Салықтың экономикалық мазмұны, атқаратын қызметтері

 

    2008-2010 жылдар аралығында жалпы салық ауыртпалығы коэффициентінің төмендеп келгенін байқауға болады. Мұндай өзгеріс 2008 жылдың нәтижесі бойынша өзгеше байқалады. Cалық мөлшерлемесіне өзеріс енгізіліп, күшіне енген болатын, яғни салық мөлшерлемесінің ең жоғарғы мөлшерлемесі 30 –дан  20 пайызға дейін төмендеді.

3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ

  ҚР Президентінің 2009 жылғы халыққа Жолдауында басты міндеттердің бірі болып  Жаңа Салық Кодексін әзірлеу тапсырылды. Алдыңғы қабылданған Салық Кодексі еліміздің экономикалық өсуінде оң өзгерістерге әсер етіп, экономиканың қарқынды рөль атқарғанымен, ондағы көрсетілген жеңілдіктердің 170 түрінің барлығы болуы бүгінгі таңда ел экономикасы үшін тіпті кері әсерін беруі мүмкін. Яғни, осы уақытка дейін көптеген кәсіпорындар өз шаруашылық қызметін осы аталған жеңілдікті салық төлеуге бағыттап, экономиканың көлеңкелі дамуына жол ашып келді. Салық Кодексі ең біріншіден артық салық жеңілдіктерін қысқартып, экономиканы модернизациялау мен диверсификациялауға, сондай-ақ бизнестің көлеңкелі экономикадан шығуына бағытталуын бұйырды. Жолдауда Салық Кодексінің басты мақсаты еліміздің әлемнің дамыған елу елінің қатарынан орын алуы үшін ең басты мәселенің бір болып отырған экономиканың шикізаттық бағытанан арылып, дамудың индустриялы-инновациялы жолына көшу екендігін атап өтті. Осы мәселені шешуді Салық Кодексі шикізаттық емес салалардың салық ауыртпалықтарын төмендетуге, әсіресе шағын және орта бизнеске салынатын салықтарды жеңілдету керектігін тапсырды. Ал мемлекеттік бюджетке түсетін салықтардың үлесін шикізат өндіруші салалар негізінде орнын толтыру керектігін көрсетті. 

Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев  шағын бизнестің дамуын өз жолдауында атап өтті: «Жаңа кодекс салық қызметтерінің  оның нормаларын өз қалауларынша түсіндірулерінен қорғайтындай, әкімшілендіру сапасы мен салық төлеушілер мүдделеріне  үйлесетіндей тікелей іс-әрекет ету  заңды сипатына ие болу керек. Ең бастысы, ол экономиканың шикізаттық  секторы емес, шағын және орта бизнес үшін жалпы салықтық ауыртпалықтардың төмендетілуін қарастыруы керек. Бюджеттің күтілетін шығындарының орны өндіруші сектордың экономикалық қайтарымын арттыру есебінен өтелуі тиіс.

Экономикамыздың тиімділігі мен бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етудегі айрықша миссияны жаңадан  құрылған бәсекелестікті қорғау жөніндегі  агенттік атқаратын болды. [1]

Өткен жылдарға баға бере отырып, Қазақстанның салық жүйесі  бірінші  күндерінен бастап-ақ экономикалық күйзеліс кездерінде дамып отырғанын есте сақтау керек. Еліміздің салық жүйесінің пайда болуына шет елдердің даму тәжірибесі кең пайдаланылды. Басым халықтың салықтарды азайту туралы  тілектері  халық шаруашылығының күттірмейтін қажеттіліктерін , әлеуметтік салаларды шешу, мемлекеттің қорғаныс қабілеттілігін қанағаттандыру мәселелерін шешуге қайшы келеді. Бірақ, салықтың жоғарылығы салық ставкасын емес, салық салу базасын жоғарлату арқылы шешілу керек. Ал салық базасы тауар өндірушілердің  өзекті мәселерінің шешімін табуына көмектескенде, оларға қолдау көрсеткенде ғана дамиды. Ол үшін ең алдымен:

• өнеркәсіптер мен ұйымдарға әсіресе отандық өндірушілерге салықтық  қысым көрсетуді азайту;
• оларға айналым қорларын көтеруге жағдай жасап, өнімді шығару көрсеткіштерін жоғарлату, ол алға басылған бір қадам болар еді,
• Қазақстандық тауарлардың ішкі және әлемдік нарықтағы бәсекелестігін көтеруге қол жеткізу.

         «Бақылау» сөзі тексеру мағынасын  беретініне  назар салсақ мемлекеттің  жүргізіп отырған шағын бизнесті  қолдау саясатында жемісі ретінде  жылдан жылға көбейіп келе  жатқан заңды және жеке тұлғаларға  тексеру жүргізу салық комитетінің  жұмысының негізі болып табылады.

          Мемлекеттің салық инспекцияларына  салық төлеушілердің салық туралы  заңнамасын қолдануына  бақылау  жасау және олардың салық салудан  жалтаруына шаралар жасау артылады. Сондықтан қазіргі кезде  салық  инспекциясының бақылау жасау  жұмысын, ең алдымен салықтық  тексеруді жетілдіруге баса назар  аудару керек.

Сонымен қатар, Қазақстанның әлеуметтік-нарықтық дамуы жағдайындағы басты әрі маңызды аспектілеріне  Қазақстан Республикасының салық  жүйесінің ұйымдастырылу және экономикалық-құқықтық тәтібі, салық төлеушілер мен салық  агенттерінің міндеттері салықтық міндеттемелер, салықтық жауапкершіліктер, салықтық әкімшілік жүргізу тәртібі мен  тәсілдері жатады.

           Қазақстан Республикасының әлеуметтік  саяси және экономикалық қаржылық  аяларын нарықтық типтегі экономикалық  жүйеге айналдыру кезінде:

• салық салуды реттеу механизімін жетілдіру концепцияларының маңызды бағыты салық жүйесі мен салықтық қызметтің принциптерін айқындау және заң жүзінде белгілеу;
• салықтар жүйесін жаңадан құрылымдау  процестерін экономикалық даму нәтижелеріне негіздеу;
• салықтардың жиынтық салмағын мемлекеттік индикативтік салықтық жоспарлау негізінде қалыптастырылатын жаңа стратегия бойынша салық төлеушілердің барлық түрлеріне тиісінше бөлу;
• салық салу саласының нормативтік құқықтық базасын тұрақтандыру және ұдайы жетілдіріп отыру;
• салық төлеушілердің салық салуға қатысты ақпараттармен танысу, салықтық міндеттемелерін орындау кезінде корпоративтік салықтық жоспарлауды жүзеге асыру және өздерінің жеке меншіктерін мемлекет тарапынан заңсыз салық салудан қорғау жөніндегі негізгі құқықтарын заңдыландыру, сондай-ақ оларды іске асыру механизімін қалыптастыру;
• салық органдары мен салық төлеушілердің құқықтық және салықтық мәдениеттерін қажетті деңгейде қалыптастыру арқасында мемлекеттік және корпорациялық материалдық мүдделерін мүмкіндігінше баланысты болуын көздеу;
• шетелдік және отандық инвестициялар аясының салық салу климатын жақсарту, инвестициялық салық преференцияларын беру және салық әкімшілігін мемлекет пен инвесторлардың мүдделерін ескере отырып жүргізу тәрізді өзекті мәселелердің оң шешімін тапқаны дұрыс болар еді.

Қазіргі кездегі мемлекеттің  салық жүйесі аса маңызды ішкі инвестициялар көздерін, яғни шаруашылық субъектілері тарапынан капиталдырылған  қосымша табыстарды (кірістерді)  әкелініп отырады. Осындай тұйықталған  тығырықтан тек Қазақстан экономикасының әлеуметтік-саяси дамуының ерекшеліктерін жете білу, меншікке қатысты кезек  күттірмес жәйттерді айқындау және мемлекеттік кірістерді мұқият ревизиялау арқылы шығуға әбден болады. Сондықтан  салық салу жүйесінің әділеттілік, икемдік ұтымдылық, үнемділік, қарапайымдылық, айқындылық, бәсекелесуге қабілеттілік принциптері негізінде шынайы және тұрақты көрініс табуы керек.

Салық саясаты арқылы шаруашылық жүргізуші  субъектілердің қызметін ынталандыруға  немесе шектеуге, бюджет кірісін қалыптастыруға, қоғам мүддесін қолдауға болады. Сондықтан  елімізге салық түрлерін, салық ставкалары мен жеңілдіктерін енгізу, оларды дамыту арқылы реттеушілік қызметін жүзеге асыру барысында экономиканы, өндіріс пен инвестицияны, шағын  және орта бизнесті жан-жақты қолдау мен рететуді жүзеге асыруымыз керек. Мемлекеттік бюджет кірістері салық  заңнамасы, Әлеуметтік-экономикалық дамудың  орта мерзімді жоспары жобасының  маңызды макроэкономикалық көрсеткіштері  мен салық саясатының ел экономикасын одан әрі дамытуға және инвестициялар  тартуға бағдарланған бағыттары  негізінде айқындалады.

Салық саясатының 2010-2011 жылдарға арналған негізгі бағыттары әділ, әрі сыннан өткен құрал, экономиканың қажетті бағыттарының дамуын ынталандырушы және мемлекеттік функцияларды толық орындауды қамтамасыз етуші ретінде әлеуметтік маңызы бар салықтарды нығайту қажеттігін ескере отырып, фискалдық саясаттың міндеттерін шешуге бағдарланған шаралар келесілермен тұжырымдалады.

   Салық жүйесінің даму болашағы Салықтық шағымдар мен салық заңнамасын түсіндіру басқармасының ережесімен көрініс табады.

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

     Курстық жұмысты қорытындылай келсе, салық салу негіздерінде  және Қазақстанның салық жүйесіне тоқталдым салық ауқымындағы салық салу процесін ұйымдастыруға және салық салуға байланысты барлық мән жайларды (салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің шамасын және ставкаларын салықтық төлем сомаларын есептеу және оларды бюджетке төлеу тәртібін) қарастырдым, Қазақстан Республикасының салық салу жүйесінің қалыптасуы мен даму тарихын, оның қазіргі кездегі жағдайы мен өзекті мәселелерін қарастырдым.

     Салықтар мемлекеттік кірістің ең мол түсім көздері болғандықтан олар қандай болмасын мемлекеттің өсіп - өркендеуінің материалдық негізі болып есептелінеді. Сондықтан салықтық қызмет мақсатының басты бағыты салықтардың көмегімен бюджетке кірістерді тарту арқылы мемлекеттің қазынасын қалыптастыру және мемлекеттің функциялары мен қоғам мүдделерін ақшалай қамтамасыз ету болып табылады.

            Салық жүйесі – нарықтық экономиканың  негізгі элементтерінің бірі  болып табылады.  Ол мемлекеттің  шаруашылық дамуына әсер етуші  басты құрал болып, әлеуметтік  және экономикалық даму приоритетін  анықтайды. Сондықтан, Қазақстанның  салық жүйесі қоғамның жаңа  қатынастарына үйлесіп, әлемдік  тәжірибелерге сәйкес келуі керек.

Қазақстан Республикасының  салық жүйесінің қазіргі кезеңдегі  дамуына талдау жасау арқылы мынадай  қорытындыға келуге болады.

Салықтар мемлекеттің  құрылуымен бірге пайда болды  және мемлекеттің өмір сүруі мен  дамуының негізгі қаржылық көзі болып  табылады. Мемлекет құрылымының өзгеруі, өркендеуі қашан да болса салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен бірге қалыптасады. Әрбір мемлекетте өзінің ішкі және сыртқы саясатын жүргізу үшін белгілі бір мөлшерде қаржы көздері қажет. Мемлекет  салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты экономикалық тетік ретінде пайдаланады.

Қазіргі уақытта, тәуелсіздігін  алып, егемендігін жариялаған экономикалық дамудың нарықтық жолын таңдаған Қазақстан Республикасы үшін өзіндік  салық жүйесін қалыптастыру аса  маңызды мәселе болып отыр. Жалпы  мемлекеттегі қолданылып жүрген салықтардың  жиынтығы, салықтық қызмет органдарының жүйесі және салықтық заңнама мемлекеттің  салықтық жүйесін құрайды.

Нарықтық экономиканың қалыптасу  кезеңiнде салық салу саясатының негiзгi бағыттары  - салық жүйесiн  құру және оның тиiмдi қызмет етуiне мүмкiншiлк беретiн салық механизмiн iске  асыру.

 Қазақстанның салық жүйесінің негізін корпоративтік табыс салығы, қосылған құн салығы, әлеуметтік салық және жеке табыс салығы құрайды. Осы салық түрлерін және салық ставкаларын төмендетуіне байланысты Жаңа Салық Кодексі экономикамызды жаңғырту мен әртараптандыруға, еліміз үшін тиімді салаларды дамытуға, халықтың түрлі топтарының арасындағы табыс айырмашылығын азайтуға, қазба байлықтарын игеретін компонияларға жер мен ел мүддесіне бетбұрыс жасатуға бағытталуы керек

 Осылайша Қазақстан Республикасының салық жүйесін ұзақ перспективада дамытудың негізгі мақсаты экономикалық өсуді белсендететін және бюджеттік жүйенің қажетті табыс деңгейін қамтамасыз ететін бәсекеге қабілетті салық жүйесін қалыптастыру.

Қорыта келгенде, жалпы  жоғарыда айтылғандардың барлығы, яғни салықтар мен салық жүйесінің дамуы, еліміздің бюджет жүйесінің тұрақтылығына және орнықтылығына оңды әсерін тигізеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлiгi Салық комитетiнiң кейбiр мәселелерi Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 29 қазандағы № 1127 қаулысы
2. «Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009-2011 жылдарға арналған орта мерзімді фискалдық саясаты туралы» - Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы, 2009 жылғы 29 тамыз, №754, Астана, Үкімет Үйі.
3. Ермекбаева Б.Ж.  «Салықтар және салық салу» Алматы 2005ж.
4. Ермекбаева Б. Ж. «Салық салу негіздері» Алматы 2006 ж.
5. Қазақстан Республикасының  “Салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер туралы” Салық Кодексі (2011.06.01. берілген өзгерістер мен толықтыруларымен
6. Iлиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С.  Қаржы: Оқулық. – Алматы: 2005.
7. Иманбаев Н. Салықтық құқық:-Алматы 2005 ж.
8. «Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуы»  журналы 2008, 2009, 2010 жылдар.
9. А.Исаева «Мемлекеттің дамуына әсер ету тұрғысындағы Қазақстанның қазіргі кездегі салық жүйесінің ерекшеліктері» // Қаржы-Қаражат, 2010, №6
10. Статистический ежегодник. Алматы. – 2010г.
11. Қазақстанның қысқаша статистикалық жылнамалығы.-Алматы: Қазақстан Республикасы статистика агенттігі, 2010ж.
12. Юткина Т. Р. «Налоги и налогооблажение» Москва 2008 г.
13. Русаков Н. Н. «Налоги и налогооблажение» Москва 2007 г.
14. «Салық комитеті туралы ереже» Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің 2008 жыл 24 сәуір № 201 бұйрығымен бекітілген.
15. Қазақстан Республикасы салық қызметінің даму стартегиясы. 2007 жылғы 12 қазандағы № 734 бұйрығына қосымша.
16. Уровень жизни населения в Казахстане.- Алматы: ҚР Статистика агенттігі, 2009ж.
17. Қазақстанның қысқаша статистикалық жылнамалығы.-Алматы: Қазақстан Республикасы статистика агенттігі, 2010ж.
18. Иманбаев Н. Салықтық құқық:-Алматы 2005 ж.
19. Salyk.kz.
20. Kazinform.kz.