Кәсіпорынның өндірістік бағдарламасын жасау жағдайының көрсеткіштері

   Өндіру көлемі құндық түрінде  2005 жылы 2004 жылмен салыстырғанда  134,7 – ке көбейіп отыр, ал өткізу  көлемі 102,4– ке орындалып отыр. Айтып кететін жайт 2004 жылы өндіру көлемі өткізу көлеміне қарағанда төмендігі қоймада жатып қалған өнімді өткізумен байланысты. Өнім өндіруде Қазақстанда машина жасау нарығын қамтамасыз етудің бірден – бір жолы ол осы саладағы барлық кәсіпорындарда мемлекет тарапынан күрделі қаржылар бөліп, шетелдік инвестицияны тарту қажет.

    Әрбір кәсіпорын өзінің шығаратын өнімдерінің  ішінде негізгі және қосалқы өнімдері болады. Біздің зерттеп отырған кәсіпорынымызда  негізгі өнімдері көп, алайда олардың  ең негізгі түрінің барлық өнім шығарудағы үлесін талдасаймыз.Өнімді өткізу әр кезде келісім шарт бойынша міндеттемелерді орындаумен байланысты болған, әрбір кездерде міндеттемені орындамаған жақ табыстың төмендеуімен, айыппұл төлеумен сипатталған және экономикасы дамыған елдерде келісім шартты бұзбай қалыпта сақтау әдеп – ғұрыпқа айналған, кез келген үлкен компания өз міндеттемелерін тұрақты түрде орындайды, сонымен бірге міндеттемелерін орындамаған компания тұтынушылардан айырылып, өткізу нарықтарын жоғалтып, өндіріс көлемін төмендетуге мәжбүр болады.

    Кәсіпорын үшін үлкен орынды мемлекет тарапынан  тапсырыстарды орындау жатады, яғни ол өз кезегінде уақытылы төлем, несие  бойынша жеңілдіктер, льготалармен ұштасып жатыр.

    Тауарды өз уақытысында жеткізбеу осы  кәсіпорынның ғана жұмысына зиянын тигізіп қана қоймай, ол сонымен жұмыс істейтін серіктес фирмаға да және басқа да бірліктерге зиянын тигізуі мүмкін. Шаруашылық іс - әрекеттің қорытындыларынан өнімнің ассортименті, өндіріс құрылымы мен өнімді өткізу үлкен әсер етеді.

    Кәсіпорынның  өнім ассортименті мен өнім шығару құрылымын жасағанда бір шетінен  өнімге деген сұранысты, екінші жағынан  еңбек, шикізат, техникалық, технологиялық, қаржылық және басқа ресурстарды  тиімді үйлестіре білу қажет.

    Ассортиментті қалыптастыру жүйесі өз құрамына келесілерді кіргізеді:

• тұтынушылардың ағымдағы және алдағы қажеттіліктерін анықтау;
• өндіруге жоспарланған немесе өндіріліп жатқан өнімнің бәсекеге қабілеттіліктерін талдау;
• әрбір бұйымның өмірлік циклын қарастырып, ескірген өнімдерді ассортимент құрамынан алып тастау;
• ассортименттегі өзгерістердің тиімділік пен қауіптің деңгейін тексеру.

Ассортимент бойынша жоспардың орындалуын талдау әдетте арнайы коэффициентін есептеу  негізінде табылатын. Ол жоспардың  орындалуы деп саналатын нақты  өнім өндіруді жалпы жоспарлы өндіріске бөлу арқылы есептелінеді. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

2.3. Кәсіпорынның өндірістік  бағдарламасы, оны  жүзеге асыру тетіктері

          Қазіргі нарықтық экономика  жағдайындағы кез келген жұмыс істейтін кәсіпорын өз қызметі барысында  өнім өндіруді бірнеше жылға болжайды. Ол ұзақ мерзімдік стратегиялық бағыттарды жүзеге асырудың бір жолы өндірістік бағдарламаны жасау болып табылады.

    Өндірістік  бағдарламаны жасағанда көбінесе нарық  сұранысына келіп тіреледі, сонымен  бірге мемлекеттік тапсырыстар, мемлекеттің саясаты тағы басқа әсер етеді.

    Кәсіпорын шығарған өнім көлемі мен оны өткізу көлемі теңескен жағдайда, өнім көлемінің  ең тиімді деңгейі анықталады. Кәсіпорын  белгілі бір жылға өндіріс  бағдарламасын жасайды және ол көп  уақытта орындалмай тұруы немесе  аз уақыттың ішінде жүзеге асырылуы мүмкін. Кәсіпорынның өндірістік құрылымының өзгеруі көптеген экономикалық көрсеткіштерді өзгертеді, яғни рентабельділік, таза табыс, құндық түрдегі өндірілген өнім көлемі, материал сыйымдылық және тағы басқа өнім өндіру мен өнім өткізу бір-бірімен тығыз байланысты. Өнімді өткізуге әсер ететін факторлар көп. Олардың негізгісі тауар бағасы мен тауардың сапасы.

    Кез келген кәсіпорын өнім өндіргенде шикізат  пен материалдарды, ресурстарды  неғұрлым аз пайдаланып, соғұрлым өзіндік құны аз өнім шығаруға тырысады. Оған жетудің бірден бір жолы ол жоғары технология мен техниканы тиімді пайдалана отырып өнім өндіру, бірақ та шикізатты аз пайдалануымыз қажет деп, өнім сапасы туралы ұмытпауымыз қажет. Сонымен өндіріс факторларын тиімді үйлестіре отырып, өндірілген өнім бәсеке қабілеттілікке қол жеткізеді.

      Қазіргі заман талабына келсек, өнімде көптеген қасиеттердің  болуын қажет етеді, ол пайдалылық, төзімділік, жұмысының тиімділігі, эстетикалық талаптараға сай  болуы, бағасының арзан болуы, тағы басқа. Біздің мысалымызда сүт өнімдері болғандықтан, мұнда пайдалылық жүрмейді. Оған жұмысының тиімділігі, төзімділік деңгейі, жекелеген жағдайдаларда эстетикалық талаптар қойылады.

    Өндірістік  бағдарламаның құрылымын талдағанда 2009 жылдың өнім өндіру жоспары мен оның нақты орындалуын салыстыра отырып анықталады. Оны келесі “Меркі ірімшік зауыты” ЖШС 2009 жылға арналған бағдарламасы мен нақты шығарылған өнім көлемін салыстыра отырып көре аламыз. 
 
 
 

    “Меркі ірімшік зауыты” ЖШС-ның 2009 жылға арналған өндірістік бағдарламасы. 

     Бұл өндіріс жоспарын қарасақ өнімнің 25 шығаруға бағытталған және оның құны 190945,0 мың тенге. Ал ендігі кесте бойынша бұл өндіріс жоспарының күрделі бұзылғанын көреміз 

“Меркі  ірімшік зауыты”ЖШС 2010 жылға арналған өндірістік бағдарламасы 

     2010 жылы жоспар бойынша дана өнім өндірілмек, ол 2009 жылғы өніммен салыстырғанда 16,4%-ке артық, сонымен бірге өнімдер бағасы 3%-ке өседі деп жоспарлануда.

     Сонымен кейде тиімді жұмыс істеудің алғышарты  болып өндірістік бағдарламаны құру болып табылады. Оны жасау үшін көптеген факторларды ескеріп нақты маркетингтік зерттеулермен қатар, экономикалық көрсеткіштерді анықтап, содан соң шешім қабылдау қажет.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Қорытынды

          Сонымен қорыта келе нарық экономикасы қарсаңында жұмыс жасап отырған кәсіпорындарға қатаң стратегия мен саясатты ұстануы қажет, ол өмірдің талабы. Кәсіпорынның іс - әрекетінің жүзеге асырылуын, жалғасуының негізгі ол өндірістік бағдарлама. Өндірістік бағдарламаны жасағанда кәсіпорын толық маркетингтік зерттеулерге сүйене отырып жасауы қажет, яғни тұтынушылардың талғамын, сұраныс деңгейін, ұсынысты, бәсекелестерді, алмастырушы тауарларды, салық саясатын, ақша несие саясатын, тағы басқа мемлекет тарапынан әсер ететін факторларды ескерген жөн. Сонымен бірге тек қана осы факторларды ескеріп қана оймай, кәсіпорын өзінің қойған мақсаттарын жүзеге асыруы тиіс, олар: өндірісті кеңейту, жаңа нарықтарға шығу, жаңа тауар шығару, ал ең бастысы ең аз шығын жасай отырып, ең көп мөлшерде табыс табу.

    Қазіргі жағдайда тауарлық саясатқа сәйкес кәсіпорын неғұрлым көп тауар шығарса, оған кететін шығын азырақ болады. Яғни бұл шығындардың азаюы өнім көлемінің масштабы заңдылығы бойынша жүзеге асады. Қазір тиімді жұмыс жасау үшін кәсіпорын әр уақытта бәсекелестерін бақылап, одан қалыспауға тырысуы қажет. Ол үшін өндірістік стратегиясы мықты, әрі тұрақты тиімді болуы шарт.

    Негізгі дүние жүзіндегі белгілі экономикалық әдебиеттерде негізгі үш бағытты  үйлестіруді ұсынады, шығындарды минималдау стратегиясы, сапаға бағытталған стратегия және уақыт факторын тиімді пайдалану стратегиясы.

    Өндірістік  бағдарлама – таңдалған тауарлық стратегия бойынша жасалған, тұтынушылардың қажеттілігін өтеуге бағытталған, оны  жүзеге асырғанда кәсіпорынға табыстылықты, бәсекеге қабілеттілікті және мақсаттардың орындалуын қамтамасыз ететін кәсіпорынның жоғары сапалы өнімді өндіру жоспары. Бұл жоспар кәсіпорынның алдағы уақыт ішінде өндіруі қажет өнімі мен өнім ассортиментін белгілейді, алайда бұл көбінесе орындалмауы мүмкін, шектен тыс тапсырыстар немесе керісінше тұтынушылардың тапсырыс бермеуі жоспардың орындалмауы мен 100% артық орындалып кетуіне себеп бола алады.