Кәсіпорынның айналым капиталы

    

     1-кестеден байқайтынымыз, «Машсвар» ЖШС жалпы активтері талданып отырған кезеңде 1379 мың теңгеге немесе 7,9%-ға  артқанын байқаймыз. Бұл көрсеткіш кәсіпорынның өндірістік қаблетінің төмендей түскенін білдіреді.

           Активтерді құрылымдық тұрғыдан қарастыратын болсақ, онда аталған кәсіпорынның балансында ұзақ мерзімді, яғни айналымнан тыс активтердің басым екенін байқаймыз. Қызмет көрсету саласындағы кәсіпорын үшін ұзақ мерзімді активтердің үлесі басым болуы қолайлы жағдай болып табылады, алайда олардың шектен тыс мөлшері кәсіпорынның өтімділігіне кері әсерін тигізетіні белгілі. Айналымнан тыс активтердің үлесі 2009 жылы 98,1%-ды құраса, 2010 жылы бұл көрсеткіш 99,3%-ға жетіп жығылған.

              Сәйкесінше айналым активтердің жалпы құны 2009жылы небәрі 853 мың теңгені көрсетіп, 1,9%-ды құраса, ал 2010 жылы олардың көлемі 576 мың теңгеге, немесе 67,5%-ға төмендеген.

          Айналым капиталдың құрылымына келетін болсақ, ақша қаражаттарының үлесінің басым екендігін байқауға болады. 2009-жылы кәсіпорынның ақша қаражаттары жалпы ағымды активтердің 75,7%-ын құраса, 2010-жылы бұл көрсеткіш 0,7%-ға дейін төмендеген, ал оның сомасы 371 мың теңгеге немесе 57,4%-ға төмендеген.

             Сондай-ақ, «Машсвар» ЖШС айналым капиталының құрылымында дебиторлық қарыздың жоқ екендігін көреміз. Олардың жалпы сомасы 2009-жылы 207 мың теңгені құраса, 2010-жылы 0 теңгеге жетіп, 100,0%-ға азайған. Дебиторлық қарыздың бар болуы және оның нақты көлемі кәсіпорынның өзінің іскер әріптестерімен арасындағы саудалық қарым-қатынастарды білдіреді және кәсіпорынның қызмет көрсету шеңберін кеңейтуіне мүмкіндіктер береді.

            «Машсвар» ЖШС кәсіпорнының меншікті және қарыз капиталдың (міндеттемелердің) талдау мысалы 12 кестеде берілген.  

2 кесте. Кәсіпорынның қаражат көздерінің құрылымы, мың теңге

 

2-кестенің мәліметтерінен байқайтынымыз, кәсіпорынның меншікті капиталы мен қарыздық міндеттемелері (жалпы қаржыландыру көздері) талданып отырған кезеңде 45587 мың теңгеден 42106 мың теңгеге дейін, яғни 3481 мың теңгеге, немесе 7,6%-ға төмендеген.

              Капитал көздерінің динамикасына көз салатын болсақ, онда меншікті капиталдың 536 мың теңгеге, немесе 7,6%-ға азайғанын аңғарамыз. Бұл аталған кәсіпорынның өзінің қаржылық-шаруашылық қызметінен зиян шегуіне байланысты қалыптасып отыр.

             Қарыздық міндеттемелер 2009 жылғы 48862 мың теңгеден жылы 46050 мың теңгеге дейін, немесе 5,8%-ға төмендеген. Кәсіпорынның қысқа мерзімді несиелерінің жоқ екенін, өзінің қызметін негізінен ұзақ мерзімді несиелер мен кредиторлық қарыз есебінен қаржыландыратынын байқаймыз.

                       Айналым қаражаттарын және оларды қаржыландыру көздерін оперативті басқару мыналарды қамтиды:

• айналым активтерінің көлемін және оларды анықтайтын факторларды үлгілеу;
• айналым  капиталына деген жоспарлы қажеттіліктерді анықтау;
• оларды қаржыландыру стратегиясын таңдау;
• айналым активтерді және оларды қаржыландыру көздерін оперативті басқару саясатын анықтау;
• айналым қаражаттардың айналым жылдамдығын және олардың табыстылығын арттыру жолдарын анықтау.

 

3 кесте. «Машсвар» ЖШС айналым капиталын қаржыландыру көздерін

талдау, мың теңге

 

     3-кестенің мәліметтерін және 1 формуланы қолдана отырып талдауға алынған кәсіпорынның ағымды активтерді қаржыландыру деңгейін анықтайық. Бірінші әдіс бойынша кәсіпорынның қарамағындағы меншікті айналым қаражаттары 2009 жылы 718 мың теңгені (-3275 + 48862 - 44869), ал 2010 жылы 277 мың теңгені (-3944 + 46050 - 41829)  құрайды. Екінші әдістеме бойынша сәйкесінше аталған көрсеткіш 220 және -243 мың теңгені құрайды. Демек, кәсіпорынның ағымды активтері 2010 жылы тек қана қарыз қаражаттар есебінен қаржыландырылатынын білдіреді.

        Дегенмен де, «Машсвар» ЖШС үшін бизнес субъектісі ретіндегі меншікті айналым қаражаттарының болмауының артықшылығы да бар, себебі кредиторлық қарыз бен банктік несиелер ағымды қаржылық мұқтаждықтарды қаржыландырудың қосымша көзі болып табылады. Ағымды қаржылық мұқтаждықтардың жетіспеушіліктер қысқа мерзімді банктік несиелер арқылы қаржыландырылуы мүмкін. Шағын кәсіпорындар үшін маржиналдық табыстың төмен нормасы және материалдар мен дайын өнімді төлеу мерзімдерінің қолайлы қатынасы арқылы таза ағымды қаражаттардың орнын толтыруға мүмкіндік бар. Сонда кредиторлық қарыз материалдық құндылықтарға және дебиторлық қарызға инвестицияланған қаражаттарды жауып қана қоймай, ағымды активтерді қаржыландырудың қосымша көзі болып та табыла алады. 

2.2 Айналым капиталын қалыптастыру саясаты 

   Корпорацияның барлық өндірістік кезеңінде айналым активтері үздіксіз қозғалыста болады. Оның қажеттігі өндірістің күнделікті өндірістік сұраныстың және ақшалай немесе материалдық қажеттіліктердің  қанағаттандырып отыру, айналым активткерін тиімді пайдаланудың жүйесін жасау болып табылады. Корпорацияның барлық айналым капиталының қалыптастыру көзі негізінен үш түрге: меншік капитал, қарыздар және салымдар екені белгілі. Бұл құрылымды келесі суреттен де көре аламыз: 

   

     
 

   

 
 
 
 

              Сурет-2. Корпорация айналым капиталын  қалыптастыру көздері 

   Корпорацияның меншікті капиталының маңыздылығ зор. Себебі ол осы компанияды ашудағы негізгі соманы құрайды және компанияның нарықта сенімді қызмет етуін қамтамасыз етеді. Яғни қызмет етуші корпорациялардың материалдық және ақшалай қорлар негізінде меншікті капиталдары болады. Осылардың бір бөлігі айналым активтеріне жұмсалады. Осы меншік капиталының негізі болып корпорация құлыла сала пайда болатын жарғылық қор негізінде көрініс табады. Бұл жарғылық қордың құрамы компанияға қатысушы инвесторлардың және қатысушылардың инвестициялары немесе затттай салымдары арқылы іске асады.

   Бірақ нарықта бізге белгілі шаруашыылқ қызмет етуші субъектілердің меншік қаражаттары мен активтері компания айналым активтерінің күнделікті сұранысын қамтамасыз ете алмауы мәсеесі туындайды. Бұл кезде олар қызмет процесіне байланысты әр түрлі қарыз қаражаттарын тартуға ынталы болады және мұндағы негізгі несиелерге банктердің қысқа мерзімді несиелері жатады. Несие ақшалай капиталдың ссудалық капиталға өтуін қамтамасыз ете отырып, несие берушілер мен қарыз алушылар арасындағы несиелік несиелік қатынасты бейнелейді. Несиенің көмегімен заңды және жеке тұлғалардың уақытша бос қаражаттары мен табыстары экономикалық жүйе төңірегінде жинақтала отырып, уақытша және ақылы негізде пайдалануға білдіретін ссудалық капиталға айналады.

   Несие мен ссуданың арасында да өзара айвымашыылқ бар. Несие - бұл банктің қаражатын құрайтын көзі ретінде барлық несиелік қатынастарды ұйымдастырудың әр түрлі формаларының болуын және сондай-ақ олардың жұмсалымдарының бір формасының білдіретін кең ұғымды сипаттайды.   Ссуда - бұл ссудалық шот ашумен байланысты қалыптасатын несиелік қатынастарды ұйымдастырудың бір ғана формасын білдіреді.

   Сонымен қатар, корпорация айналым активтерін қалыптастыруда басқа да салымдардың маңыздылығы зор. Бұл корпорация қызметінің салымдарына: шетел және отандық инвестициялар, әр түрлі мемлекет тарапынан бөлінген қаржылар және тағы басқа ұйымдардан немесе жеке тұлғалардан берілетін қарыз қаражаттары жатады. Корпорацияға мұндай ірі көлемдегі инвестициялар бірақта негізінен негізгі қорларды жаңартуға немесе өндірісті кеңейтуге пайдаланылады, ал айналым активтерін қалыптастыруда меншікті немесе қарыз қаражат көздерінің алатын үлесі басым болып табылады.

     Коммерциялық практикада инвестицияның келесi үш түрiн көрсетуге болады:

   Физикалық активтегi инвестициялар;

   Ақшалай активтегi инвестициялар;

   Материалдық емес активтегi инвестициялар.

   Бағалы қағаздар арқылы жүргiзiлетiн инвестицияларды портфельдi инвестициялар деп атайды. Қаржылық инвестицияларға - акционерлiк кәсiпорындар немесе мемлекет шығарған акциялар, облигациялар және басқа да бағалы қағаздар, банктiк депозиттерге салымдар жатады.

   Ал физикалық активтегi инвестициялар нақты инвестициялар болып табылады.  Нақты инвестициялар бұл өндiрiстiк капиталға ( құрылыс, машина әне құрал-жабдықтар, ақпарат тарту, байланыс) салынған капиталдық салымдар. Бұлардың барлығы экономикада қозғалмайтын мүлiктермен байланысты.

   Сыртқы инвестициялар тiкелей және портфельдi болып бөлiнедi. Тiкелей немесе тура инвестициялар кәсiпорынды басқаруға қатысуға құқықтар бередi, ал портфельдi инвестицияларда мұндай құқықтар болмайды.

   Инвестициялар сондай-ақ пассивтi және активтi инвестициялар болып бөлiнедi:

   Пассивтi инвестициялар - кәсiпорынның ескiрген құрылғыларын жаңарту және қызметкрлер мен жұмысшыларды даярлау мақсатында жұмсалатын инвестициялар.

   Активтi инвестициялар - кәсiпорынның бәсеке қабiлеттiлiгiн арттыру мақсатында салынған инвестициялар.

   Капитал бұл өздігінен қолданылып, өсуді қажет ететін экономикалық категория болып табылады. Капитал сондай-ақ, өндірістің үш негізгі факторы жер, капитал және еңбек күшінің бірі және ажырамас бөлігі болып табылады.

         Экономикада салымдар бойынша капитал екі түрге бөлінеді: кәсіпкерлік және қарыздық капитал. Кәсіпкерлік капитал өндірістің нақты, материалдық емес және қаржылық активтерін қалыптастыру және оны басқару болып табылады. Ал қарыз капиталы бұл ақшалай сипаттағы, яғни несие формасында белгілі бір пайызбен қайтарылатын және кепілдемелермен қамтамасыз етілетін капитал. Капиталдың жалпы экономикалық мақсаты мен бағыты өз иесіне ағымды және болашақта тұрақты пайда әкелу және оның деңгейін көтеруді талап етеді.  
 
 
 
 

«Машсвар» ЖШС-нің негізгі технико-экономикалық көрсеткіштерін талдау 

         ЖШС « МАШСВАР» -дың 2009-2013 ж  болашақ жоспарында өзіндік қаражат арқылы барлық өндірістік бөлімін дамыту көзделуде. Ол үшін келесі іс шаралар жоспарлануда:

5 есе өндіріс көлемін арттыруға мүмкіндік беретін салқындатуға арналған жоғары температуралы пешті сатып алу және орналастыру;

өнідірістік алаңды кеңейтіп құйылым бөлімін қайта құру;

ұсталық- станоктарды, зубофрезерлік, гильтондық қайшы, жартылай автомат станоктар, газқиюшы станоктардан 10 бірлік алу;

темірді электрэроздау технологиясын еңдіру

 ұсталық өндірісті еңгізу.

      Бұл шаралар ЖШС өнімдік номенклатурасын  кеңейтіп, өндіріс көлемін арттырып, өнім сапасын арттырады. Бұл шараларды іске асыру үшін 2009 жылдан бастап қажетті қаражат бөлінген және олар ақша қаражаттар жүруі туралы Жоспарлық есепте көрсетілген.