Кәсіпорынның айналым капиталы

Айналым капиталын пайдалану тиімділігін талдау кезінде олардың айналым сатыларында орналасу тәртібі, мақсатқа сай пайдаланылуы, бүкіл айналым капиталының кәсіпорында бекітілген сомасының түгелдігі, қор нормативтерін сақтау туралы мәліметтер анықталады.

Кәсіпорынның нәтижелі жұмысы - бұл ең аз мөлшерде шығын жұмсай отырып барынша жоғары нәтижелерге қол жеткізу. Шығындарды азайту - бұл, ең алдымен, кәсіпорынның айналым капиталын қалыптастыру көздерінің құрылымын оңтайлы ету, яғни меншікті және несиелік ресурстарды ұтымды үйлестіріп пайдалану деген сөз.

Кәсіпорынның айналым капиталы айналыс жасай отырып, ұдайы қозғалыста болады. Айналыс өрісінен олар өндіріс аумағына, кейін өндірістен - қайтадан айналыс өрісіне және т.с.с. өтіп отырады. Ақшалай қаржылардың айналымы кәсіпорынның өндіріске қажетті материалдық ресурстар және өзге де элементтерге төлем жүргізу сәтінен басталып, осы шығындардың өнімді сатудан түскен ақшалай табыс түрінде қайтуымен аяқталады. Бұдан соң кәсіпорын қаражаттарын материалдық ресурстар сатып алуға қайта жұмсап, оны өндіріске жөнелтеді.

Айналым капиталы және оларға қатысты саясатты қолданудың кәсіпорынның ағымдағы қызметінің тиімділігі мен үздіксіздігі өте маңызды. Көп жағдайда айналым активтерінің көлемінің өзгерісі қысқа мерзімді пассивтердің өзгерісімен жүргізіледі. Соған сәйкес таза айналым капиталын басқару саясаты, бұл айналым капиталы мен қысқа мерзімді пассивтердің айырмашылығы.

Капиталыдың құраушы көздердің негізгілерінің бірі болып кәсіпорынның өндірістік қорлары болып табылады, олар өз кезегінде: шикізаттар мен материалдарды, аяқталмаған өндірісті, дайын өнімді және т.б. қорларды қамтиды.

Дебиторлық берешек – айналым капиталының қажетті компоненті болып табылады. Егер бір кәсіпорын екіншісіне тауарларды сатса, бұл тауарлардың құнының тез төленуін білдірмейді. Жеткізілген тауарлар үшін төленбеген шоттар дебиторлық борыштың көп бөлігін құрайды.

Дебиторлық берешектің спецификалық элементі болып алынуға вексельдер (олар коммерциялық бағалы қағаздар) табылады.

Ақша құралдары және олардың эквиваленттері – айналым капиталының ең өтімді бөлігі. Ақша құралдарына кассадағы, есеп айырысу шотындағы және депозиттік шоттағы ақшалар жатады.

Қысқа мерзімді пассивтер – бұл кәсіпорынның мердігерлер, жұмысшылар, банктер, мемлекет және т.б. алдындағы шоттар бойынша төленбеген міндеттемелері.

Өндірістік қорларды басқару. Өндірістік қорлар бұл жағдайда тек шикізаттар мен материалдар ретінде ғана емес кең мағынада қарастырылады.

Дебиторлық берешекті басқару. Қаржылық – шаруашылық қызметі процесінде кәсіпорында өз контрагенттерімен, бюджетпен, салықтық органдармен есеп жүргізуде тұтынушылық қабілеті туып отырады.

Ақша қаражаттарын және олардың баламаларын басқару. Ақша ағымын басқару қаржылық менеджер қызметінің негізі болып табылады. Ол ақша құралдарының айналыс уақытын, ақша ағымын талдауды, оны болжамдауды, т.б. зерттейді.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1.      Р.Қ. Ниязбекова., Б.А. Рахметов., П.Т. Байнеева, «Кәсіпорын экономикасы», Оқу құралы, -  Алматы 2008ж.

2.      Р.Қ. Елшібаев, «Кәсіпкерлік қызметті ұйымдастыру», Алматы 2009ж.

3.      Ковалев В.В., «Введение в финансовый менеджмент. Финансы и статистика», 2005г.

4.      Мейірбеков А.Қ. , Әлімбетов Қ.Ә., «Кәсіпорын экономикасы», Оқу құралы, – Алматы: Экономика, 2006ж.

5.      Крейнина М.Н., «Финансовый менеджмент: Учебное пособие.»

2 – е изд. перераб. и доп. М: Издательство “Дело и Сервис”, 2004г.

4.  Н.Ф. Самсонов, Н.П. Баранникова, А.А. Володин и др. Под ред. проф.  Н.Ф. Самсонова «Финансовый менеджмент», Учебник для вузов, 2003г.

5. Басовский Л.Г., «Финансовый менеджмент», Учебник – М:

ИНФРА – М, 2005г.

             6.Шеремет А.Д. , Сайфулин Р.С., «Финансы предприятий», М: ИНФРА – М, 2003г.

  7. Шуляк П.Н. «Финансы предприятия», Учебник. - 2–е изд.–М: “Издательский дом” “Дашков и К”, 2006г.

  8. М.В. Романовского., «Финансы предприятий» Учебник/  Под ред.– СПб: “Издательский дом” “Бизнес-пресса”, 2000 г.

  9. Н.В. Колчина, Г.Б. Поляк, Л.П. Павлова и др.;  Под ред. проф. Н.В. Колчиной «Финансы предприятий», Учебник для вузов, 2 – е изд. перераб. и доп. - М: ЮНИТИ - ДАНА, 2007ж.

10.К.К.Жуйриков, С.Р. Раимов, «Корпоративтік қаржы», Алматинская академия экономики и статистики, Оқулық–Алматы2005ж.

  11. В.В.Бочаров, В.Е. Леонтьев «Корпоративные финансы», – СПб: Питер, 2006ж.

  12. А.Нурсеит, «Финансовый менеджмент», Учебное пособие под ред.проф., изд. “Экономика”, 2002г.

  13. Павлова П.Н. «Финансы предприятий», Учебник, изд. “Юнити”, 2003г.

   14. Бланк И.А. «Финансовый менеджмент», Учеб. Курс. – Киев: Ника – Центр, Алматы 2004г.

   15. Бочаров В.В. Управление денежным оборотом предприятий и корпораций. – М: «Финансы и статистика», Алматы 2005г.

   16. Стоянова Е.С., Быкова Е.В. , Бланк И.А.  «Управление оборотным капиталом». – М: Перспектива, Алматы 2003г.

   17. Қалдыбаев О., Темирбаев А. «Кәсіпорын экономикасы»,

– Алматы: “Санат”, 2002ж.

   18. Сергеев В.И., «Экономика предприятия . Финансы и статистика», Алматы 1997ж.

  19. Бородина Е.И., Голикова Ю.С., Колчина Н.В. и Смирнова. Финансы предприятий: М: «Банки и биржи», изд. “Юнити”, Алматы1995ж.

  20. Гончарук О.В., Кныш М.И., Шопенко Д.В., «Управление финансами на  предприятии», Учебное пособие – СПб: Алматы2002 ж.

18

Қосымша № 1

          Нормаланатын айналым қаражаттары                                тироть                                                    

                                Кесте 1 - Айналым қаражатының құрамы мен құрылымы

18

              Кесте 2 - Қор қайтарымының өсу факторлары

18

Кесте 3 - Айналым активтерінің айналымдығы.

Кесте 4 - Айналым капиталының қаупі мен деңгейі.

Кесте 5 - Айналым капиталы деңгейі мен пайданың байланысы.

18