Қазақстандағы жұмыссыздық

Елдегі жұмыссыздық мәселесін шешуді көздейтін онжылдық бағдарлама жайында қысқаша анықтама берсеңіз...

«Қазақстанның әрбір азаматы жасына қарамастан қысқа мерзімді курстар арқылы жаңа білім және кәсіби мамандық ала алады.»-деп Елбасымыз айтқандай, бұл бағдарлама биылғы «Болашақтың іргесін бірге қалаймыз» Жолдауы бойынша тұсауын кесті. Кеше ғана Әділет басқармасынан заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу туралы куәлік алдық. Бағдарлама 3 кезеңнен, 3 бағыттан тұрады. Биылғы жыл- пилоттық кезең, екінші кезең 2012-2015 жылдарға жоспарланса, үшінші кезең 2016-2020 жылдары жүзеге аспақ. Бағдарламаның негізгі бағыты- кәсіптік оқыту арқылы жұмысқа орналастыру, ауылда кәсіп ашып, жеке ісін жүргізгісі келетіндерге жәрдемдесу, еңбек ресурстарының ұтқырлығын арттыру болып табылады. Әр кезеңнің өз жоспары бар. Бағдарлама бойынша шағын кредиттер де берілмек. Қазіргі таңда орталықта оқуға ниет білдіріп, шаруасын дөңгелеткісі келген 67 адамнан өтініштер келіп түсті.

Бұл бағдарлама бойынша өтініш білдіргендер тегін оқи алады деп естідік...

Иә, ең алдымен әр өтініш білдіруші қалалық жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар бөліміне тіркеліп, «жұмыссыз» статусын алуы керек. Сосын барып бағдарламаға қатысуға өтініш жазады. Өтініштерді мамырдың аяғында қала әкімінің қаулысымен бекітілген 15 адамнан құралған арнайы коммисия қарайды. Тегін оқумен қатар, қарым-қабілетін танытып, үздік оқығандарға 12188 теңге стипендия тағайындалған.

Олар қандай мамандықтар бойынша дәріс алмақ...

Қатысушылар медбике, ақпараттық жүйелер, автомеханик, электр газбен дәнекерлеуші, аспаз-кондитер, электромонтер сынды мамандықтар бойынша оқи алады. Әр мамандықтың оқу мерзімі әртүрлі. Мысалы, медбике мамандығын таңдағандар 2 жыл 10 ай оқыса, дәнекерлеушілер 1 жыл 10 ай, электромонтерлар 3 ай ғана білімін жетілдіруге мүмкіндігі бар.

Кіргеннен байқадық, орталық қыметкерлерінің көбісі жас мамандар сияқты...

«Жас кадрлық күш» демекші, жаңа орталық болып ашылған соң, жас мамандарды қабылдадық. Орталықта қазір 11 қызметкер жұмыс істейді. Биыл ғана университет қабырғасын тәмәмдаған түлектер орталықтың жұмысына серпін беріп, алдағы уақытта жаңа бағдарламаның жарқын жүзеге асуына бел шешіп кіріспек.   

Бағдарлама үшін республикалық бюджеттен 40 млн теңге бөлініпті. Қомақты қаражат көзі, үкіметтің қалтасынан емес, қарапайым салық төлеушілердің қаражатынан қарастырылғаны белгілі. Сондықтан да қаражатты пайдаланудың тиімділігін қатаң бақылауда ұстау үшін арнайы комиссия және сараптама тобы да құрылыпты. Құптарлық. Енді 3-4 жылдың айналасында жаңа жобаға 1,5 млн халық қатыстырылып, кедейшілік деңгейі 6 пайызға азайып, жұмыссыздық деңгейі 5,5 пайыздан аспайды деп көзделуде. Жұмыссыздықты жоюдың соны жүйесіне айналған  ілкімді жобаға іске сәт дейміз!

                                             Қорытынды.

      Қазір көптеген мекемелер әлдекашан ұмытылған проблема жұмыс кадрларының кажеттігіне ұшырады. Бұрын олар өте көп болса, казір олар әртүрлі салаға кетуіне, квалификациясы төмендеуіне байланысты өте аз. Ал бар жұмыс іздеушілердің квалификациясы жоқ немесе өте төмен. Сонда қоғам бір біріне қарама қарсы екі түрлі ауруға шалдығуы мүмкін:
1. кадр дефициті
2. жұмыссыздық.
     Университеттер, училишщелер, колледждер мен өндіріс орындарының тіл табысуы бұл мәселені шешуі мүмкін. Осы тұста мемлекетке осы секторды басқару үшін белгілі бір стратегия қажет.
1. жұмысшыларды мемлекеттен тыс әдіспен орналастыру, бұл әдіс негізінен натуралды шаруашылықтарға тән.
2. жұмыссыздық әсерін төмендету, бөл жерде жұмыс жасайтын сектор зардап шегеді, себебі жұмыссыздарға берілетін өтемақы салық есебінен алынады.
3. Жұмыс орындарын ашу. Бұған келісу қиын өйткені ол кедей елдерден имигранттар келуін көбейтпесе ашылған жұмыс орындарға жергілікті жұмыссыздардың бара қоюы екіталай.
    Жоғарыда аталған әдістерден басқа қоғамдық реттеу әдісі де бар. Ол коғамдағы басқа жұмыссыздыққа әсері бар факторлар:
1. білім беру
2. жұмыс табуға көмек т.б
Бұл факторларды қолдана отырып сыртқы жұмыс іздеп келушілер мәселесін де еске алған жөн.

           Жоғарыдағы айтылғандардан екі түрлі қорытынды шығады.
1. Бізде жұмыссыздық бар, ол мәселе шешім күтеді.
2. Жұмыссыздық қарама қайшылықтарға толы.
   Біздегі жұмыссыздық, жалпы алғанда жұмыссыздық жұмыс күштерін резервациялайтын қойма рөлін атқарады. Әртүрлі структуралық өзгерістерге ұшырау салдарынан пайда болған артық жұмыс күші, әрине, белгілі бір уақыттан кейін басқа салаларды меңгеру арқылы жұмыс табады. Бірақ ол үшін оларға мемлекет және қоғам тарапынан көмек қажет.
   Қарап отырсақ, біздегі жұмыссыздық екі түрлі қарама қайшылыққа кездеседі. Біріншісі кадр тапшылығы болса, екіншісі белгілі бір салаларда оның артықтығы. Осы мәселелер ең бір шешім қиын мәселелер, дегенмен, оны да жоғарыда айтылған үлкен қоғамдық өзгерістер шешеді.
           Мәдениет саласында жұмыспен қамту дегеніміз – халқымыздың әл – ауқатын бірден көрініс табатын икемді жергілікті сұраныстың орасан зор қайнары.

Жұмысыздық мәселесі қазіргі кезде бүкіл дүние жүзі бойынша ауқымды да, күрделі мәселеге айналып отыр. Америкалық еңбек базарында жүргізілген көптеген зерттеулер жұмысыздық негізге мінездемелерін анықтап берді. Олар қатарына жұмысыздық дәрежелері арасында жасы, жынысы және еңбек тәжірибелеріне байланысты ауытқулар, қарсы ағымдардың жұмылдыру мен жұмыссыздықты өсіруі және азайтуы, мұндай ағымдылықтың көпшілігінің циклдық сипатта болуы, көпшілік тұлғалардың қысқа мерзімге жұмыссыз қалуы. Сондай –ақ құрылымдылық жұмыссыздық дегеніміз экономиканың толық жұмылдыру жағдайында болатын жұмысызздық болып табылады, ал циклдік жұмыссыздық дегеніміз құрылымдылық жұмысыздықты басып озу болып табылады.

Экономиканың қай уақытта толық жұмылдырылған жағдайда болатындығын анықтау экономикалық саясаттың негізгі мәселесі болып табылады, жұмысызздықтың табиғи дәрежесі мен құрылымдық дәрежесі мағыналары бойынша сәйкес келетін түсінік бюолып табылады. Жұмысызздықтың жалғасуы және жиілігі терминдерінде көрініс табуы мүмкін.

Жұмысыздықтың жалғасуы циклдік факторларға байланысты болады.

Сонымен қатар жұмысыздықтың табиғи дәрежесін түсіру мақсатында жасөспірімдер арасындағы жұмысыздықпен күрестік басталады. Осы мақсатта жастарды жұмыспен қамтамасыз ету үшін жастарды жұмылдыру қызметін ұйымдастыру ұсынылған. Сондай – ақ жұмысыздық бойынша көмек ақы шаралары да алып барылады. Бұл өз кезегінде жұмыс іздеу жолындағы материалдық қиыншылықтарымен күресуге мүмкіндік береді.

Демек, жұмысыздық күрделі де, ауқымды мәселеге айналып отырғандағана қаоамастан дүние жүзі бойынша бұл міселенің  шешу жолында және жұмысшыларды жұмыспен қамтамасыз ету салаларында қыруар шаралар жасалудаү бұл болашақта жұмысыздықты толық шешуге мүмкіндік береді.

Нағыз пәпменді әлеуметтік саясат – ол халықты жұмыспен тұрлаулы қамту саясаты болып келді және болып қала береді.

Мемлекет қоғамының шын мәнінде осындай көмекке дәру мүшелеріне ғана қолдау көрсету жөніндегі толық жауапкершілікті өз мойнына алуға міндетті деп санаймын.

Осыған орай әлеуметтік көмек көрсету саясаты «әлеуметтік топтардың мұқтаждықтарымен» айқындалуға тиіс емес, қайта «еңбекке қабілетті азаматтарды жұмысшылар сапына қосуға даярлау» міндетті ауқымында шоғырландыруға тиіс. Азаматтарға қолдау көрсетудің мемлекеттік жүйесі олардың қайта оқып – үйренуі мен жаңа кәсіпті меңгеруіне ынталандыру бағытында құрылуы керек.

Қолданылған әдебиеттер

Негізгі әдебиеттер

                            1. Экономикалық теория негіздері. Оқулық // Алматы «Санат», 1998-47 бет – 57 бет, 405-411 –бб.

              2. Экономика оқу құралы /Дайын Я.Ә. Әубәкіров және т.б. // алматы «Экономика», 1995-144 бет -60-61 б.

              3. Көшенова Б.А. Ақша немесе банктер. Валюта қатынастары. Оқу құралы //Алматы «Экономика», 2000 – 328 бет -72-75 бб.

              4. Қарақұсова А.Н. Ақша кредит саясаты және қаржы секторын дамыту //Егемен Қазақстан 2006 -29 мамыр.

              5. Шокаманов Ю. Статистикалық баспасөз – Бюллетень N 1 // Алматы -2004-206-207 бб.

              6. Шокаманов Ю. Статистикалық баспасөз – Бюллетень N 3 // Алматы – 2005 -76 б.             

              7. Кривко Н. Инфляционная ситуация в Республике Казакстан // Аль –Лари N 4 2005 -3 -11 б.

              8. Имашев М. Теңге, инфляция және қосымша құн. Қаржы және Аудит // Алматы -2003 -24-29 бб.

              9. Райханұлы Н. Базарда жұмыс күні. Ақиқат. N 6 // алматы -2002 – 41-47 бб.

              10. Нұрмұхамедова Ш.С. Жұмысыздық – кедейшіліктің басты себептерінің бірі. Вестник КазНу N 2 // Алматы – 2005 -132-134 бб.

              11. Әбдиев Қ. Жұмысыздық және жұмыспен қамтамасыз ету. Қазақстан Республикасының - әлеуметтік экономикалық дамуы // Алматы – 2004 – 28 -29 бб.

              12. Әбдиев Қ . Жалданып жұмыспен қамтылу. Қазақстан Республикасының әлеуметтік экономикалық дамуы // Алматы – 2005 -30-31 бб.

              13. Мамыров Н.К. Қазақстандағы адам дамуы //2004 жыл 76-81 бб.

              14. Айтуғанов Ш. Жалқаулықты жегенге жұмыс көп // Нұр – Астана – 2005 – 18 тамыз.

              15. Көнкесенұлы Б. Бізде жұмыссыздар жоқ // Қазақ елі – 2005 – 7 қыркүйек.

              16. Нұрланов А. Тұрмысы төмендер қамқорлықтан қозғалмайды // Алматы ақшамы – 2004 – 17 шілде.

              17 Самрат Ж. Базары бар құрлымының байланысы бар // Егемен Қазақстан – 2005 – 10 қыркүйек.

              18. Байсақал Н. Әйелдің әлеуметтік ісіндегі әлпеті қандай // Алматы ақшамы – 2005 – 18 мамыр.

Қосымша әдебиеттер

              1. Абдуллаұлы М. Астық қалай қымбаттайды? // Қазақ елі – 2004 – 25 ақпан.

              2. Абдуллаұлы М. Рыноктардағы ақша бағасы // Қазақ елі – 2004 -21 сәуір.

              3. Айманбетова Н. Өтпелі кезеңнің проблемалары және жүзеге асыру перспективалары; Инфляциялық таргеттеу //Егемен Қазақстан – 2004 19 мамыр.

              4. Әбділда Ж. Құлмаханов Нұрқаділовтың «Но» Сын қалай пайдаланып жүр ? // Жас алаш 2005 – 4 маусым.

              5. Жанділдин Ж. Өзімізді  - өзіміз алдамайық // Айқын апта – 2005 29 қыркүйек.

              6. Жандаулет Т. «Екі қолға бір күрек» тауып бермесек, «экономика көтерілді» деген бос доңғазалдан не пайда? // Жас алаш – 2005 – 4 маусым.

              7. Ибришев Н.Н. Мемлекеттік қаржы саясатының әлеуметтік жағдайына әсері // Банки Казахстана – 2005 N6 21 -23 бб.

              8. Мұқан Ш. Көтеоілген халық тұрмысын неге түземейді? // Жас алаш -2004 6 қараша.

              9. Мұқанов Г. Ең бастысы  -экономика // Түркістан – 2004 – 30 желтоқсан.

              10. Мухамеджанова А. Инфляцияның мұнай бағасына қатысы бар ма?// Айқын – 2005 – 30 тамыз.

              11. Мухамеджанова А. Ұлттық Банк пен Үкімет бір – бірін кіналайды; екеуінің келісе алмайтындығы инфляцияны ауыздықтау // Айқын -2005 14 қыркүйек.

              12. Нұртөре Ж. Инфляция неден именді // Егемен Қвазақстан – 2006 17 мамыр.

              13. Омаров Н. Барлық жерлерде жұмысыздық жөнінде жаған ақбар беру жаман әдетке айналған // Айқын – 2005 -28 маусым.

              14. Сахариев Е. Мемлекеттің басты байлығы – адам // Ана тілі – 2005 -19 наурыз.

              15. Шегебайұлы Б. Жұрт неге Алматыдан пана іздейді // Алматы ақшамы – 2005 -10 наурыз.

              16. Шүкірбекова Ә. Жұмысыздық; дерек пен дәйек не дейді ? // Түркістан – 2005 7 шілде.

6