Мәліметті, деректерді іздену тәсілі

    Әйтседе, сот жауапкердің құқығын сақтау мәселесін есте ұстай отырып, шешімге наразы жағы 15 күн ішінде жоғарғы инстанцияға шағымдануға құқылы деп шешіледі.

    Мұндай  шешімге соттың келуі, оның істі әділетті шешудің айғағы деп есептейміз және де бұл істің барысында жаңадан  ашылған мән-жайлардың жоқтығы да көрінеді.

    Енді, екінші мысалға тоқталайық. Онда борышкерді іздеу  жариялау туралы ұсыныс  талапкердің  бұдан бұрынғы өткізілген сот  процесіне байланысты, 10 айдан кейін  қайта қарауға шғымданған арызына  байланысты жүргізіліп, арнайы «ұйғару» шығарылған. Бұл ұйғару шағымдануға жатпайтыны үзілді-кесілді көрсетіліп, ішкі істер  басқармасында жолдау көрсетілген.

    Мұнда,  талапкердің қайтадан арыздануы  жаңадан ашылған мән-жайларға байланысты ұйғаруынан байқау мүмкін еместігін  айтқан жөн болар.

    Үшінші  және төртінші ұйғарымдарға тоқталсақ, онда талапкер сотта қайта арызданып, заңды некелерін бұзбауға жазбаша  өтініштерін білдірген көрінеді. Әрине, сот жоғарыда көрсетілген  деректер негізінде, ҚР АІЖК-ң 249 бабының 9 – тармағын басшылыққа ала отырып істі қараусыз қалдырды. Дегенмен, ұйғаруға наразы жақтар 10 тәулік ішінде осы сот арқылы одан биік сот инстанциясына шағым жасауына болатынын ескерткен.

    Осы жоғарыда көрсетілген фактілер негізінде  де жаңадан ашылған мән-жайлардың  иісі білінетіндігіне күмән келтіруге болмайды. Мысалы, талапкер мен жауапкердің қайта татуласуы орын алуы мүмкін ғой.

    Азаматтық процессуалдық кодекс тарапынан,  біздің ойымызша, ерекше бір заңды  некені бұзуға  соқтырған мысалға  тоқтағанды жөн санадық. Мұнда Қазақстан  Республикасы атынан сырттай шешім қабылданған, оның басты себебі- жауакердің сот процесіне келмей (бәлкім әдейі) қалуы.

    Мұндай  жағдайда ҚР  АІЖК-нің 260- бабына сәйкес соттың некеден ажрату туралы шешімі орынды және заң жүзінде ешбір  күмән келтірмейді. Әйтседе, жауапкер сырттай шешім шығарған сотқа, өз шешімінің көшірмесін алған кезден бастап бес күн ішінде, бұл шешімнің күшін  жою  туралы арыз беруге құқылы.

    Сырттай шешімге тараптар, бұл шешімнің күшін  жою туралы арыз беру мерзімі біткен соң, ал арыз берліген жағдайда бірінші сатыдағы сот арызды қанағаттандырудан бас тарту туралы ұйғарым шығарған кезден бастап он бес күн ішінде шағым беруге немесе прокуроор наразылық келтіруге құқылы екені белгілі.

    Бұл документте шешімнің заңды күшіне ену  мерзімі 20 күннен кейін көрсетіліпті, ол дегеніміз бір жағынан – қайта шағымданудың жоқтығының, екіншіден - жаңадан ашылған мән-жайдың болмауына байланысты деп ойлаймыз.

    Келесі, мысал сот қызметкерлерінің атқарушылық  санкциясына байланысты Республикалық  бюджетте, Қазстан Республикасы «Атқарушылық – іс жүргізу және сот орындаушысының мәртебесі туралы   заңның 77-бабы, 2-бөлігіне сәйкес, атқару құжаты мәжбүрленіп орындалғаннан кейін, өндіріп алған соманың немесе мүлік құнының 10 – проценті мөлшерінде  борышкерден немесе мүлік емес сипаттағы атқару құжаттары бойынша 10 (он) айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде жеке тұлғалардан және 20 айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде заңды тұлғалардан атқару санкциясын өндіріп алу туралы ұсыныс сотқа жолданады» деп көрсетілуіне байланысты борышкердің орындалуына ұйғару  шығарылған. Осы ұйғарымға наразылық білдіруші борышкерлер (азамат, ұжымдар) осы арқылы 15-күн ішінде одан жоғарғы сотқа шағымдануға құқылы екендігі ескертілген.

    Осы көрсетілген заңды атышулы борышкердің  орындағаны немесе  орындалмағаны  туралы бұл ұйғарымнан аңғару мүмкіндігі жоқтың қасы демекпіз.

    Қорыта  келгенде, бұл жоғарыда көрсетілген  сот актісінен туындайтын жаңадан  ашылған мән-жайлардың ролі жоқтың қасы, бола қойғанының өзінде олардың  нақты көрсету мүмкін еместігі. Мұндай фактілердің дәлелсіздігіне және олардың, яки, жаңадан ашылған мән-жайлардың  тәжрибелік маңызының сот кеңестерін жүргізу кезінде жойылып  кететіндігіне көптеген  зерттеушілер көңіл аударғаны белгілі. Сол, себепті, елімізде демократияны одан әрі дамыту мақстаында, жаңадан ашылған мән-жайларды ұқыпты сараптау үшін және сот ісінің заңға қайшы келмей, істі бұрмалаушылыққа соқтырмауын қамтамасыз ету үшін машықтанған сот инмтитуьын кіргізген жөн сияқты. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    Қорытынды.

    Қорыта  келгенде, бұл жоғарыда  көрсетілген сот шешімінен, қаулылардан туындайтын жаңадан ашылған мән-жайлардың ролі жоқтың қасы, бола қойғанның  өзінде оларды нақты көрсету мүмкін еместігі. Мұндай фактілердің дәлелсіздігіне және олардың, яки, жаңадан ашылған мән-жайлардың тәжрибелік маңыздының сот кеңестерін жүргізу кезінде жойылып кететіндігіне көптеген зерттеушілер көңіл аударғаны белгілі. Сол, себепті, елімізде демоктарияны одан әрі дамыту мақсатында, жаңадан ашылған мән-жайларды ұқыпты сараптау үшін және сот ісінің заңға қайшы келмей, істі бұрмалаушылыққа соқтырмауын қамтамасыз ету үшін:

1. Әдеби –тәжрибелі деректерге сүйенер болсақ, соттың істі  жүргізуде жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша заңды күшіне енген шешімдерді, ұйғарымдарды, қаулыларды қайта қарау мәселесінің сипаттамалары толық зерттелмеген және арызданушылар үшін өте күрделі іс болып табылады.
2. Сот пен  прокурордың функцияларының істі қайта қарауға қарама қайшылық туғызатын жағдай, ол жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша процесті бастау мерзімінің Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексінде нақты көрсетілмеуі.
3. Негізне келсек, соттық актілер саласы заңмен және заңнамамен қамтылғанымен, бір өкініштісі заңдарда айыптыларды жазалау барда, ал келенсіздіктердің алдын алу және сақтандыру шаралары терең қарастырылмаған деуге болады. Сол себепті машықтанған сот Институтын   кіргізген жөн сияқты.
4. Шағымданушылардың жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша істі қайта қарап әділетті сот шешімі шығуына сенімсіздікпен қарауы, нарықтық экономика жағдайында сарсалаңға соқтыратын бюракраттық өзімшілдік салдарынан туындайды.
5. Жемқорлықтың көптеп ашылуына қарамастан әлі де болса оның орын алуы, білікіті, әділетті қызметіне ұқыпты қараушы мамандармен (әсіресе жас кадрлармен) адамшылық ар-намыс туралы   жүргізілетін жұмыстардың деңгейінің әліде болса төмендегі, жаңадан ашылған мән-жайларға байланысты даудамайдың туындауының себебі сонда демекпіз.
6. Шындығына келсек, әдебиеттік сараптамаларға сүйенсек, сот жүйесі мамандарын дайындаудың деңгейі әлі де болса бүгінгі күнннің талабына сай еместігі байқалады.

    Заңды күшіне енген сот шешімдерін, ұйғарымдарын, қаулыларын жаңадан ашылған мән-жайларды ескереотырып қайта қарауды жетілдіру  үшін сот жүйесіне:

1. Машықтанған сот Институтын кіргізу.
2. Жас мамандарды дайындау процесін реформалау.
3. Психолог мамандарын кіргізуді қамтамасыз ету.
4. Тәжрибелі жетекшілікті жандандыру.
5. Сот жүйесінде ашық есік күндрін ұйымдастыру.
6. ЖАМЖ-ды қарауды Халықаралық тәжірибемен сәйкестендіру.
7. ҚР мемлекеттік қызметті дамыту.
8. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңнаманың талаптарын сақтау енгізсе құба-құп болар еді.

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Сілтемелер:

___________________

¹ Қазақстан  Республикасы  Президенті Н.Назарбаевтың «Егемен Қазақстан» газетіне берген сұхбаты // Егемен Қазақстан – 2006 ж.26 наурыз

² Н.Назарбаев « Ынтымағы жарасқан халықтың алмайтын асуы жоқ» ҚР –ның президенті Н.Назарбаевтың қазақ халқына жолдауы // Заң газеті,2006ж-3  наурыз

³ Н.Назарбаев « Ынтымағы жарасқан халықтың алмайтын асуы жоқ» ҚР –ның президенті Н.Назарбаевтың қазақ халқына жолдауы // Заң газеті,2006ж-3  наурыз

4. Н.Назарбаев «Отан, тәуелсіздік, тұрақты даму-ортақ ұран осындай» // Егемен Қазақстан, 2006жыл-25 наурыз.

5. Н.Назарбаев «Сотқа құрмет-мемлекеттік билікке құрмет» // Заң газеті,2005ж-8 маусым

6. Баймолдина  З.Х. «Гражданское процессуальное право РК» : В двух томах. Т 2 Особенная часть (темы 16-30) Учебник.-Алматы: Каз ГЮА,2001ж-468стр.

7. Азаматтық  іс жүргізу Кодексі

8. Тасболатов  А. «Бақылау болса, шешім орындалады»  // Егемен Қазақстан 2006-18 сәуір.

9. Алиев  Т.Т. «Приступное злоупотребление эксперта, переводчика, судьи против правосудия по вновь открывшимся обстоятельствам не является» // Закон и право, 2004г, № 10 35 стр

10.  Тасболатов  А. «Бақылау болса, шешім орындалады»  // Егемен Қазақстан 2006-18 сәуір.

11. Баймолдина З.Х. «Гражданское процессуальное право РК» : В двух томах. Т 2 Особенная часть (темы 16-30) Учебник.-Алматы: Каз ГЮА, 2001ж-468стр

12. Азаматтық  іс жүргізу Кодексі

13.Треушникова  М.К. Гражданский процесс: Учебник  для юридических вузов / под  ред. 2-е, испр. И доп. Москва : Юриспруденция , 2000ж-384 стр

14. Ярков В.В. Гражданский процесс. З-е изд,. Переработ и допол –М,.1999г-442-450 стр.

15. Баймолдина З.Х. «Гражданское процессуальное право РК» : В двух томах. Т 2 Особенная часть (темы 16-30) Учебник.-Алматы: Каз ГЮА, 2001ж-468стр

16. Алиев  Т.Т. «Расмотрение заявления о  пересмотре по вновь открывшимся  обстоятельствам решения, определения  суда. // Закон и право, 2004 ж,№5-51-55 стр

17. Ломоносова  Е.М. «Пресмотр гражданских дел  по вновь открывшимся обстоятельствам»: // Автореф. Дис к.ю.н. – Харьков, 1970 ж-18 стр.

18. Осипов  Ю.К. «Разрешение споров о подведомственности»  / Вопросы теории и практики  гражданского процесса: Межвузов. Науч. Сборник.Вып.1.-Саратов: Саратовски  Гос Университет, 1976г-113-121 стр

19.Барщевски М.Ю. «Организация и дейтельность адвокатуры в России» Научно практическое пособие –М.: Юристь, 1997 ж/См Абзатс 1п 41 постановление №9 Пленима Верховного Суда РК от 30 июня 2000ж. «О применении  судами некоторых норм гражданского процессуального законодательства» (с измен. И допол. Внесенными постановлением №15 Пленума от 30 октября 2000ж)

20. Зайцев  И.М. «Устранение судебных ошибок  в гражданском процессе» -// Саратов  1985г-56 стр.

21. Козлов  А.В. «Понятие сторон в советском  гражданском процессе» (в теории и  ГПК РСФСР) / Проблемы совершенствования ГКП РСФСР. Вып 40-Свердловск: Уральский рабочий, 1975ж 25-37 стр.

22. Абдуллина  З.К. «Производство гражданских  дел в суде первой инстанции» . –Алматы Каз НУ им. Аль-Фраби  1998г. 40- стр

23. Баймолдина  З.Х. « Доказываение и доказательства в гражданском судорпоизводстве» Научно-практическое пособие –Адматы: Жеті жарғы,2001 г. 120 стр.

24. Боннер А. «Подведомственность судам дел жалобам на неправомерные действия должностных лиц, ущемляющих права граждан» // Социаистическая законность, 1988г. №4 36-38 стр.

25.Гражданский  Кодекс Республики Казахстан  (особенная часть) комментарии  / отв. Ред. М.К. Сулейменов, Ю.Г.  Басин Алматы, Жеті жарғы, 2000 ж

26. Францифоров  Ю.В. «Проблема  классификации  оснований возобновления гражданских дел по вновь открывшимся обстоятельствам» // Арбитражный и гражданский процесс, 2001 ж №5 17-22 стр.

27. Молчанов  В.В. «Собирание доказательств  в гражданском процессе» -М.,МгУ,1991г. 44-стр.

28. Н.Назарбаев  « Ынтымағы жарасқан халықтың  алмайтын асуы жоқ» ҚР –ның президенті Н.Назарбаевтың қазақ халқына жолдауы // Заң газеті,2006ж-3  наурыз

29.Акимбекова  С.А. «Вопросы провового  регулирования института апелляции в гражданском судопроизводстве РК» // Право и государство,1998г №2 52-56 стр

30. Алиев Т.Т. «Расмотрение заявления о пересмотре по вновь открывшимся обстоятельствам решения, определения суда. // Закон и право, 2004 ж,№5-51-55 стр