Дебиторлық қарыздар есебі

341 «Сақтандыру полисі»;

342 «Жалгерлік төлемдер»;

343 «Болашақ кезеңнің есебіне жататын  басқа да шығындар».

Алдағы  уақыттың есебіне жататын шығындардың  аналитикалық (талдамалық) есебі шығынның әр түрі (тобы) бойынша келешек кезең  шығындарын есепке алу тізімдемесінде немесе тиісті машинограммада жүргізіледі.

Тізімдемеге жазбалар 34 бөлімше шоттарының дебеті бойынша өңдеу 

кестелерінен  «Еңбек ақыны (материалдарды) бөлу», «Негізгі құралдардың амортизациясы (тозуы), «Қосалқы (қызметтің көрсетуші) өндіріс пен шаруашылықтардың қызметін бөлу» және басқа да бастапқы құжаттар

13

бойынша жазылады.

Нәтижесінде тізімдемеде немесе машинограммада 34 бөлімшенің шоттарының дебеті бойынша  түрлі шоттардың кредитінен айналым  жасалады.

341 «Сақтандыру полисі» шотында  төленген сақтандыру полисінің  сомасы есептелінеді.

Сақтандыру  полисін есепке алу үшін есеп айырысу шотынан төленген сомаға:

Дт:    341 «Сақтандыру полисі» шоты

Кт:    441 «Есеп айырысу» шоты.

Сақтандырушыға  бірнеше ай бұрын сақтандыру төлемдерін төлеу кезінде:

Дт:    651 «Мүлік және жеке басты сақтандыру бойынша есеп айырысу» шоты

Кт:    441, 431, 432, 451 және т.б.шоттары сәйкесіеше.

Алдын ала төленген сақтандыру төлемінің  сомасы бір мезгілде 651 шоттың кредитіне 341 «Сақтандыру полисі» шотының  дебетіне есептен шығарылады.

Сақтандыру  төлемінің сомасы сақтандыру полистерінде айқындалған айлық төлемдерінің көлемінде 811, 821, 938, 948, 126 және тағы басқа  шоттардың дебетінде есептен  шығады.

342 «Жалгерлік төлемдері» шоты бойынша  алдағы кезең үшін төленген  жал төлемдерінің сомасын көрсетеді.  Аталмыш шотқа байланысты төмендегідей бухгалтерлік жазулар жазылады:

Болашақ кезеңнің жал төлемі есеп айырысу  шотынан аванс ретінде алдын  ала аударылды:

Дт:    342 шоты

Кт:    441 шоты.

Есеп  беретін уақытта жал төлемі есептен  шығарылды:

Дт:    811, 821, 931 шоттары

Кт:    342 шоты.

Алдын ала төленген жалгерлік ақысының сомалары 687 «Басқа да кредиторлық қарыздар»  шотының дебетіне және 441, 431, 432, 451 шоттарының кредитіне жазылады.

Жалгерлік төлемдер төленген кезеңдеріне қарай  теңдік бөліктермен ай сайын 126, 811, 821, 937, 947 шоттарының дебетіне 342 «Жалгерлік төлемдер» шотының кредитіне  есептен шығады.

343 «Болашақ кезеңнің есебіне жататын басқа да шығындар» шоты бойынша. Аталған шотта 341 және 342 шоттарында есепке алынғандардан басқасы есепке алынады.

343 шоттың дебеті бойынша төмендегі  шоттар кредиттеледі:

 

 

 

14

20 «Материалдар» бөлімшесінің шоттары  (201-206, 208) – жұмсалынған шикізаттың, сатылып алынған шала фабрикаттар  және басқа да қорлар құныны;

68 «Басқа да кредиторлық қарыздар  және есептеулер» бөлімшесінің 681 «Қызметкерлермен еңбекақысы бойынша  есеп айырысу» шоты – қызметкерлерге  есептелінген еңбекақы сомасына;

65 «Бюджеттен тыс төлемдер бойынша  есеп айырысу» бөлімшесінің шоттары  ( 651-655 шоттар) - әлеуметтік сақтандыруға, зейнетақымен қамтамасыз етуге  бөлінетін қаржылардың сомалары.

Берілген  аванстар есебі. Берілген аванстар бойынша есеп айырысудың есебі 35 «Берілген аванс» бөлімшесінің шоттарында жүргізіледі. Бұл бөлімшенің екі шоты бар:

- 351 «Тауарлы-материалдық құндылықтармен  жабдықтау үшін берілген аванстар»;

- 352 «Орындалатын жұмыстар мен  көрсетілген қызметтер үшін берілген  аванстар».

Берілген  аванстар дегеніміз ұйымның жабдықтаушылар мен қызмет көрсетулерге олардан  алынатын тауаллық-материалдық қорлар, негізгі қорлар, материалдық емес активтер үшін және олардың көрсететін қандай да бір  қызметі үшін алдын  ала төленіп қойылған сомалары болып  табылады.

Аванс берілген жағдайда:

Дт: 35-ші бөліше шоттары

Кт: 441 «Есеп айырысу шотындағы қолма қол ақша»

431 «Ел ішіндегі валюталық шоттағы  қолма қол ақша»

Берілген  аванстық (талдамалық) есебі басқадай кредиторлық және дебиторлық қарыздар бойынша есеп айырысудың аналитикалық тізімдемесінде 351 және 352 шоттары бойынша  бөлек жүргізіледі.

Тауарлық-материалдық  қорларды жеткізіп беруі үшін, орындалатын  жұмыстар мен көрсетілген қызметтер  үшін берілген аванстарға:

Дт: «Тауарлық-материалдық қорларды жеткізіп беруі үшін берілген авнстар» шоты немесе «Орындалатын жұмыстар мен көрсетілген қызметтер үшін берілген аванстар» шотының тиістісі.

Кт: «Ақшалар» шоты.

Несие есебінен берілген аванс сомасына:

Дт: «Тауарлық-материалдық қорларды жеткізіп беруі үшін берілген аванстар» шоты немесе «Орындалатын жұмыстар мен көрсетілген қызметтер үшін берілген аванстар» шотының тиістісі.

Кт: Банктен тыс мекемелердің несиесі» шоты немесе «Басқадай несиелер» шотының тиістісі.

Шетелдік  ақша бірлігі, яғни валюта түрінде берілген аванстар бойынша тиімді бағамдық айырмашылықтың пайда болуына:

Дт: 351 немесе352 шоттары

Кт: «Бағамдық айырмашылықтан алынатын кіріс» шоты.

 

15

Бұрынырақта аванс ретінде берілген соманың  пайдаланғаннан қалғаны 

қайтарылғанда:

Дт: «Ақша шоты»

Кт: 351 немесе352 шоттары.

Жалпылама аталмыш бөлімшенің шоттары тауарлық-материалдық  қорларды жеткізгені үшін алдын ала  берілген аванстар сомасын сипаттайды. Осылайша аталып өткен шоттар мен  олардың сипаттамасы, дебиторлық қарыздар мен үшінші бөлімшедегі басқадай активтер жайлы түсініктеме алуға  мүмкіндік береді.

Берілген  аванстар шоты бойынша жүгізілетін  операциялар:

1. Жабдықтаушыларға олардан алдағы уақытта алынатын тауарлар, материалдар, құндылықтар үшін аударылған аванс сомасы:

       Дт:    351 шоты

Кт:    423, 431,441 шоттары.

2.    Мердігерлерге олардың алдағы уақытта атқаратын жұмыстары мен             көрсететін қызметтері үшін аударылған аванс сомасы:

      Дт:  352 шоты

      Кт:  423, 431, 441 шоттары.

3.     Бұрын төленген аванс сомасы  есебінен қоюшы мердігерлерге  қарыз сома өтелді:

       Дт:  671 шоты

       Кт:  351, 352 шоттары.

4.       Аванс ретінде жабдықтаушы-мердігерлерге  алдын ала аударылған сомалардың  пайдаланбаған бөлігі қайтарылды:

       Дт:  423, 431, 441 шоттары

       Кт:  351, 352 шоттары.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

16

III. Басқа да дебиторлық қарыздар есебі.

 

Басқадай  дебиторлық қарыздарды есепке алу 33 «Басқалай дебиторлық қарыздар» бөлімшесіндегі шоттарда жүргізіледі. Бұларға мынадай шоттар кіреді.

331 «Өтелуге тиісті қосылған құн  салығы»;

332 «Есептелінген пайыздар»;

333 «Жұмыскерлердің және басқа тұлғалардың  қарызы»;

334 «Басқа да қарыздар».

Бухгалтерлік  есепте қосылған құн салығы бойынша есеп айырысуды көрсету үшін 331 «Өтелуі тиісті қосылған құн салығы» шоты қолданылады.

Дт:     331 «Өтелуі тиісті қосылған құн салығы» шоты

Кт:   671 «Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу» шоты

687 «Басқа да» шоты арқылы корреспонденциялана  отырып, алынған тауарлы-материалдық  құндылықтарды, атқарылған жұмыстарды  және көрсетілген қызметтерді  бейнелеп, ондағы акцептелінген  шоттары бойынша ҚҚС көрсетіледі.

Тауардың, жұмыстың, қызметтің есебінен ҚҚС  алынады, ондағы айналымы салық салу үшін пайдаланылады, егер де:

-тауар  (жұмыс, қызмет) алушы қосылған  құн салығын  төлеуші болып  табылса;

-жабдықтаушы  Қазақстан Республикасында ҚҚС  төлеуші болып табылады сатылған  тауарға( жұмысқа, қызметке) берілген  шот-фактураның негізінде.

Қосылған  құн салығының сомасы зачетқа  жатқызылатын болып табылады, егер де:

-тауарды  (қызметті, жұмысты) алушы қосылған  құн салығын төлеуші болса;

-төленген  салық сомасы кеден заңдылығымен  сәйкес келсе, яғни жүк кеденінің  деклорациясында көрсеткендей болса;

-төлем  құжатында көрсетілген салық  сомасы салықтың төлегенін қуаттайтын  болса;

-темір  жол және авиа билетінде салық сомасы салық заңына сәйкес сомада болса;

-тұрғын  үй қызметінде пйдаланатын құжаттарында  көрсетілген сома салық сомасымен  сәйкес келсе;

-бақылау-кассалық  машинасынан алынған чектердің  сомасы салық сомасымен сейкес  келсе.

            Алумен байланысты төлеуге жататын ҚҚС болса олар, зачетқа жатпайды, егер де:

-тауарлар (жұмыстар, қызметтер ) кәсіпкерлік  қызметке жатпайтын шараларды  жүргізумен байланысты болса;

17

-тұрғын-үй  қорларындағы ғимараттар болса,  қонақ үй ретінде пайдаланатын  ғимараттардан басқасы;

-жеңіл  автомобиль, негізгі құрал ретінде  алынған болса;

-тегін  алынған мүліктер ( тауарлар, жұмыстар, қызметтер).

Есептік кезең өткеннен кейін, ҚҚС бойынша зачетқа рұқсат етілген сомасы, 331 шоттың кредитінен 633 шоттың дебетіне есептен шығарылады. Бұрындары зачетқа жатқызылған ҚҚС сомасы зачеттан шығарып тасталады, ол кезде , 633 шотының дебетінде және 331 шотының кредитінде көрініс табады., бірақ қызыл жазумен жазылады. Бұл жағдайда, 331 шотында ҚҚС сомасы не өндіріс, не тауардың құнына есептен шығарылады.

Есептелінген  проценттер 332 «Есептелінген рпоценттер»  шотында есепке алынады. Бұл шотта  есептелінген проценттер бойынша дебиторлық қарыздар жөніндегі ақпараттарды табуға болады (ұсынылған заемдер, вексельдер, негізгі құралдарды жалға алу  және т.б.).

Алынуға тиісті проценттк төлем:

Дт:   332 «Есептелінген проценттер» шоты

Кт:  724 «Акциялар бойынша дивиденттер және процент түріндегі табыстар» шоты көрсетіледі.

Есептелінген  проценттердің төленуі кезінде  мына шоттар корреспонденциясы көрсетіледі:

Дт. 441 «Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақша»

451 «Кассадағы ұлттық валюта түріндегі  қолма-қол ақша» 

431 «Ел ішіндегі валюталық шотындағы  қолма-қол ақша» шоттары.

Кт: 332 «Есептелінген проценттер» шоты.

332 «Есептелінген проценттер» шоты  бойынша аналитикалық есеп –  қарыз алушы, вексель ұстаушы, жалға алушы және т.с.с.кәсіпорындар бойынша және уақытының өтуімен туындаған проценттік қарыздары бойынша айналым ведомосында немесе соған ұқсас машинограммасында жүргізіледі.

333 «Жұмыскерлердің және басқа тұлғалардың  қарыздар» шотында дебиторлық  қарыздардың келесі түрлері есепке  алынады: 

-есеп  беруші тұлғалармен есеп айырысу  бойынша;

-жұмыс  істеушілерге кредитке сатылған  тауарлары бойынша ұсынылған  заемдар;

-материалдық  шығынды өтеуі бойынша.

Есеп  беруге тиісті тұлғалармен есеп айырысуды  есепке алу. Өнеркәсіптік-шаруашылық қызметі  барысында кәсіпорын өз қызметкерлерін қызмет бабымен іс-сапарға жібереді, дүкендерден кеңсе жабдықтарын  сатып алады, почта арқылы жіберілген ақшаларды және басқа да шығындарды

төлейді. Бұл  шығындардың үнемі банк мекемелері арқылы нақты ақшасыз есеп-айырысу  жолымен төленуі мүмкін емес. Сондықтан  да жоғарыда аталған және басқа да шығындарды төлеу үшін қызметкерлерге қолма-қол ақша беріледі және олар сол  алған ақшасына есеп беруі тиіс.

18

Аванс тек басшының жарлығымен және нақты  қажеттілік жеткен кезде есеп беруге тиісті адамдарға және қызмет бабымен жіберілетін тұлғаларға беріледі. Есеп беруге тиісті адамдарға берілген сомалар оны қуаттайтын құжаттарының негізінде жұмсалады және белгіленген мерзімде бухгалтерияға тапсырады.

Аванс есептерін бухгалтерия тексереді, содан соң оларды субъектінің  басшысы бекітеді. Дұрыс рәсімделмеген  аванс есептері және оларға қоса тіркелген  құжаттар қайта рәсімдеу үшін есеп беруші адамдарға қайтарылады.

Есеп  беруге тиісті адамдар өздеріне берілген аванстарды толық қайтармаса, онда ол олардың сомасы жалақысынан біртіндеп  немесе түгелдей ұсталады. Аванс құжаттары  бойынша артық жұмсалған сома еңбеккерлерге кассадан беріледі.