Арнайы пәндер бойынша сабақтан тыс курстар мен факультативті сабақтарды ұйымдастыру жолдары

     Педагогикадағы  оқытудың принциптері тәрбиемен  бірге дидактикалық негізде құрылады. Қоғамдық прогрестің талаптарына сай оқыту процесінің мазмұнын, оның әдістері мен ұйымдастыру жолдарын анықтайды.

     Дидактикада принциптер жүйесі мыналарды қамтиды:

     1-оқытудың  ғылымилық, жүйелілік принципі;

     2-оқытудың  көрнекілік принципі;

     3-саналылық және белсенділік принципі;

     4-теория мен практиканың байланыстылық принципі;

     5-білімнің  шамаға лайықтылығы мен оқушылардың  жас және дара ерекшеліктерін  есепке алу принципі;

     6-білім  беру мен тәрбиенің байланыстылық  принципі;

     7-білімді  берік және тиянақты меңгеру принципі;

     Оқыту процесінде бұл принциптер бір-бірімен  өзара тығыз байланыста және бірлікте жүзеге асырылады.

     Оқу орындарының даму тарихында оқытуды  ұйымдастырудың әр түрлі формалары  пайдаланылады. Оқыту формаларының бірте өзгеруі мұғалім мен  оқушылардың іс-әрекетінің, өнер-кәсіптің,  ауыл шаруашылығының және үдемелі ғылыми-техниканың өзгеруіне байланысты болады.

     Білім ортасында сабақты оқытуды ұйымдастырудың бірнеше формалары бар: оқу саяхаты, семинар сабақтары, практикумдар, факультативтер, консультациялар, үй оқу жұмысы т.б.

     Саяхат - пәндер бойынша жоспарланып, мектептің жалпы іс жоспарларына кіреді. Саяхатты ұымдастыру үшін түрлі объектілер пайдаланылады. Оларға мұражай, көрме, табиғат, өндіріс жатады.

     Семинар сабағы – бұл арнайы немесе жекелеген  пәндер бойнша өткізіледі. Семинарға қатарынан екі сабақ беріледі, онда 2-3 мәселелер қарастырылады. Оқушылар сабаққа дайындалу үшін әрбір мәселе бойынша материалдар жинайды, бақылау жасайды, кітапханаға, мұражайға, көрмеге, архивке барады, құжаттармен танысады, қосымша әдебиеттерді зерттейді.

     Семинар сабақтары оқушыларды өз бетімен  жұмыс істеуге үйретеді, зерттелген материалдың мәніне жете түсінеді, өз ойын мазмұндап дәлелдейді. Демек, семинар сабақтары оқушыларды зерттеу  жұмысының кейбір элементтерімен таныстырады.

     Практикумдар – курс тарауы аяқталғаннан кейін оқушылардың өз бетімен орындайтын зертханалық жұмысының кешендісі. Зертханалық жұмыстарды оқушылар топ-топ болып дербес орындайды, эксперименттік есептер шығарады.

     Мұғалім оқу бағдарламасының материалдарын және мектептің нақтылы жағдайын есепке алып, практикумдар тақырыбын анықтайды. Оқу жоспарындағы сағаттардың есебінен практикумдарды өткізуге 6-8 лабораториялық сабақтар бөлінеді. Зертханалық жұмыстар негізінен берілген пәндер бойынша өткізіледі.

     Факультативтік  сабақтар – оқудың формасы оқушылардың қалауы бойынша жүргізіледі. Негізгі мақсат: оқушылардың ғылыми-теориялық білімін, танымдық ынтасын, шығармашылық қабілетін дамыту. Факультатив оқушыларға кәсіби бағдар беру ісінің тиімді формаларының бірі.

     Үй  жұмысы – бұл жұмыста оқушылардың дербес қасиеті және қабілеті байқалады. Үй тапсырмасы олардың жауапкершілік сезімін тәрбиелейді, қиыншылықтармен күресуге үйретеді.  Үй тапсырмасы сабақ кезеңдерінің бірі, білімді іскерлікті және дағдыны бекіту үшін пайдаланылады.

     Оқыту – білім берудің негізгі жолы. Оқыту оқытушы мен оқушылардың  біріккен іс-әрекеттері. , сондықтан  ол екі жақты біртекті процесс, біріншіден, оқытушы оқушыларға білім беріп, іскерлікке, дағдыға үйретеді, екіншіден, оқушы танып міндеттерін жете түсініп, жаңа білімді, іскерлікті дағдыны игереді және оларды өмірде қолданады.

     Форма – сыртқы пішін, түр, қалыптасқан  белгілі бір тәртіп. Кез келген заттың, процестің формасы оның ішкі мазмұнымен шартталады. Сонымен қатар  форманың өзі мазмұнға әсер етеді. Оқу процесін ұйымдастыру формасы – оқыту процесінің арнайы конструкциясы. Бұл конструкция оқыту процесінің мазмұнымен, әдістерімен, құралдарымен, оқушылардың іс-әрекеттерінің түрлерімен анықталады.

     Сабақ – оқушылардың топқа ұйымдасқан, класс (сынып, топ)   деп аталатын тұрақты құрамымен, мұғалім басшылығымен жүргізілетін оқу жұмысы. Сабақта оқыту мен тәрбие мақсаттары мен міндеттері жүзеге асырылады, оқушылардың ой-өрісі кеңиді, қабілеті дамиды, көзқарасы адамгершілік қасиеттері қалыптасады..

     Оқу процесін ұйымдастыру формасы сыныптық-сабақтық жүйесінің ерекшеліктері:

     - оқушылардың жас және дайындық  деңгейлерінің шамалас болуы; 

     - әр сынып жылдық оқу жоспары  бойынша жұмыс істеу;

     - оқыту процесі - бірлескен бір-бірімен  жалғасқан сабақ жүйесі;

     - әр сабақ бір пәнге ғана арналуы (монизм);

     - сабақтың арнайы кесте бойынша  өтуі;

     - мұғалімнің жетекшілік ролі;

     - оқушылардың оқу-танымдық іс-әрекеттері  қалыптастыруда оқушылардың оқу  іс-әрекеттерін ұйымдастырудың әр  түрлі формаларын қолдану.

     Әрбір сабақта логикалық, психологиялық, ұйымдастыру бірліктері болуы тиіс. 

   Сабақтың  типіне байланысты сабақтың  құрылысы. 

   Сабақтың  типтері.                          Құрылымы.

   Жаңа  білімді хабарлау                    1.Ұйымдастыру кезеңі

                                                              2. Мақсат, міндеті.

                                                              3. Жаңа білімді хабарлау.

                                                              4. Бекіту.

                                                              5. Қорытынды.

                                                              6.Үйге тапмырма.

      

   2. Аралас сабақ.                                1. Ұйымдастыру кезеңі

                                                               2. Мақсат, міндеті

                                                               3. Үй тапсырмасын сұрау.

                                                               4. Жаңа сабақты хабарлау.

                                                               5. Бекіту.

                                                                 6. Қорыту.

                                                                 7. Үйге тапсырма. 

   3. Білімді бекіту,қолдану                   1. Ұйымдастыру кезеңі.

       және дағды мен іскерлікті             2. Мақсат, міндет.

        қалыптастыру сабағы.                   3. Білімді бекіту,қолдану.

                                                                 4. Қорытынды. 

   4.Бақылау  сабағы.                               1. Ұйымдастыру кезеңі

                                                                 2. Мақсат–міндеттерін   

                                                                      анықтау.

                                                                 3. Бақылау мазмұнымен,

                                                                     тапсырмасымен, оны

                                                                     орындау тәсілдерімен 

                                                                     таныстыру.

                                                                  4. Өздігінен жұмыс.

                                                                  5. Қорытынды. 

   5. Қорыту және жүйелеу сабағы.       1. Ұйымдастыру кезеңі.

                                                                  2. Сабақтың мақсаты,

                                                                       міндеттері.

                                                                  3. Оқу материалын 

                                                                       қайталау,  жүйелеу және      

                                                                       жинақтау.

                                                                   4. Сабақтың қорытындысы [10]. 
 

       Арнайы пәндерден сабақтан тыс  курстар мен факультативтік сабақтар  оқу бағдарламалары мен жұмыстық оқу жоспарларына сәйкес жүзеге асырылады.

      Арнайы пәндерден сабақтан тыс  курстар мен факультативті сабақтарды  жоспарлау оқу жылына арналған  оқу- тәрбие процесінің графигі  мен теориялық және практикалық  сабақтардың кестесін бекіту арқылы жүзеге асырылады.

     Арнайы  пәндерден сабақтан тыс курстар  мен факультативтік сабақтардың есебі теориялық және өндірістік оқытудың есепке алу журналдарын және оқу бағдарламаларының оқу сағаттарында орындалуын есепке алу табельдерін жүргізу арқылы жүзеге асырылады.

      Арнайы пәндерден сабақтан тыс курстар мен факультативті сабақтарды өткізуге қойылатын жалпы талаптар кәсіптік мектептер үшін бірдей десе болады.

       Орта кәсіптік-техникалық мектептерде сабақтан тыс курстар мен факультативті сабақтар әдетте, оқушылардың қалауы бойынша аудиторияларда немесе  арнаулы құрал-жабдықтармен шеберханаларда өткізіледі.

       Сабақтан тыс курстар мен факультативтік сабақтарды жоғары әдістемелік дәрежеде өткізу үшін мұғалім дәстүолі сабаққа қалай әзірленіп өткізсе, мұнда да сабаққа алдын ала мүқият дайындалуы керек, әрбір жұмыс орнын қажетті жабдықтармен қамтамасыз етіп, жұмыстың озық әдістерін ұйымдастыруын көздейді.

       Арнайы пәндерден сабақтан тыс курстар мен факультативтік сабақтарды өткізудің негізгі мақсаты - оқушылардың ғылыми-теориялық білімін, танымдық ынтасын, шығармашылық қабілетін дамыту, оқушылардың теориялық сабақтардан алған білімдерін практика жүзінде бекіту, оларға машиналар мен механизмдердің құрылысын тереңірек таныстырып, бөлшектеу, жинау, реттеу әдістерін үйрету.   Арнайы пәндер бойынша сабақтан тыс курстар мен факультативті сабақтарды 10 немесе 15 топтар бойынша ұйымдастыруға болады; мұндай жағдайда 8-12 топ сабақты шеберхана зертханасында өтеді де, 2-3 топ өндірістік оқыту шеберімен бірге машина-трактор агрегаттарын жөндеуге дайындайды. Оқушыларды топтарға бөлгенде, олардың «қабілеттеріне, сабақ үлгерімдеріне қарай дұрыс жасақ-тай білу керек.

    Арнайы пәндер бойынша сабақтан тыс курстар мен факультативтік сабақтар жоспарын жасау үшін сол арнайы пәндердің тақырыптық жоспары мен бағдарламасын пайдаланады, жергілікті жерде пайдаланылатын тракторлардың, автомобильдердің және баска ауылшаруашылың машиналарының түрлерін оқыту-ды жоспарға енгізу қажет. Жоспарды кәсіптік мектепте немесе колледждің әдістемелік кеңесінде қарап, бекітеді.