Әкімшілік реформа

Әкімшілік реформа

(лекция)

 

Қазіргі кезде біз осы  кезеңге және экономикалық дамудың  талаптарына сай келетін басқару  жүйесін құруға талаптанудамыз. Әкімшілік реформа ол бір жолғы акция емес, ол тұрақты мемлекеттің ұстанатын жұрмыс бағыты десек болады. Бұл ретте осы үдіріс жаңа тәуелсіз мемлекеттерге ғана қатысты емес. Өткен ғасырдың 80-90 жылдарында әлемнің дамыған елдерінде де мемлекеттік басқарудың жаңа тұжырымдамасы негізінде ауқымды әкімшілік реформалар жүргізілген. Сонымен тәуелсіз елдерде жаһандану үдерісі жүргізілуде. Көпшілік дамыған елдерде бұл үдеріс қалыптасқан жүйеге айналып отыр. Мемлекеттік басқару жүйесі қазіргі кезде  Сингапур, Австралия и Ұлыбритания елдері жақсы тәжірибе жинақтаған. Әр елдің тарихи өзгешеліктеріне байланысты мемлекеттік басқару жүйесі барлық жерде бірдей бір үлгіде болуы мүмкін еместігін ескеруіміз керек.

 

Мына келтірілген сызбадан байқағанымыз, көптеген елдерде әкімшілік  реформалар мен мемлекеттік қызметті реформалуды тудырушы мотив арасында шығындарды қысқарту, саяси шешімдерді қабылдау т.б. факторларға сүйеніп ұмтылыс жасаған.

 

	Австралия	Бразилия	Канада	Қытай	Финляндия	Германия	Голландия	Жана зелан	Оңт корея	Ұлыбритани	Ақш
Мем аппаратты ұстаудағы ауқымды  шығындар	Ö	Ö	Ö	Ö	Ö	Ö	Ö	Ö	Ö	Ö	Ö
Мем қызметтегі патронаж				Ö
Мем қызметшілерді материалддық көтермелеудің  тиімсіз жүйесі								Ö	Ö
Мем қызметтегі сыбайластықтың гүлденуі,  кәсіпкерлер тарапынан сенімсіздік		Ö		Ö					Ö
Қызмет көрсетудің төменгі сапасы	Ö	Ö	Ö	Ö	Ö	Ö	Ö		Ö	Ö	Ö

 

Қырғыз елі 2017 жылға дейін жасайтын әкімшілік реформасы шеңберінде аумақтық құрылым жүйесін реформалауды көздеп отыр. Шығындарды қысқарту мақсатында, қазіргі 4 деңгейдегі басқару құрылымын өзгерпек ойы бар. Орталық-облыстық-аудандық-муниципиалдық.

 

Біздің жағдайда әкімшілік реформа Еліміз тәуелсіздік  алуы, нарықтық экономика жағдайы  деуге болады. Бұрын жоспарлы эконмика кезінде бір жүйе болса, қазір нарықтық жағдайда ол жүйе тиімсіз болғандықтан жаңадан тәуелсіз мемлекетке лайық әкімшілік реформалар жүргізілуде. Қазіргі басқару жүйесі әкімшілік реформа бағыты жоғарыдан төменгі басқару жүйесі құрылған. Яғни президенттік басқару жүйесі құрылып отыр.

Бұрынғы совхоз, колхоздардың орнына кеншар, жекешелендіру процессі, аудан әкімшілігінің басшысы, әкім.

         Қайта құру кезеңіндегі (1985—1991 жылдары) Кеңес Одағында болып өткен өзгерістер әлемге әйгілі ұлы мемлекеттің ыдырауына әкеліп соқты. 1991 жылдың желтоқсанында Қазақстан демократиялық, жаңа саяси құрылыстың жолында тұрды. Алда саяси және экономикалық өзгерістер стратегиясын белгілеу міндеттері тұрды. Әсіресе дамудың мынадай жолдарын белгілеп алу керек болды:

• экономикада — нарықтық қатынастарды тұрақтандыру;
• саясатта — азаматтық қоғам мен құқықтық мемлекет құру.

Нарықтық  экономика— Қазақстанның экономикалық және саяси дамуының таңдап алған жолы болды. Бұл мақсаттың үдесінен шығу үшін Қазақстанға жаңа сипаттағы дамудың құқықтық негіздерін көрсетіп отыратын жаңа Конституция қабылдау керек болды.

Себебі, бұл жаңа Конституцияда  ұлттық, әлеуметтік жағынан бірегей  мемлекеттің өзіндік ерекшелігі, басқа да құкықтық нормалары мен  қарым-қатынастар қатаң да әділ реттелуі тиіс.

Өзіңізге белгілі бірінші  акт ол 1990 жылдың 25 қазанда қабылданған Декларация о государств-ом суверенитете КССР (пост Президента КазССр 6 жылға Жоғарғы Кеңес сайлауымен, құқықтық негіз қаланды)

2) 16 желтоқсан 1991 жылы  «ҚР мемлекеттік тәуелсіздігі  туралы» ҚР конституциялық Заңы  қабылданды (толық тәуелсіз ел, оның  негізгі атрибуттары жарияланды, 16 қазанда 1991 жылы ҚР Президентін сайлау туралы) Заң шықты.

3) 1993 жылы қаңтарда ҚР конституциясы

4) 1995 жылдың 30 тамыздағы республикалық референдумда қабылданған осы негізгі заңымыз іске асырып келеді. «Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады; оның ең қымбат қазынасы — адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары». Жаңа қабылданған Негізгі заңда атқарушы, заң шығарушы және сот өкіметінің функциялары нақты атап көрсетіліп, олардың өзара қарым- қатынасы белгіленді.

Үш этап – 1990, 1993, 1995 – констиуциялық-құқықтық актілердің даму кезеңі.

          

Мемлекетіміздің рәміздері айқындалды. 1992 жылдың 4 маусымында ҚР мемлекеттік Гимні мен мемлекеттік Туы айшықтанды.

1992 жылдың 11 желтоқсанында ҚР мемлекеттік (бірінші) Гимні бекітілді. Музыкасын Мұқан Төлебаев, Евгений Брусиловский, Латиф Хамиди, мәтінін Мұзафар Әлімбаев, Қадыр Мырза-Әли, Тұманбай Молдағалиев, Жадыра Дәрібаевалар жазды.

2006 жылы 7 қаңтарда «ҚР-ың мемлекеттік рәміздері туралы» Жарлығына толықтырулар мен өзгертулер енгізілген Конституциялық заңына Елбасы қол қойды. Сол бойынша ҚР мемлекеттік Гимнінің жаңа мәтіні мен музыкалық өңдеуі бекітілді (әні: Ш.Қалдаяқовтікі, сөзін жазғандар: Ж.Нәжімеденов, Н.Назарбаев).

Осы рәміздеріміздің Ережесі  бекітілді. Орналасу тәртібі.

       Елбасы халыққа еліміздегі реформаларды іске асыру туралы стратегиялық бағдарламасымен жыл сайын Жолдауын арнайды. Бірінші 1997 жылдың 10 қазанда «Барлық Қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, кауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы»  Жолдауы жасаған болатын. Сол Жолдауда Ел Президенті «Қазақстан-2030» даму стратегиясын жариялап, мемлекетті нақты қойған мақсаттар мен міндеттерге сай реформалауға нақ бағыттады.

         Біздің басты мақсатымыз – Қазақстанды әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына ену. Алға қойылған маңызды міндеттерді орындау үшін бізге іскер Үкімет қажет деп санаған Елбасы бірініші кезекте Үкімет жүйесінде өзгерістер жасалғанын білеміз.

Сонымен Орталық атқарушы органдардың қызметі Конституциямен 1995 жылы 18 желтоқсандағы «ҚР Үкіметі туралы» конститциялық Заңымен, орталық атқарушы органдар туралы Ережелер мен және басқада нормативтік актілермен реттеледі.

Жергілікті атқарушы органдардың қызметі ҚР конституциясымен, ҚР 2001  жылғы 23 қаңтардағы «ҚР жергілікті мем басқару туралы» Заңмен және б. н. а. реттеледі. Осы Заңмен ҚР Конституциясына сәйкес жергілікті мем басқару және өзін-өзі басқару саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейді, жергілікті өкілді және атқрушы органдардың құзыретін, қызметінің ұйымдастырылуын, тәртібін, сондай-ақ мәслихаттар депутаттарының құқықтық жағдайын белгілейді. Елбасының «Жергілікті мемлекеттік және өзін-өзі басқару» Заңы жергілікті мемлекеттік басқарудың нақты сызбасын және әр деңгейдегі жергілікті атқарушы органдардың өкілеттілігін анықтан берді. Облыс – қала – аудан – кент – ауыл деңгейінде. Осымен бірге «Республикалық референдум туралы», «ҚР Конституциялық Кеңесі туралы» Конституциялық заңдарға және қолданыстағы 122 заңнамалық актілерге өзгерістер енгізілді. Алайда әлі де қоғамдық қатынастар саласын реттейтін кодекстер мен заңнамаларға өзгерістер енгізу жұмыстары жүргізілуде. 2012 жылдың соңына дейін және 2013 жылы жаңа қылмыстық іс жүргізу, «Әкімшілік құқық бұзыушылықтар туралы», «кәсіпкерлік туралы» кодекстер мен Салық кодексіне өзгерістер енгізілетін болады. Сонымен қатар «Азаматтарды қорғау туралы», «Жеке детектив қызметі туралы» және басқа да заңдар әзірленуде.

          Қазақстанда әкімшілік реформалар жүргізудің басынан бері ҚР Президентінің бірқатар актілері шығарылды. Олар:

1) 13 қаңтар 2007 г. № 273 «ҚР мемлекеттік басқаруды жүйесін жақсарту шаралары туралы»;

2) 18 маусым 2009 г. № 827У: «ҚР мемлекеттік жоспарлау жүйесі туралы» ҚРП Жарлығы;

3) 24 маусым 2009 г. № 832 «ҚР мемлекеттік басқару жүйесін одан әрі жақсарту туралы» ҚРП Жарлығы;

4) 19 наурыз 2010 г. № 954;: «Орталық және жергілікті мемлекеттік органдар қызметі тиімділігін жыл сайын бағалау туралы» ҚРП Жарлығы;

Жаңару жолындағы тағы бір қадам «электронды үкіметті» енгізу және оның қызметі көлемін кеңейту мәселесі қойылды. Электронды Үкімет бағдарламасы аясында интернет қызметі кең өріс алып отыр, Сайдтар, ол арқылы қажетті материалдар алу, декларация тапсыру, блог қызметі, байланыс, телеарналар, флешка, электронды пошта, Агент, коммуналдық қызмет үшін төлемдер, банктер, вокзалдарда, ЦОНдарда, еңбек ақы алу жүйесі өзгертілді.

Әкімшілік рәсмідер туралы ҚРП 2000 жылдың қарашада Заңы шықты.

          Жүргізіліп жатқан маңызды реформалар өз нәтижесін беруде. Қазақстанда жүргізілген экономикалық және саяси реформалар жергілікті өзін өзі басқару жағынан өзгерістер жасады. Олардың бірі еліміздің қарулы күштері саласында өзгерістер жасалғанын білесіздер, қазір армиямыз 80% контракті түріне ауыстырылды. Бірінші кезекте бұрынғы жүйелердің ішінде зейнетақы реформасы өзгертіліп, ол бөліп беру тәртібінен жинақтау тәртібіне көшірілді. Қазір 8 миллион салымшының 17 млрд жинағы бар екен. Қазіргі кезде Елбасы осы жүйеге әлі де өзгерістер енгізу жөнінде тапсырмалар берді.

         ҚР Әділет министрлігі аясында 2006 жылы барлық облыс орталықтарында, аудандарда жалғыз терезе қағидаты бойынша  Халыққа қызмет көрсету орталықтары құрылды. Олардың қызмет көрсету тізбесін күшейту жөніндегі жұмыстар жүргізілді. Ол қазіргі кезде өзінің тиімділігін көрсетіп келеді. Ресейде 2000 жылы Белгород облысында қолға алынған. Шет елдерде ерте бастан ХҚКО құрылған. Мысалы Германияның Унна қаласында 1984 жылы, Русселсхейм қаласында 1995 жылы құрылған. Брзилияда 1995 жылы құрылған. Қазіргі кезде бізде 500-ге тарта ХҚКО бар, 9 мың қызметші (сотрудниктер) еңбек етеді. Олар мем-ік қызметтің 50 түрін көрсетеді. 2011 жылы барлығы 12 млн қызмет көрсетілген. Сонымен қатар Электронды Үкімет порталы 236 мемл-ік қызмет түрін көрсетеді. Оны күн сайын 25 мың адам қолданады. Сонымен бірге мемлекетік органдар 513 қызмет көрсетілген.

     

МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУДЫ  ЖАҢАРТУ

         Мемлекеттік аппарат корпоративтік басқару, ашықтық және қоғам алдында есеп беру қағидаттарының негізінде ең озық халықаралық тәжірибеге сүйене отырып жұмыс істеуі тиіс.

Бұл бағытта маңызды құрылымдық өзгерістер жасалды.

           Ұлттық қор мен бюджет жаңа ереже бойынша жұмыс істеуде.

“Самұрық-Қазына” ұлттық әл-ауқат қоры” акционерлік қоғамдары құрылды. Олардың міндеті – мемлекеттік активтерді корпоративтік түрде басқарудың сапасын халықаралық деңгейге көтеру.

Тап осындай қағидаттар бойынша  аграрлық секторда “ҚазАгро” холдинг  компаниясы құрылды.

Әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялар (ӘКК) құрылды. Бұлар атқарушы органдардың жүйесіне кірмейді бірақ бұлардың бірден-бір құралтайшысы болып ҚРҮ болып саналады. Сондықтан Үкімет «Самұрық-Қазына ҰӘА қоры» АҚ арқылы елдің экономика секторын қаржыландырады және мемл активтері мен мүлкін басқарады. Бюджеттік қаражатты экономиканың нақты секторына жеткізуші десек болады. Демек қосымша мемлекетте атқарушы орган құрылды деуге болады. Осымен халықтың әл-ауқатын арттыруына жағдай жасалуда. «Халықтық ІРО» бағдарамасы күні кеше іске қосылды. Ол құнды қағаздар рыногінің дамуна жол ашылды. Бұнда рынокқа бірінші болып «ҚазТрансОйл» АҚ акциялар пакетін қор рыногына шығару басталды. Бұл 2015 жылға дейін жалғасатын әлеуметтік жоба болып табылады.

              Үкімет қайсыбір аралық буындарды алып тастау арқылы биліктің барлық деңгейіндегі лауазымдық сатыларды қысқартудан басталды. Орталық мемлекеттік органдар, ведомстволық бағыныстағы аймақтық бөлімшелер және жергілікті атқарушы органдар арасындағы функциялардың қайталануын болдырмау мақсатында Үкімет функцияларға талдау және оны тұрақты жүргізіп отыр. Осындай талдаудың қорытындылары бойынша мемлекеттік органдар құрылымын жетілдіру және мемлекеттік аппаратты қысқарту жөнінде тиісті шешімдер қабылданды.

            Қысқару облыс деңгей.

            Министрліктерге саясатты әзірлеу және оның іске асырылуын бақылау, саяси шешімдер қабылдау, нормаларды жасау қызметі және қарамағындағы комитеттердің қызметін үйлестіру функциялары бекітіліп беріді. Үкімет құрамына кірмейтін агенттіктердің мәртебесі мен өкілеттіктерін, олардың мемлекеттік басқару жүйесіндегі рөлін айқындады.

            Мысалы: 2002 жылы бюджеттің жоспарлануы мен оның орындалуын бақылау қызметі анықталды. Жоспарлау бұрын қаржы министрлігінің құзырында болса, ол барлық жоспарлауды бір жерде болуы үшін жаңа құрылған экономика және бюджеттік жоспарлау Министрлігіне берілді. Кейін ол жоспарлау ісі экономикалық даму және сауда министрлігі болып қайта құрылған болатын оған стратегиялық жоспарлау Агенттігі енгізілді. Оңтайландыру жалғаса береді. Қазір, соңғы әлі күшіне енбеген жаңалықтың бірі ол, орысшалағанда Структурные изменения в казахстанском правительстве ожидаются в ближайшее время. В первую очередь, это коснется структур второго уровня - агентств и комитетов”. “Ожидается оптимизация, а, возможно, слияние АРЕМ (агентство РК по регулированию естественных монополий) и АЗК (агентство РК по защите конкуренции). Комитет по тарифной политике минэкономразвития, передадут вновь образованной структуре. Серьезное реформирование предстоит пройти также агентству по управлению земельными ресурсами”. В стадии обсуждения находится вопрос слияния министерства экономического развития и торговли и министерства индустрии и новых технологий, также рассматривается создание нового ведомства - условно по работе с регионами.