Банк жүйесі

 

2.2 Екінші деңгейлі  банк жүйесінің құрылымы және  оны талдау

 

Әлемдік қаржы дағдарысы  экономикасы дамып келе жатқан көптеген елдерге, соның ішінде Қазақстанға да күрделі зиян тигізді. Біздің пікірімізше, ол аймақтың қаржы-несиелік мекемелерінің көп бөлігінің несие қабілеттілігінің нашарлауына әкеп соқтырды және олар бойынша жағымсыз рейтингтік әрекеттерде көрініс тапты. Соңғы үш жыл Қазақстанның банк секторы үшін бірқатар факторлар соның ішінде ұлттық валютаның девальвациясы, депозиттердің жаппай сыртқа ағымы және қызмет етілмейтін несиелердің салыстырмалы жоғары деңгейі күрделі мәселеге айналды. Бұған қоса Қазақстанда дефолттар, проблемалы банктерді қайта ұйымдастыру мен ұлттандыру жағдайлары орын алды. Бұл процесстер Қазақстанның банк жүйесіне жағымсыз әсерін тигізген болатын.Қазіргі таңда еліміздің қаржы-несиелік мекемелерінің негізгі өкілі екінші деңгейдегі банктердің саны 38-ге жетіп отыр.

 

Кесте 1– Банк секторының жағдайы

Көрсеткіштің атауы	1.12.2007 ж.	1.12.2008 ж.	1.12.2009 ж.	1.12.2010 ж.	1.01.2011 ж.
ЕДБ саны, оның ішінде: - жарғылық капиталда мемлекеттің  100% қатысы бар банктер	35   1	37   1	38   1	39   1	38   1
ЕДБ  филиалдарының саны	352	380	374	359	365
ЕДБ қосымша үй-жайларының саны	2000	2 166	1 927	1 877	1 881
ЕДБ  шетелдердегі өкілдіктерінің саны	17	15	13	17	17
ҚР-ғы резидент емес банктер өкілдіктерінің саны	26	31	32	29	29
Жеке тұлғалардың салымдарына  міндетті ұжымдық кепілдік беру жүйесіндегі  қатысушы банктердің саны	33	35	36	34	34
Кастодиан қызметін жүзеге асыруға  лицензиясы бар банктердің саны	10	11	11	10	10

 

Активтер. Екінші деңгейдегі банктердің активтері жылдың басынан бастап 480,7 млрд. теңгеге немесе 4,2%-ға ұлғайды, банктік займдар жəне «кері РЕПО» операциялары 572,8 млрд. теңгеге немесе 5,9%-ға азайды, резервтер (провизиялар) 799,0 млрд. теңгеге немесе 20,0%-ға төмендеді (2-кесте).

 

 

Кесте 2 –Банк секторының жиынтық активтерінің құрылымы

Көрсеткіштің атауы	01.12.2008 ж.		01.12.2009 ж.		01.12.2010 ж.		01.01.2011 ж.
	млрд. теңге	%	млрд. теңге	%	млрд. теңге	%	млрд. теңге	%
Қолма-қол ақша, тазартылған қымбат металлдар жəне Корреспондент-тік шоттар	738,9	6,2	1 073,5	9,3	903,2	5,9	863,7	5,7
Басқа банктерде орналастырыл-ған салымдар	726,1	6,1	1 065,5	9,2	855,4	5,6	984,4	6,5
Бағалы қағаздар	1 013,5	8,5	1 641,9	14,2	2 305,1	15,2	2 221,7	14,6
Банктік займдар жəне «кері РЕПО»  операциялары	9 127,7	76,4	9 839,5	85,1	8 974,3	59,1	9 066,0	59,5
Капиталға инвестициялар	297,2	2,5	351,9	3,0	374,3	2,5	376,1	2,5
Өзге активтер	49,1	0,3	1 669,0	14,5	1 781,9	11,7	1 727,5	11,3
Резервтерді (провизиялар ды) қоспағанда активтер жиынтығы	11 952,6	100	15 641,3	100	15 194,1	100	15 239,4	100
Резервтер (провизиялар)	-	-	-4 082,5	- 35,3	- 3 245,2		-3 201,3
Активтердің барлығы	11 952,6	100	11 558,8		11 948,9		12 038,1

 

Екінші деңгейдегі банктер  үшін активтер көлемі мен олардың  сапасы қаржылық қызметінің ең маңызды  көрсеткіштерінің бірі болып табылатындығы сөзсіз. Кестеден көріп отырғанымыздай, әлемдік қаржы дағдарысы орын алған кезеңде еліміздің екінші деңгейдегі банктердің жиынтық активтерінің төмендеуі байқалды. Әсіресе, бұл сол кезеңде қиын жағдайға душар болған үш банктің, атап айтқанда «БТА Банкі» АҚ, «Альянс Банкі» және «Темірбанк» АҚ-ның активтерінің күрт төмендеуінің банктер активтері бойынша жалпы статистиканың нашарлауына әсерін тигізді.

 

Сурет 1 – Банк секторының жиынтық активтерінің құрылымы

 

Жіктелуі тиіс активтер мен шартты міндеттемелердің мөлшері  жылдың басынан бастап 2 570,3 млрд. теңгеге немесе 15,6%-ға азайды. Бұл ретте жіктелуі тиіс стандартты активтер мен шартты міндеттемелер 1 812,4млрд. теңгеге немесе 21,3%-ға азайды, күмəнділері – 498,0 млрд. теңгеге немесе 11,0%-ға көбейді, үмітсіздері – 1 256,0 млрд. теңгеге немесе 37,2%-ға азайды.

Активтер мен шартты міндеттемелер бойынша провизиялар да 978,6 млрд. теңгеге немесе 23,8%-ға азайды (3-кесте).

Сурет 2 – Банк секторының активтері мен шартты міндеттемелері сапасының көрсеткіштері

 

Кесте 3– Банк секторының активтері мен шартты міндеттемелері сапасының көрсеткіштері

Көрсеткіштің атауы	01.12.2008ж.		01.12.2009 ж.		01.12.2010 ж.		01.01.2011 ж.
	негізгі борыш сомасы, млрд.тг	%	негізгі борыш сомасы, млрд.тг	%	негізгі борыш сомасы, млрд. тг	%	негізгі борыш сомасы, млрд. тг	%
Барлық активтер мен шартты міндеттемелер	13 890,1	100	16 843,9	100	13 838,7	100	13 859,1	100
Стандартты	8 481,8	61,1	8 914,9	52,9	6 611,0	47,8	6 696,3	48,3
Күмәнді 1-санатты күмәнді 2-санатты күмәнді 3-санатты күмәнді	5 036,3 2 622,9   410,1   1 555,8	36,2 18,9   3,0   11,2	4 420,9 1 774,4   325,2   1 316,8	26,3 10,5   1,9   7,8	4 988,0 1 821,7   619,7   783,2	36,0 13,2   4,5   5,7	5 039,8 1 706,3   582,5   985,1	36,4 12,3   4,2   7,1
4-санатты күмәнді 5-санатты күмәнді	199,6   247,9	1,4   1,7	315,9   688,6	1,9   4,1	542,3   1 221,2	3,9   8,8	496,9   1 268,9	3,6   9,2
Үмітсіз	371,9	2,7	3 508,1	20,8	2 239,7	16,2	2 123,1	15,3

 

Екінші деңгейдегі банктердің несие портфелі жылдың басынан бастап 572,8 млрд. теңгеге немесе 5,9%-ға азайды. Стандартты займдар 59,4 млрд. теңгеге (-2,4%) азайды, күмəнділері – 620,3 млрд. теңгеге (14,6%) көбейді, үмітсіздері – 1133,7 млрд. теңгеге (-38,5%) азайды. Екінші деңгейдегі банктерге берілген займдар бойынша провизиялар 829,1 млрд.теңгеге (-22,8) азайды.

Несие портфеліндегі 5-санатты  күмəнді жəне үмітсіз займдардың үлесі жылдың басынан бастап 4,0%-дық тармаққа азайды. «БТА Банк» АҚ-ның, «Альянс Банкі» АҚ-ның жəне «Темiрбанк» АҚ-ның деректерін есепке алмағанда несие портфеліндегі 5-санатты күмəнді жəне үмітсіз займдардың үлесі 1,7%-дық тармаққа өсті(4-кесте).

 

Кесте 4 – Банк секторының несие портфелі сапасының көрсеткіштері

Көрсеткіштің атауы	01.12.2008 ж.		01.12.2009 ж.		01.12.2010 ж.		01.01.2011 ж.
	негізгі борыш сомасы, млрд.тг.	%	негізгі борыш сомасы, млрд.тг.	%	негізгі борыш сомасы, млрд.тг.	%	негізгі борыш сомасы, млрд.тг.	%
Несие портфелінің барлығы	9 127,7	100	9 839,5	100	8 974,3	100	9 066,0	100
Стандартты	3 908,3	42,9	2 524,4	25,7	2 313,3	25,8	2 389,9	26,4
Күмәнді 1-санатты күмәнді 2-санатты күмәнді 3-санатты күмәнді 4-санатты күмәнді 5-санатты күмәнді	4 860,0 2 477,2 404,7 1 548,4 193,0 236,8	53,2 27,1 4,4 17,0 2,1 2,6	4 241,2 1 748,4 313,3 1 264,7 296,2 618,6	43,1 17,8 3,2 12,9 3,0 6,3	4 765,5 1 666,8 611,3 757,9 530,5 1 299,0	53,1 18,6 6,8 8,4 5,9 13,4	4 862,1 1 598,9 573,7 954,4 489,4 1 245,6	53,6 17,6 6,3 10,5 5,4 13,7
Үмітсіз	359,4	3,9	3 073,9	31,2	1 895,4	21,1	1 814,0	20,0

Сурет 3– Банк секторының несие портфелі сапасының көрсеткіштері

 

Міндеттемелер. Екінші деңгейдегі банктердің жиынтық міндеттемелері 2010 жылдың басынан бастап 1 821,5 млрд. теңгеге немесе 14,5%-ға азайды. Міндеттемелер  құрылымында заңды тұлғалардың  салымдары – 507,9 млрд. теңгеге немесе 12,5%-ға, жеке тұлғалардың салымдары – 313,6 млрд. теңгеге немесе 16,2%-ға көбейді. Арнайы мақсаттағы еншілес ұйымдардың салымдары– 1 770,2млрд. теңгеге немесе 98,6%-ға, басқа банктерден жəне банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардан алынған займдар 699,0 млрд. теңгеге немесе 56,0%-ға азайды.

Шетел валютасындағы  салымдар ағымдағы жылдың басынан бастап 322,4 млрд. теңгеге немесе 11,3%-ға азайды. Банк секторының жиынтық міндеттемелері ағымдағы жылдың желтоқсан айында 1,1 млрд. теңгеге азайды. Заңды тұлғалардың салымдары өткен айда 30,3 млрд. теңгеге немесе 0,7%-ға, жеке тұлғалардың салымдары –53,5 млрд. теңгеге немесе 2,4%-ға өсті (5-кесте).

 

Кесте 5 –Банк секторының жиынтық міндеттемелерінің құрылымы

Көрсеткіштің атауы	01.12.2008 ж.		01.12.2009 ж.		01.12.2010 ж.		01.01.2011 ж.
	млрд. теңге	%	млрд. теңге	%	млрд. теңге	%	млрд. теңге	%
Банкаралық салымдар	274,4	2,6	231,5	1,8	222,6	2,1	215,0	2,0
Банк опер-ның жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар мен басқабанктерден  алынған займдар	1 463,4	13,9	1 271,8	10,1	509,9	4,8	548,5	5,1
ҚР Үкіметінен алынған займдар	32,2	0,3	47,9	0,4	56,1	0,5	58,4	0,5
Халықаралық қаржы ұйымдарынан  алынған займдар	94,4	0,9	101,2	0,8	72,4	0,7	77,8	0,7
Заңды тұлғалардың салымдары	3 219,0	30,6	4 054,1	32,1	4 604,7	43,0	4 574,4	42,7
Жеке тұлғалардың салымдары	1 461,3	13,9	1 850,4	14,7	2 197,4	20,5	2 250,9	21,0
Арнайы мақсаттағы еншілес ұйымдардың салымдары	2 273,3	21,6	1 983,0	15,7	25,3	0,2	25,4	0,2
Айналысқа шығарылған бағалы қағаздар	410,4	3,9	1 263,6	10,0	1 492,0	13,9	1 577,9	14,7
Бағалы қағаздармен «кері РЕПО»  операциялары	206,6	2,0	509,6	4,0	574,7	5,4	577,2	5,4
Басқа міндеттемелер	1 075,0	10,3	1 320,2	10,4	961,3	9,0	810,0	7,6
Міндеттемелердің барлығы	10 510,9	100	12 633,3	100	10 716,4	100	10 715,4	100