Икенче бүлек. Мәкальләрдә зооморф лексика

         Татар телендә зооморф лексиканы өйрәнү тарихы күрсәтүенчә, йорт хайваннарының исемнәре җитәрлек дәрәҗәдә ачылган. Аерым йорт һәм кыргый хайваннары исемнәре буенча этимологик мәгълүмәтләр һәм диалекталь исемнәрне анализлау нәтиҗәләре бар. Шуңа карамастан татар телендә зооморф комплекс тикшерү кирәк, чөнки номинацияның төп принциплпры, тарихи-генетик нигезләре өйрәнелмәгән. Зооморфларның тәрҗемәсендә хаталар күренә.

         Югарыдагы хезмәттә мәкальләрдә зооморф лексика дөнья тел картинасы белән бәйләп тикшерелде.Зооморф лексиканың дөнья тел картинасында тоткан урыны ачыкланды. Зооморф лексика тематик төркемнәргә бүленеп каралды. Зооморф лексикалы мәкальләрнең структур бирелеше анализланды.

         Зооморф лексиканы тикшерү татар  теленең аңлатмалы сүзлегеннән барлык зооморф лексиканы теркәп баруга нигезләнде.

         Мәкальләрдә зооморф лексиканы  анализлау аша без түбәндәге  нәтиҗәләргә ирештек.

         Шулай итеп, зооморф лексиканы  өйрәнү дөнья картинасының беркатлы  фрагментын ачыкларга ярдәм итә. Зооморф лексикаларны дөньяның телдәге гәүдәләнешенең бер өлеше итеп сүрәтләп, без дөньяның телдәге гәүдәленешен шундый феномен итеп кабул итәбез: бу феномен тотрыклыгы һәм үзгәрүчәнлеге, милли-мәдәни шартлылыгы белән характерлана. 
 
 

     
 
 
 
 
 

Кулланылган әдәбият

1.Зәкиев М.З. Татар грамматикасы. 3 том.- Казан: “Фикер”, 1999

2.Сафиуллина  Ф.С. Хәзерге татар әдәби теле. Казан Таткитнәшр., 1992.

3.Сафиуллина  Ф.С. Тел гыйлеменә кереш. Казан, 2001

Сафиуллина  Ф.С.,Зәкиев М.З. Хәзерге татар әдәби  теле-3 нче басма.-Казан: Мәгариф, 2006

3.Садыкова  З.Р. Зоонимическая лексика татарского языка, Казан:Татарское кн. изд-во, 1994

4.Зәкиев М.З. Татар теле, 8. Казан: “Мәгариф”,1997

5.Зәкиев М.З. Татар теле, 8. 3 нче басма Казан: “Мәгариф”,2002

6.Сәетбатталова Г.Г. Башкорт теле.Өфө: “Китап”,1997

7.Псәнчин В.Ш. Башкорт теле. Өфө: “Китап”, 1997

8.Сафиуллина Ф.С., Юсупова Ә.Ш. Татар теле, 7. Казан: “Мәгариф”,1997.

9.Зиннәтуллина К.З.,Фатыйхова Ф.Ф. Татар теле, 9. Казан: “Мәгариф”,1996

10.Крючков С.Е.,максимов Л.Ю. Современный русский язык. Москва: “Просвещение”,1969

11.Гыйзатуллин И.С., Баграмшина Т.Г. Татар теле, 8. Уфа: “Китап”,2005

12.Әхәтов Г.Х Татар теленең  фразеологик  әйтелмәлэр  сүзлеге.— Казан, 1980.

13. Гобәев Г. Фразеологик омонимнар // Мәгариф. — Казан, 1997,№7.

14.Зиннатуллина З.Г. Фразеологические  словосочетания  татарского  языка// Татарская лексика в семантико-грамматическом  аспекте.- Казань , 1988. 

15.Исәнбәт Н. Татар  халык  мәкальләре . 3 томда. Казан, 1959-1967.

16.Исәнбәт Н. Татар  теленең  фразеологик  сүзлеге. 2 томда.— Казан, 1989; 1990. 

17.Сафиуллина Ф.С. Татарча-русча фразеологик сүзлек. – Казан, 2001.

Хаков В. Х. Татар әдәби теле (стилистика) .— Казан, 1999.  

18.Хайруллин М. Б. Проблемы развития лексической системы татарского литературного языка.— Казань, 2000.

19.Исәнбәт Н. Мәкальләребез турында / Татар халык мәкальләре. Т. I.

—Казан: Тат. китап нәшр., 1959. — Б. 7-243.

20.Исәнбәт Н. Татар халык мәкальләре. Өч томда. Казан: Тат. китап нәшр., Т.1. —1959. — 913 б.; Т.2. 1963. — 959 б.; Т.З. 1967. — 1013 б.

21.Мәхмүтов X. Татар халкының афористик иҗаты / Татар халык иҗаты. Мәкаль һәм әйтемнәр. — Казан: Тат. китап нәшр., 1987. — Б.5- 36.

22.Мирзабаев Н. Башкорт халык мәкальдәренең-әйтемдәренең төзәлешенә карата / Башкорт укытучыһы. — 1964. — № 9; 1965. — №8.

23.Набиуллина Г.А. Синтаксис татарских пословиц (сложное предложене)

24.Татар грамматикасы. Өч томда. Т.1. — М.: Инсан; Казан: Фикер, 1998. — 5.10 б.

25.Татар грамматикасы. Өч томда. Зәкиев М.З. Синтаксис. Т. III. — М.: Инсан; Казан: Фикер, 1999. — 510 6.

26.Татар теленең фразеологиясе, мәкаль һәм әйтемнәре / Тез.: Л.Җәләй, Н.Борһанова, Л.Мәхмүтова. — Казан: Таткнигоиздат., 1957. —

27.Татар халык иҗаты. Мәкальләр һәм әйтемнәр / Томны төз. кереш мәкалә язучы, искәрмәләр әзерләүче Мәхмүтов Х.Ш. — Казан: Татгосиздат, 1987. — 590 б.

28.Татарская грамматика. Т.П. Морфология. — Казань: Тат. кн. изд-во, 1993.—397 с.

29.Хангилдин В. Татар теле грамматикасы. — Казан: Тат. китап нәшр.,

1959. —  640 б.

30.Татарская грамматика. I том. - Казань, 1995. -584 с.

31.Татарская грамматика. II том. - Казань, 1993. - 487 с.

32.Харисов   Ф.Ф.   Студентлар   өчен   татарча-русча   сүзлек   // 
Татарско-русский словарь для студентов. - Казань, 1999. -111 с.

33.Татар теленең аңлатмалы сүзлеге. – Казан, 2005

34.Хаков В. Х. Татар әдәби теле тарихы.— Казан, 1993. 

35.Юналеева Р. А. Тюркизмы русского языка.— Казань, 2000. 

36.Саттаров Г. Ф. Татар исемнәре ни сөйли? — Казан, 1998.

37.Сәгыйтов Р. Татар теленең синонимиясендә гарәп-фарсы алынмалары// —Мәгариф.— 1992. - № 10.

38. Таҗиева  Л. К. Татар телендә гарәп алынмалары.— Казан, 1972. 

39.Федорова Э.Н. Татар халык мәкальләрендә гарәп һәм фарсы   алынмалары. – Казан, 2004

40.Хайруллин М. Б. Проблемы развития лексической системы татарского литературного языка.— Казань, 2000.

41.Хайруллин М. Б. Некоторые вопросы единства интернационального и национального в разносистемных языках.— Казань, 1991.    

42.Әхәтов Г. Х. Татар теленең лексикасы.— Казан, 1995. 

43.Зинина А. С.Проблемы  устаревания  и  утраты  слов  в  лексике  татарского  языка // Взаимовлияние и взаимообогащение  языков  народов СССР. – Казань, 1982, с. 168-180.    

44.Саттаров Г.Ф. Татар топонимиясе. – Казан, 1998.

45.Әхмәтьянов Р. Г. Татар теленең кыскача тарихи – этимологик сүзлеге. —Казан, 2001.

46.Саттаров Г.Ф. Татар антропонимикасы. – Казан, 1990.

47.Саттаров Г.Ф. Татар исемнәре ни сөйли? – Казан, 1998.

48.Хадиева Г.К. Ойконимы периода Казанского ханства. – Казань, 2004.

49.Хисамов О.Р. Татарстан ойконимнарының генетик катламнары һәм төзелеш-ясалыш үзенчәлекләре. – Казан, 2003

50.Шаһиев Р. Атамалар – тарих ачкычы. – Казан, 2004.

51.Мамин М. Мәкальләр һәм әйтемнәр турында / Х.Гали Мәкальләр һәм әйтемнәр. — Казан: Татгосиздат, 1941. — Б. 3-64.

52.Набиуллина Г.А. Синтаксис татарских пословиц (сложное предложение) / Актуальные проблемы строительной отрасли и социальной сферы города. Материалы научно-практической конференции студентов и аспирантов. Казань: Мастер-Лайн, 2000 — С. 38-40.

53.Нәбиуллина Г.Ә. Мәкальләрдә паратаксис күренеше / Татар теле

әдәбияты, тарихы — үткәне һәм бүгенгесе. — Казан: КДУ, 2000. — Б. 54.Сафиуллина Ф.С. Развитие синтаксического строя литературного языка (XX в.): Диссер. в виде научн. доклада... д-ра филол. наук. — Казань, 2000.— 115 с.

55.Пропп В.Я. Фольклор и действительность. Избранные статьи. — М.:Наука,  1976.— 325 с.

56.Русский фольклор: Материалы и исследования. — СП.б.: Наука, 1996.— 301 с.

57.Татарская грамматика. Т.П. Морфология. — Казань: Тат. кн. изд-во, 1993.—397 с.

58.Федорова Э.Н. Татар халык мәкальләрендә гарәп-фарсы алынмаларының кулланылышы / Мирза Казем-Бек и отечественное востоковедение. —Казань: Изд-во Казан, ун-та, 2001. -*т С. 300-305.

59.Филипповская И.А. О синтаксическо,м строе пословиц: Автореф. дис... канд. филол. наук.— Казань, 1955. — 14 с.

60.Фольклор  жанрларын система итеп тикшерү / Төз.: М.С. Мәһдиев, З.М. Мәҗитов, А.Г. Яхин Һ.6.— Казан: КДУ, 1987. — 160 6.

61.Фольклор  жанрларын анализлау. — Казан:  КДУ, 1986. — 128 б.

62.Фольклор  теле — шигърият теле / Төз.  И.Н.Надиров. — Казан: Фикер, 2001.—223 6.

63.Хаков В.Х. Татар әдәби теле тарихы. — Казан: Тат. китап нәшр., 1959. — 640 б.

64.Яхин А.Г., Мәһдиев М.С. Халык иҗаты әсәрләрен система итеп тикшерү тәҗрибәсе. — Казан: КДУ, 1982. — 110 6.

65.Яхин     А.Г.     Система     татарского     фольклора.     —     Казань: Таткнигоиздат., 1984. — 200 с.