МАЗМҰНЫ  

КІРІСПЕ…………………………………………………………………………3 

1. Қазақстан Республикасындағы бюджет үдерісінің негіздері……..……4

1.1 Бюджет және бюджет жүйесі ұғымы……………………………………….4

1.2 Республикалық бюджет……………………………………………………..6

1.3 Жергілікті бюджеттер және олардың аумақтық құрылымдардың әлеуметтік-экономикалық дамуындағы мәні…………………………………..8 

2. Республикалық бюджеттің құрылымы…………………………………..11

2.1 Бюджеттің кірістері………………………………………………………….11

2.2 Бюджеттің шығыстары……………………………………………………...17 

3. Қазақстан Республикасын дамытудың стратегиялық жоспарындағы салық – бюджет саясатының негізгі бағыттары…………………………...20

3.1 Қазақстан  Республикасын дамытудың стратегиялық  мақсаттары мен міндеттері………………………………………………………………………...20

3.2 Салық-бюджет  саясатының негізгі бағыттары…………………………….23 

ҚОРЫТЫНДЫ………………………………………………………………….30  

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ………………………………31  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

      КІРІСПЕ 

    Қазақстан Республикасы  жеке  тәуелсіз мемлекет ретінде дамыған осы жылдар ішінде атап айтарлықтай жетістіктерге жетті, сондай – ақ бізге белгілі мемлекеттің өзіндік дербес орталықтандырылған ақша қоры - мемлекеттік бюджеті бар. Міне, осындай мемлекеттік бюджет құрылымын құрайтын бюджет - бұл жергілікті бюджет болып табылады.

Мемлекеттік бюджет – араларындағы өтелетін операцияларды  есепке алмағанда, республикалық және жергілікті бюджеттерді біріктіретін таңдамалы ақпарат ретінде пайдаланылатын және бекітуге жатпайтын жиынтық  бюджет. Ол өзімен қаржылық жүйенің  басты саласын құрайды.Осы жерден жалпы мемлекеттік бюджеттің қаржы жүйесімен байланысын көруге болады. Мемлекет өз бюджетін тұрақты құрудан бастап, қаржы жалпыға ортақ сипаттамаға ие болады.

      Жергілікті  бюджет – бұл ұлттық табысты аумақтық тұрғыда қайта бөлуге мүмкіндік  жасайтын және билік пен басқарудың жергілікті органдарының қаржы базасын жасауды қамтамасыз ететін экономикалық қатынастардың жиынтығы.

      Негізінен  жергілікті бюджет туралы әңгіме қозғағанда, ең алдымен мемлекеттік бюджет туралы айтып кеткен жөн. Себебі, жергігілікті бюджет мәні мен оның экономикадағы алатын ролі, мемлекеттік бюджет  мазмұнын баяндай келе ғана ашылады.

  Мемлекеттік бюджет арқылы жалпы  мемлекеттік орталықтандырылған  ақша қаражаттары  пайда болып,  қолданылады. Дәл осы мемлекеттік  бюджет арқылы мемлекет халық шаруашылығының өндірістік және өндірістік емес сфералары, аймақтары мен халық шаруашылығының салалары арасында қайта бөліністі жүзеге асырады.

  Соңғы жылдардың ішінде Қазақстан Республикасының экономикалық стратегиясы макроэкономикалық жағдайдың тұрақтануына қол жеткізу болып табылды, бұл мемлекеттік бюджет тапшылығының азаюын және қатаң монетарлық және кредиттік саясатты іске асыруды білдірді. Бұл міндетті шешуде Республика елеулі табыстарға қол жеткізді: атап айтқанда, 2004 жылы Бюджет кодексі қабылданды, бағдарламалық-мақсатты және орта мерзімді бюджеттік жоспарлау  әдістері белсенді түрде қолданыла бастады. 1997 жылы қабылданған «Қазақстан-2030» ұзақ мерзімді Стратегиясы мемлекеттік қаржыны басқаруды жетілдіруді реформалардың басым бағыттарының бірі ретінде айқындады. Бұл міндетті орындауда  Республика маңызды жетістіктерге жетті: соның ішінде 2004 жылы Бюджеттік кодекс қабылданды, бюджеттендіру мен орта мерзімді бюджеттік жоспарлау бағдарламалы-мақсаттық әдістері белсенді қолданыла бастады. 2007 жылғы желтоқсаннан бастап Қазақстан Республикасының Бюджет кодексіне бюджеттің жоспарланған шығыстарын тиісті саладағы бюджеттік қаржыландыру есебінен күтілетін нақты нәтижелермен байланысын қамтамасыз етуге ықпал ететін мемлекеттік жоспарлаудың нәтижелерге бағдарланған жаңа тәсілдерді енгізу бөлігінде өзгерістер енгізілді.

1. Қазақстан  Республикасындағы бюджет үдерісінің  негіздері

1.1 Бюджет және бюджет жүйесі  ұғымы

     Бюджет  – мемлекеттің міндеттері мен  функцияларын іске асыруды қаржылық қамтамасыз ету үшін арналған оның орталықтандырылған ақшалай қор 

       
 
 

     Бюджеттің экономикалық тұрғыдан арналуы, оның қоғамдық ұдайы өндірудегі орны мен рөлі, сондай-ақ Конституцияда белгіленетін Қазақстан Республикасының мемлекеттік  құрылымы Қазақстанның бюджеттік құрылысы үшін негіз құрайды.

     Бюджеттік құрылыс деп экономикалық та, сондай-ақ ұйымдастырушылық-құқықтық та тұрғыдан алғанда, мемлекеттік бюджетті ұйымдастыру  ұғынылады. Бұған мемлекеттік бюджеттің  ішкі бөлімшелерінің құрамы мен құрылымы, оларды пайдалану саласының функционалдық ара жігінің ажыратылуы, тең бағыныстылық, өзара іс-қимыл, сондай-ақ бюджетті ұйымдастырудың құқықтық және рәсімдік жағы енгізіледі. Басқа сөзбен айтқанда, бюджеттік құрылыс – бұл бюджет жүйесін ұйымдастыру, оны құру қағидаттары.

Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі Қазақстан Республикасы Бюджет кодексінің 4-бабында айқындалған қағидаттарға негізделеді. Оларға бірлік, толықтық, шынайылық, транспаренттілік, сабақтастық, нәтижелілік,

     дәйектілік, негізділік, уақтылылық, кассалардың  бірлігі, бюджеттердің дербестігі, тиімділік, жауапкершілік, бюджет қаражатының атаулылық және нысаналы сипаты сияқты қағидаттар жатады.

     Мемлекеттің әкімшілік-аумақтық бөлінісіне мемлекеттік  билік пен басқару деңгейлері сәйкес келеді, бұл өзара байланысқан  және бірыңғай бюджет жүйесіне біріктірілген әр түрлі деңгейдегі бюджеттерді де алдын ала айқындайды.

     Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі республикалық  және жергілікті бюджеттер мен Ұлттық қордың, сондай-ақ бюджет үдерісінің жиынтығын  білдіреді. 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

       
 
 
 
 

      

       
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры елдің тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуын қамтамасыз ету, болашақ ұрпақтар үшін қаржы қаражатын жинақтау, экономиканың қолайсыз сыртқы факторлардың әсеріне тәуелділігін азайту үшін құрылды.

     Мемлекеттік бюджет олардың арасындағы өзара өтеу операцияларын ескермегенде, республикалық және жергілікті бюджеттердің жиынтығын білдіреді.

     Республикалық бюджет – бұл Бюджет кодексінде белгіленген салық және басқа  да түсімдер есебінен қалыптастырылатын орталықтандырылған ақшалай қор. Республикалық бюджет орталық мемлекеттік органдардың, олардың бағынысындағы мемлекеттік мекемелердің міндеттері мен функцияларын қаржылық қамтамасыз ету және мемлекеттік саясаттың жалпы республикалық бағыттарын іске асыру үшін арналған. Тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет Қазақстан Республикасының заңымен бекітіледі. Қазақстандағы қаржы жылы күнтізбелік жылға сәйкес келеді, яғни 1 қаңтарда басталады және 31 желтоқсанда аяқталады.

     Облыстық  бюджет, республикалық маңызы бар қаланың, астананың бюджеті де Бюджет кодексінде белгіленген салық және басқа да түсімдер есебінен қалыптастырылатын орталықтандырылған ақшалай қорды білдіреді. Ол облыстық деңгейдегі жергілікті атқарушы органдардың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың, олардың бағынысындағы мемлекеттік мекемелердің міндеттері мен функцияларын қаржылық қамтамасыз ету және тиісті әкімшілік-аумақтық бірліктегі мемлекеттік саясатты іске асыру үшін арналады. Тиісті қаржы жылына арналған облыстық бюджет, республикалық маңызы бар қаланың, астананың бюджеті облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың мәслихатының шешімімен бекітіледі.

     Ерекше  жағдайларда төтенше мемелекеттік бюджет әрекет етеді – Қазақстан Республикасында төтенше немесе әскери жағдай болған кезде республикалық және жергілікті бюджеттердің негізінде құрылатын төтенше мемлекеттік бюджет енгізіледі. Төтенше мемлекеттік бюджетті енгізу және оны тоқтату үшін негіздеме Қазақстан Республикасы Президентінің республиканың бүкіл аумағында төтенше немесе әскери жағдай енгізу немесе оның күшін жою туралы Жарлығы болып табылады.

     Төтенше мемлекеттік бюджеттің әрекет етуі кезінде республикалық бюджет туралы заңның және мәслихаттардың жергілікті бюджеттің барлық деңгейлеріндегі  бюджеттер туралы шешімінің қолданысы тоқтатыла тұрады. Төтенше мемлекеттік бюджеттің қабылдануы туралы Республика Парламенті жедел хабардар етіледі.

     Шоғырландырылған  бюджет – республикалық бюджетті, облыстардың,  республикалық маңызы бар қаланың, астананың бюджеттерін және олардың арасындағы өзара өтелетін операцияларды ескерместен, Қазақстан Республикасының Ұлттық қорына  жіберілетін түсімдерді біріктіретін мемлекеттің орталықтандырылған ақшалай қоры. Шоғырландырылған бюджетті заңнамалық билік органдары бекітпейді және талдамалық мақсаттарда пайдаланылады.

     Шоғырландырылған  бюджеттің құрылымы мынадай бөлімдерден  тұрады:

     – республикалық бюджет;

     – облыстың,  республикалық маңызы бар қаланың, астананың бюджеттері;

     – Қазақстан Республикасының Ұлттық қорына  жіберілетін бюджетке түсімдер мен олардың Қазақстан Республикасының Ұлттық қорына  аударымдары.

1.2 Республикалық бюджет

     Республикалық бюджет салық және өзге де түсімдер есебінен қалыптастырылатын және республикалық  бюджеттік бағдарламалар мен  іс-шараларды қаржыландыруға арналған орталықтандырылған ақшалай қаражат қорын білдіреді.

     Республикалық бюджеттің қаражаты экономиканы  құрылымдық қайта құруды қаржыландырудың, өндіріс саласындағы перспективалық бағыттарды дамытудың маңызды көзі болып табылады. Республикалық бюджет өнерді, мәдениетті, бұқаралық ақпарат  құралдарын қолдау мен дамытуда үлкен рөл атқарады.

     Азаматтар мен ұйымдардан алынатын салықтар, мемлекеттік меншікті жалға беруден  немесе оларды сатудан  түскен кірістер, берілген кредиттер бойынша пайыздар және т.б. мемлекет үшін кірістердің  көздері болып табылады.

     Қазақстан Республикасының Бюджет кодексіне  сәйкес республикалық бюджетке түсетін  түсімдер мыналарды қамтиды:

     - республикалық бюджеттің кірістері;

     - алынған бюджеттік алымдар;

     - республикалық бюджеттен берілген  кредиттерді қайтару.

     Республикалық бюджеттің кірістері салықтардан (корпоративтік табыс салығы, қосылған құн салығы және т.б.), алымдардан (автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағымен жүріп өтуі, консулдық алым) және басқа да міндетті төлемдерден (әкелінетін және әкетілетін тауарларға салынатын кедендік баждар, Қазақстан Республикасының азаматтарына паспорттар мен жеке басын куәландыратын  куәліктер бергені үшін мемлекеттік баж) түсетін түсімдерден қалыптастырылады. Бұдан басқа, республикалық бюджет капиталмен жүргізілетін операциялардан түсетін  салықтық емес түсімдер мен  кірістердің есебінен толықтырылады.

     Республикалық бюджеттің салықтық емес түсімдері  мыналар болып табылады: республикалық  меншіктен түсетін кірістер, мүлікті  заңдастырғандық үшін алым, республикалық  бюджеттен қаржыландырылатын мемлекеттік мекемелердің тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді)  сатқанынан түсетін түсімдер және т.б.

     Республикалық бюджеттен берілген кредиттерді  өтеуден, мемлекеттің республикалық  меншікте тұрған активтерін, үкіметтік  қарыздарды сатудан түскен түсімдер республикалық бюджетке есептеледі.

     Мемлекетте  әр түрлі уақытта қандай да бір  қажеттіліктерге арнап жұмсалатын қаражаттың мөлшеріне әсер ететін иелігінде  бар қаражатты жұмсау бойынша  әр түрлі басмымдықтардың болуы  мүмкін. Мемлекеттің өзінің ақшалай қаражатты жұмсау жөніндегі басымдықтарын өзгертуі оның фискальдық саясатында және стратегиялық әлеуметтік-экономикалық жоспарларында  көрініс табады. Осыған байланысты мемлекет не кірістердің жаңа көздерін іздестіреді, не өзге қажеттіліктерге арналған шығыстарын реттейді (қысқартады).