Өндіріс саласының экономикасы

ӘКК-ң ұйымдық құқықтық түрі акционерлік қоғам болып  табылады. ӘКК құрылуының бірінші  бөлімінде, экономикалық басқарушылық капиталы құрылады.

Акционерлік қоғамның басқарушы ретінде «Әлеуметтік кәсіпкерлік корпорациясы» орындайды:

__ҚР Үкіметі (қаржылық  құралдар, Республиканың меншіктің  объектілері)

__Астана, Алматы қаласының  және облыс әкімдері (қаржылық  құралдар, коммуналды меншіктің  объектілері, жер);

АҚ «Қазына» бірқалыпты даму қоры. Екінші бөлімде ӘКК-ң бағалы қағаз және меншік акцияларын жеке шаруашылық субъектілеріне сатудың қосымша эмиссиялық акцияларын орналастыруын жобалайды. Бірақ алғашқы кезеңде, қашанда капитализациясы жарғылық капиталға және ҚР заң шығаруға сәйкесті.

Меншікке ӘКК мемлекеттік  республикамен берілген объектілерді және коммуналдық меншіктің, жердің, мемлекеттің тиімсіз кәсіпорыны, жасалған жаңа өндірістерді қолдануға  болады.  Мыналар маңызды аспектімен келеді, осымен қатар активтер тек  қана тиістіге беріліп, қолдануға болады.

     Мемлекеттік  меншік объектілерінің тапсыру  және Қазақстан Республикасының  заң шығаруына сәйкес меншікке  жердің ӘКК жүзеге асады.

     Мемлекеттік   меншік активтарының тапсыру  мақсаты және ӘКК – мына  олардың сауда қызметінің нәтижелі қолдануы. Өндірістің байланыстарға тиісті үйір болғаны және инвестициялардың тартуына бағытталған жаңа жобалардың орындауы. 

      Аймақта  жобалардың орындауына арналған  қаражаттық, техникалық және басқаратын  қорларды шоғырлайды. Сонымен қатар, қызметте негізгі бағыттардан біреумен ғана ӘКК сырттай - экономикалық байланыстардың жүзеге асыруын болады.

       Мамандандырылған  кеңесші орган арқылы Қазақстан  Республикасының үкіметі жанында  жүзеге асады, шешім жасау туралы  және жай қызмет туралы ҚР- ның үкіметімен бекітіледі.

        Мамандандырылған кеңес облыстарының  әкімінен, құрылушы холдингпен мемлекеттік  мамандандырылған кеңестердің мүшелерінің  негіз болатын мақсаттармен кепілдемелердің  өндіруімен шұғылданады (Жалпы  жиналыс, директорлардың кеңесі)

        Басқару органдары ӘКК Қазақстан  Республикасының заң шығару сәйкестіктің  функциялары, акционерлік қоғам  туралы, оның орындалуы туралы  және есептеу нәтижесі жүзеге  асырылады.

        Негізгі бағыттардан біреумен  ғана басқару саятшылары, сыртқы экономикалық байланыстардың ӘКК жөндеуін және шетел инвестициялардың тартуы, Қазақстан аймақтарының жылжу шекарасының әр жағында жаңа технологияларды енгізу және халықаралық стандарттардың бірлескен менеджменттік нәтижесінің жоғарлауы.

       Конкурс  негізде кәсіпкерлік-жобалардың орындауында дамушы ұлттық институттары арқылы аспаптардың біреуімен ғана қызмет ынталандырулары, ӘКК мемлекеттік гранттары болады және аралық ӘКК бәсеке дамуына жағдай жасайды.

ӘКК- ңың жобаларының  қатыстыруымен аз кәсіпкерлік жолымен болып, жаңа өндірістердің жасауымен және аймақты экономика дамуы арқылы көрсетіліді.

ЭКК инвестициясының  бағыт приоритеттерінің анықтамасы жанында, қоғамдық ұйымдар тартыла  алады. Қоғамдық ұйымдардың қатысу мақсаты  бұл - кезеңдерде тап осы аймақтық халықтардың назарларында көрсетіледі.

Ескеруге мүмкіндік  туған кезде ӘКК меншіігінде  сауда үйі және өнімнің орындалуын, сонымен қатар көрме қызметтің  өткізуінде арналған кәсіпкерлік орталықтың, оқудың жжәне т.с.с.

ӘКК пайда алуын алдын  ала ескеріп, сауда  жобалардың қаржыландыруын жасап және әлеуметтік жобалардың орындалуын инфражүйе дамуына бағытталған ( білім, мәдениет, денсаулық қорғау, спорт және басқалары) аймақтық әлеумметік дамуы барысында маңызды факторы болады.

Концепция практикалық  орындау барысында болуы мүмкін проблемалы сұрақтардың талдау өткізуі, ӘКК жасалған құрылымдардың жүру – жұмыстарына көрінушілердің және ұсыныстардың салуы, заң шығару толық жетілдіруімен (сұрақтармен соның ішінде, байлаулымен әкімшілік құрылғымен жергілікті өзін-өзі басқарумен және қаражаттық көңіл болуларымен)

                                Аймақтық кластерлерің жасауы

Сондай-ақ мақсаттарында  даму сияқты жаңа базарлардың энергетикалықтардың, табушылардың емес секторларда, тауарлардың  өндірісіне арналған шарттардың жасауы қорғалғанмен марка, сауда, ойдың меншік құқықтарымен, фермерлік шаруашылық дамуы, жылжу, ішкі және сыртқыда кәсіпкерлік өнімі базарларында, сонымен бірге аймақты кластерді және кластерге жұмыс істейтін кәсіпорындардың біріктіруіне арналған қажетті шарттардың және басты мақсаттардан ӘКК жасауы керек.

Өнеркәсіптік кешен  өзімен аймақтың кластер ұсынады, ұйымдасқан өндіріс немесе сервисті кәсіпорындардың  территориялық концентрация базасында (олармен қоса жабдықтаушылардың), технологиялардың жасаушыларының және ноу – хау институттардың базарын байланыстырып тұратындардың (делдал, кеңесшілер) және тұтынушының құн жасаулары бірыңғай бау қоршауында бір бірімен бірлесіп әрекет қылды.

Кәсіпкерлік өнімі сатып  алушыларының рөліде орындайды және кластерлер менеджерлермен бір уақытта, желісілерге жүзеге асырылады:

     -  аз  және орта кәсіпкерлік кәсіпорындарының  өнім төлеуі өндіріске жаңа  технологиялардың паралельді енгізуі  жанында және басқару инновациялардың  ынталандыру енгізуі;

     - өнім тауарларға  процес ұйымын өңдеу өнім сельхозы бар болуы кәсіпорындардың базасында және қауіпсіздік халықаралық  стандарттарының енгізуі өңдеулері;

      - маркетинг  және өнім жылжуы ішкі және  сыртқы нарықта бірыңғай болғаны.

Кластерлерге субъектілердің және кластер өндіріс цикл жолымен жаңа ұй            

жасауын шаруашылықтың  болуы, ӘКК ынталануы, яғни жер участкелердің  беруі, инфражүйенің объектілері,инвестицияның  таратылуы, инновациялардың енгізулері, маркетинг базаның жасауы, құнның төмендеулері, сауда жасау үшін кластер  барлық қатысушыларының қауіпсіздік халықаралық стандарттарының енгізхулері, өнімнің өңдеулері және ақырғы өнімнің орындаулары.

Мыналардың мүмкіншіліктері  бойынша кластер кәсіпорынын  біріктіріп бар болуы және қатысушылары кәсіпорынның ӘКК және өздері де болады.

Басты анықтамасының бағыттары есепке алатын кластерлердің жасауы жүзеге асады және айқындардың потенциалы бар болуы жасалуға арналған бәсекешілердің қабілетті кластерлердің болуы.

Осы шақ экономикалық өсу шегі жалпы фонына елге қалалық  және ауылдық халық өмірлері деңгейде сәйкессіздік күшейеді, аймақтық табыстардың  ерекшеліктері маңызды. Ауылды жерде елдің 43% халық өмір сүреді, олардың ішінде үштен бірі осы статистиктар күнкөріс минимум төмен табыс  болады. Консерванциямен онан арғы мына күй жағдайлар өмір деңгейімен елдің дифференцациясын күшейтеді.

Кластерледің дамуы  тап осы проблемалар тұрғыдан ауылдың шаруашылықтары өсті және тамақтық өнеркәсіптер ауылды жерлерде әлекметтік  экономикалық күй - жағдайдың  дамуына  жағдай жасайды.

Айқын, аласа ағымдағы өнімділік жанында және ауыл шаруашылығында ұйымдар аз және орта кәсіпорынның орта қалғандық технологиялық дербес өнеркәсіптерді жеңу, экспортқа қазақстанда өтімділігі өнімді ұйымдастыру.

Байланыста аз және орта кәсіпкерлік экономикалық мүмкіншілік  концентрациясы технологиялық модельінің локомативының рөлінде ойнайды және айқын аймақтық кластер бәсеке қабілеттілігі өсу шегіне жағдай жасайды.

ӘКК-нің рентабельдік емес активтердің бейімделуіндегі  қызметі.

Кәсіпкерлікті дамытуда кездескен қиындықтардың бірі –  ол өндірістік инфраструктураның қолайсыздығы болып табылады. Алдымен. оған жердің құны және коммуникацияны қосумен қиындықтар жатады. Бұндай қиындықтар туса да, мемлекеттік меншіктің қолданылмайтын активтерін,жерді өндірістік мақсатта ӘКК- ға берілуі кәсіпкерлікті қолдауда ең нәтижелі әдістерңің бірі.

Активтерді ӘКК-ға бергенде, рентабельдік емес кәсіпорындардың  мемлекеттік коммуналдық меншігіндегі ғимараттар мен жерді беруде мына жайтты ескеру керек. Әлеуметтік кәсіпкерлік  корпорациялардың өз қызметінде қолданатын активтер ғана беріледі.

ӘКК-ға қойылатын көптеген қызметтер мен есептердің бар  екенін атап өту керек. Бұнда ең маңыздысы  сол қызметтер мен есептерді  бір бірімен шатастырмау болып  табылады.

Кәсіпорынның бейімделуі ӘКК-ға қатыстырылмауы тиіс, себебі әлеуметтік кәсәпкерлік корпорацияның қызметіне көптеген маңызды есептер кіреді. Бейімделуге кәсіпорынның жүйелендірілуі мен оның базасында жаңа бәсекеге қабілетті өндірістің дамуы жатады.

Мемлекеттік рентебельдік емес кәсіпорындардың жүйелендірілуі мен бейімделуін талдау  жөніндегі қызметті ӘКК,аймақтық дамудың орталық институты ретінде орындау керек. Сонымен қатар, олар бұл процессте еркін қатысушылар ретінде шығуы қажет. ӘКК қызметі неғұрлым икемді және мемлекеттік реттеу аз болады,соғұрлым ӘКК қызметі нәтижелі болады.

ӘКК аймақтық даму мақсатында активтерді басқарумен, проекттерге  ақша салумен және қосымша ресурстарды  тартумен айналыса алады.

ӘКК – нің дамуы  мемлекеттік рентабельдік емес кәсіпорындардың  негізінде жаңа өндіріс пен технологияларды  құруға мүмкіндік береді.

ӘКК –ға қатысуына  жеке сектор тартуына арналған дәлелі.

ӘКК болашақта аймақтық инновация орталығына, ішкі және нарықтағы  өнеркәсіптік және ауыл шаруашылық өнімдерін  жеткізетін ірі жабдықтаушылардың  біріне айналады. Сонымен қатар, ол кіші және орташа кәсіпкерлік өнімдерінің сатылуына жағдай жасайды.

ӘКК проекттеріне қатысу отандық бизнес жүйелерді қаржылық, технологиялық және жер ресурстарына рұқсатымен, ӘКК жағынан мүліктік кепілдікпен қамтамасыз етуімен,біріккен кәсіпорындар құру арқылы бизнесін кеңейту мүмкіндіктерімен тартымды.

ӘКК көмегі арқылы отандық  өндірушілердің шетел әріптестерінің қатысуымен Қазахстанда біріккен кәсіпорындар құруға мүмкіндіктері бар. Бұндай шетел  технологиялары мен жергілікті ресурстарды  қолдану арқылы шығарылатын өнімнің бәсекеге қабілеттілігін арттыруға мүмкіндік туғызады. Қытай, Ресей, Қырғыстан сияқты көршілес елдердің дамуының себептерінің бірі шетел технологияларымен жергілікті шикізаттың қолданылуымен тоқыма өнекәсіпте отандық және шетел кәсіпорындарының бірігіп жұмыс істеуі болып табылады.

Сонымен қатар, заңнамаға  сәйкес ӘКК проекттерін сатқанда салық салуға уақытша льготты  шарттар енгізілуі мүмкін. Бұндай шарттар сәттілігі аз кәсіпорындардың  әрі қарай дамуына жол ашады.

Қазақстанның БСҰ-ге ену  барысында, өздерінің өнімдерінің шет ел нарығында бәсекеге қабілетті болуына отандық кәсіпкерлердің белсенділігі қажет екені анық. Бұндай жағдайда ӘКК-ға мемлекеттің қатысуы отандық өндірушілерді қолдауына әлдебір кепілдік ретінде саналады.аймақтық ӘКК құрылу нәтижесінде жаңа бәсекеге қабілетті өндірушілердің құрылуы, аймақта жұмыс орындарының көбеюі, кәсіпорындардың өнімділігінің артуы, жоғары өзінідк құн қосылуымен отандық өнім өнімнің сатылуы, рентебельдік емес мемлекеттік кәсіпорындардың санының азайтуы, кәсіпкерлік субъектілердің өнімінің бәсеге қабілеттілігінің артуы күтүлуде, әсіресе, Қазақстанның БСҰ-ға кіру барысында.

 

Әдебиет: 1, 39-52 б.

Бақылау сұрақтары

1. ӘКК маңызы?

2. ӘКК-нің  мақсаттары?

3. Шағын бизнесті қолдау  қалай жасалады?

 

Тақырып 5 Өндірістік сферадағы біріктіру және мамандандыру.

 

        Мақсаты: Мамандандырудың түрлері,формалары,әдістемелерімен танысу және оның техникалық прогресстегі маңызын анықтау. Мамандандырылған кәсіпорындардың кемшіліктері мен артықшылықтарын ашу.

 

Жоспар:

1. ҚР экономикасының қосымша саласы

2. Мамандандыру

3. Біріктіру 

 

1.  Халық шаруашылығы саласының құрамына келесі үш сфера кіреді:

• біріншісінің құрамына өндірістік ресурстар өндіретін өнеркәсіп салалары жатады, сондай ақ, ауыр, отын-энегетикалық, электро-энегетикалық өнеркәсіп, машина құрылысы, түрлі түсті, қара металлургия, химикалық және мұнай өңдеушілік, жеңіл, тамақ өнеркәсібі. Бұл салалар индустриализацияға база құрайды,
• екінші сфераға тікелей өндіріс пен дайын қнім мен тамақ өнеркәсібін өңдеу және тағы басқа
• үшіншіге қызмет көрсету салалары жатады: байланыс,автожолдық кәсіпорындар.

 Кәсіпорындар бөлінеді:

• салаға жатуы бойынша- өндіріс құралдарын өнімдерін өндіретін (1сфера), тұтыну заттарын өндіретін (2 сфера), қызмет көрсететін (3 сфера);
• шығарылатын өнімнің қызметіне байланысты- машина құрастыру, металлуггиялық,көмір,мұнай өңдеу, жеңіл және тамақ өнеркәсібі және тағы басқа түрлері;
• өндірісті ұйымдастыру жүйесіне байланысты- теникалық циклдары қысқа, орташа және ұзақ өндіріс циклды болып;
• еңбек заттарына әсер етуіне байланысты- өндіретін, өңдейтін және  цикл соңына дейін қайта өңдейтін болып;
• технология түріне байланысты- үзіліспен және үзіліссіз болып;
• жыл ішіндегі жұмыс уақыты кезеңіне байланысты- тұрақты және кезеңдік болып;
• мамандану сатысы бойынша- маманданған, универсалды және жүйелік болып;
• маманданған механизация сатысы бойынша – автоматтанданған және комплексті-механизацияланған болып;
• өндірістің ұйымдастыру типі бойынша- массалық, сериялыө және бірлік өндіріс болып,
• өндірістік процесстерді ұйымдастыру әдістеріне байланысты-                                                                ,бірлік және жүйелік болып;
• шығарылатын өнім көлеміне байланысты- үлкен, орташа және кіші болып;
• шығындар жүйесі бойынша- материал сыйымдылыөты, капитал сыйымдылыөты, энергия сыйымдылықты және отын сыйымдылыөты.