Жүктерді тасымалдауды ұйымдастыру және технологиясы

2 Автомобильдік жүк тасымалдаудың топтастырушылығы

АК-нің өндіргіш процесі жүк пен жолаушыларды бір жерден екінші жерге көшіруден тұрады, ол автомобильдік тасымалдар деп аталады. Автомобильдік тасымалдарды орындаудың процесін 4 кезеңге бөлуге болады:

- жоспарлау;

- ұйымдастыру;

- бақылау мен шұғыл басқару;

- есеп пен жұмыстың нәтижелерін талдау.

Тасымалдарды орындау шартының алуан түрлерімен және жүктердің түрімен байланысты жүктік автомобильдік тасымалдарды келесі белгілер арқылы айырады:

       - салалар арқылы (күтілетін кәсіпорындар түрлері және тасымалданатын жүктердің түрлері) - өндірістік жүктер тасымалдарының жалпы көлемінің 30% алады. Бұл өндіріс объектердің, сыртқы көліктің түйіндері мен қойманың аумақтарының арасында тасымалдайтын өндірістік кәсіпорындардың (шикізатты, дайын өнімді, отынды қосқанда) жүктері;

      - 35% - құрылыстық, бұл құрылыс материалдарын, құрылыс жабдықтарын және машиналарын, топырақ пен құрылыстың қоқысты қосқанда өндіріс және азаматтық күрделі құрылыстың жүктері;

       - 10% - ауылшаруашылық,     бұл     ауылшаруашылық    өнімі,    тұқымдар, тыңайтқыштар, т.б.;

       - 20% - тұтынушылық, бұл азық-түлік, өндіріс-тауарлар, жабдықтаудың және халыққа тұрмыстық күту көрсетудің жүктері. Тұтынушылық тобына қар мен қоқыс, қатты тұрмыстық қалдықтардан қаланы тазарту жүктері және отындық жүктер кіреді.

       - 5% - басқалары.

       Жүк партияларының мөлшері арқылы:

       -              жаппайлық, оларға біркелкі жүктің үлкен көлемінің тасымалдары тән:

-              ұсақ партиялық, оларға жүк партиясының салмағы ЖК-ң жүк көтергіштігінің  жартысынан аспайтыны тән.

       Аймақтық белгі арқылы:

- технологиялық, кәсіпорын ішінде немесе өнім шығару технологиялық аралымы шегінде орындалатын;

- қалалық, қала аумағында орналасқан;

- қаламаңындағы, қаланың шекарасынан 50 км аспайтын қашықтықта орындалатын;

- қалааралық, қаланың шекарасынан 50 км алыстықта орындалатын;

- халықаралық, әр түрлі мемлекет арасында орындалатын.

Орындау тәсілі арқылы:

- тура қатынастық, олар бір автомобиль арқылы жіберу орнынан баратын орынға дейін орындалады;

- аралас қатынастық (интеридальдік, мультимодальдік), олар көліктің бірнеше түрімен орындалады. Бұл тасымалдардың әр түрлілігі  болып құрама тасымалдар саналады, олар көліктің бірнеше түрімен (су тосқауылы үстінен жүктерді тасымалдау үшін паромдық өткелдер, теміржол платформаларындағы жүктердің контрейлерлік тасымалдары) орындалады.

Игеру мерзімі арқылы:

-              тұрақты, ол ең көбі өндірістік және саудалық жүктерге тән;

-              мезгілдік, олар ең көбі ауыл шаруашылық жүктерге тән;

-              уақытша, олар ең көбі құрылыстық жүктерге тән.

Ұйымдастыру түрі арқылы:

-              орталықталғандық, ол тасымалдаушы немесе арнаулы фирма тасымалдың ұйымдастырушысы болған кезінде орын алады;

-              орталықталмағандық, ол әр жүк алушы жүк тасушы өз бетінше қамтамасыз ететін жағдайда орын алады.

Келтірілген жағдайларға байланысты жылымалы құрамды пайдалануға деген талаптар, тасымалдардың технологиясы мен ұйымдастыруы. Жоспарлаудың әдістемесі және жылжымалы құрамның қозғалысын басқару және бақылау құралдары қатты ажыратылады.

3 Жүктердің топтастырушылығы

Көліктік заң шығарушылықтағы жүктердің топтастырушылығы – тасымалдық төлемдердің мөлшерін белгілеу мақсатында тарифтік топтар арқылы тасымалдайтын жүктердің үлестіруі. Көліктің әр түрлері үшін жүктердің бірыңғай топтастырушылығы жоқтығын бұл түсініктің шешуі түсіндіреді. Жүктерді автомобильдік көлікпен тасымалдау кезінде жүктердің класы көлік құралының жүк көтергіштігінің пайдалану коэффициенті арқылы анықталады және олар төрт топқа бөлінеді.

Кесте 2

Коэффициент классификациясы

Автомобильдік көлік арқылы тасымалданатын жүктердің номенклатурасы және топтастырушылығы нақты жүктерді төменде аталған кластар бойынша үлестіреді.

Кесте 3

    Жүктердің топтастырушылығы

4 Жүктерді тасымалдаудың жоспары

Техникалық көліктің қаржы жоспарын жасау кезінде жүктерді тасымалдаудың жоспары бастапқы тарау болып келеді. Оған жіберілген жүктердің номенклатурасын және санын, тасымалдаудың қашықтығын көрсетумен бірге негізгі жүк жіберушілердің тізбегі енгізіледі және ол жылжымалы құрамның моделін таңдауға және көлік құралдарының пайдалануының көрсеткіштерінің есеп айыруының негізі болып табылады.

Жүктерді тасымалдаудың жоспары 4,5 кестелердің формасы бойынша құралады.

Тасымалдың жылдық көлемі, тонна:

Qжыл (1 авто) = Qтәу · Дж                                                         (1)

Qжыл (1 авто ЗИЛ 131) = 97,8 · 256 = 25036,8

Qжыл (10 авто ЗИЛ 131) = 1 · 49777 = 250368                   (2) 

Qжыл (1 авто ГАЗ-53А) = 114,50 · 256 = 29312

Qжыл (10 авто ГАЗ-53А) = 10 · 29312 = 293120

Жылдық жүк айналымы, ткм:

Ржыл = Qжыл · loрт                                                                      (3)

Ржыл (ЗИЛ 131) = 25036,8 · 10 = 250368

Ржыл (ГАЗ-53А) = 29312 · 10 = 293120

Жүк тасымалдаушының арақашықтығы:  

мұнда,

lорт - жүк тасымалдаудың орташа арақашықтығы, км;

Ржыл - жылдық жүк айналымы, ткм;

Qжыл - тасымалдың жылдық көлемі, тонн.

      Жүк көтергіштікті пайдалану коэффициентінің ауқымы жүктердің класына байланысты алынады.

Кесте 4

Жүктер класы

Автоцистернадағы 1,0-ден кем салмағы бар жүктерді тасымалдаған кезде жүк көтергіштіктің пайдалану коэффициентінің ауқымы автоцистернаның сиымдылығына және жүктің (бензиннің) салмағына байланысты есептеледі.

Жүгі бар жүрістің саны төмендегі формула бойынша орындалады:

                                                      (5)               

мұндағы,

      q - автомобильдің орта (номиналдық) жүк көтергіштігі (6-10 тонна);

      γс – жүк көтергішті пайдалану (статикалық) коэффициенті.

Жүрісті пайдаланудың коэффициентінің ауқымы және 1 жүрісіне арналған арту мен түсіру кезіндегі автомобильдің жұмыссыз тұруының ұзақтығы жүкті тасымалдаудың орташа қашықтығына, жүктің салмағы және жылжымалы құралдың түріне байланысты болып алынады.

Кесте 5 

Автомобильдердің жүрісін пайдалану коэффициентінің есептелген шамалары