Стресс жайлы теориялық қағидалар

6. Қонақтар мен олардың көкейіндегі қиын сұрақтарды шешіп сіздің оларға қамқор, ұстаңыз білдіріңіз.

Пайда болған стрестен құтылудың ең оңай жолы-кикілжің мәселелерін шешіп  табысу болып табылады. Егер бұлай  жасауға келмейтін болса онда кикілжіңін маңыздысы бағаланар. Кикілжің маңызының азаюының бірнеше жолдары бар. Мысалы: «Оның орнына» сөзімен мінездеу. Бұл жердегі мәселе-сәтсіздіктің өзінен жағымды жағын көрсету. Екінші мысал: тынышталдыру яғни өз-өзіңе «бұдан да жаман болар» басу айту. өзіңнің сәтсіздіктер мен басқалардың сәтсіздіктерін салыстыру сәтсіздіктеріне жай және тұрақты қарауға әсер етеді.

 

Еңбектің қалаулы  ережелері

Касл еңбектің қалаулы  ережелерін атап көрсеткен .

- жұмыс жұмысшының «интелектуалдық  сұранысына» сай кемеу керек,  бұл оның жеке қызығын тудырады.

- жұмыс өте қатты шаршататын болмауы тиіс.

- жұмысы үшін марапаттау жұмыскердің  талабына сай болу керек.

- жұмыс ережесі физикалық қажеттіктер  мен сай келетін және жұмыс  жұмысшының өзіндік бағалауға  әсерін тигізуі қажет.

- жұмыс орнында әсер ететін  факторлар, жұмыстық маңызды арттыруға көмектесуі тиіс.

 

Ауто жөнге  салу

Ауто жөнге салу м. ж/у- стресстің негативті әсерінен күресуді қамтамасыз етеді.

 

Релоксация

Егер адам өз күштерін сақталған денсаулығына жұмсағысы  келсе, онда стресстік импульсқа  релаксация мен жауап беруі қажет. Жүйке жүйесінің қызметін белсендіре отырып- релаксация психикасының қозуы мен көңіл күйді жөнге салады, сонымен қатар стресс әсерінен туған психикалық және бұлшық еттік зорлануды жеңілдетуге не мүлдем тастауға әсерін тигізеді. Релаксация- симпатикалық жүйке жүйесінің белсенділігін төмендетеді, ал бұл уақытта стресс жағдайында оның белсенділігі күрт өседі. Сонымен қатар релаксация бұл физикалық немесе психикалық күштенуден толық құтылу әдісі. Ол өте пайдалы әдіс болып табылады. Оны бағындыру өте оңай оны әдейі ж.о.о. бітірудің және табиғи дарындылықтың керегі жоқ. Бірақ бір ескертетін нәрсе-мативация, әр адам не үшін релаксацияны бағындыру керек екендігін білу керек. Релаксацияның бірнеше әдісі бар-ең танымалы әдісі иога.

 

Концентрация

Сонымен қатар стресспен  байланысты факторлардың бірі-адамның  бір нәрсеге шоғырлана алмауы. Көп адамдар көп нәрсеге шоғырлана  алмағандықтан көп энергиясын жоғалтады, ол жүдеуге әкеп соқтырады.Бұл жағдайда концентрациялық жаттығулар қажет. Шоғырлану әдісінің кері әсер ететін стресстік әсерлерін жеңу әдісі болып табылады.

 

Тыныс алуды  ауто жөнге салу

Орташа жағдайда ешкім  дем алу туралы ойламайды және естеріне де түсірмейді. Бірақ кейде бір себептермен дем алу қиындай түседі. Тыныс алу-физикалық зорлықтан немесе стресстің әсерінен қиындайды, немесе керісінше қатты қорыққанда бір нәрсені асыға күткенде, адамдар санадан тыс тыныс алуын ұстап қалады. Адам-тыныс жолдарын басқара отырып тынышталуға, шаршағанды басуға мүмкіндігі бар. Тыныс алуды жөнге салу-стресспен күресудің бір әдісі болып табылады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2 бөлім. Кәсіби  стресс проблемасының психология  ғылымында зерттеліну жайы

 

2.1. Эксперимент әдістемелері, негізгі сипатамалар

 

1 әдістеме. Жеке тұлғаның стресске деген тұрақтылығы

Кикілжің, біздің өміріміздегі басқа да неготивті факторлар  сияқты, стресске әкеп соқтырады. Сізге  ұсынылып отырған тест сіздің стресске деген тұрақтылық дәрежеңізді анықтайды. Егер сіз нақты, шын жауап берсеңіз дұрыс нәтижеге аласыз. Берілген нұсқадағы өзіңізге сай келетін нұсқаны белгілеп отырыңыз.

Кілттік сөздер:                                                                    анда-санда кейде үнемі

 

1. Ұжымда мені дұрыс бағаламайды  деп ойлаймын                              1                  2            3

2. Денсаулығым болмай тұрса да  жұмыс жасауға тырысамын             1                  2            3

 

3. Мен үнемі істелініп жатқан  жұмысымның сапасына алаңдаймын   1                  2            3

 

4. Мен кейде агрессивті боламын                                                             1                  2            3

 

5. Мен туралы айтқанды ұнатпаймын                                                      1                  2            3

 

6. Мен қозғыш боламын                                                                            1                  2            3

 

7. Болатын жерде лидер болуға  тырысамын                                            1                  2            3

 

8. Мені тұрақты адам деп ойлаймын                                                        1                  2            3

 

9. Маған ұйқысыздық маза бермейді                                                        1                  2            3

 

10. Мен дұшпандарыма қарсы тұра  аламын                                            1                  2            3

 

 

Алынған мәліметтерді өңдеу:

Енді жинаған баллды санау арқылы стресске деген тұрақтылығыңызды біле аласыз.

 

Балдар саны.                                                       Стресске деген тұрақтылық

 

54. 1-Өте төмен

 

50. 2 -төмен

 

46. 3-Орташада төмен

 

42. 4-орташада кішкене төмен

 

38. 5-орташа

 

34. 6-орташадан сәл жоғары

 

30. 7-орташадан жоғары

 

26. 8-жоғары

 

25-18                                                                        9-өте жоғары

 

Сіз неғұрлым төмен балл жинасаңыз сіздің соғұрлым стресске деген тұрақтылығыңыз күшті. Немесе керісінше.

 

 

2 әдістеме “Тұлғаның күйзеліске өзіндік тұрақтылығын бағалау”

 

Мақсаты: Қақтығыстар барлық басқа жағымсыз факторлар сияқты, невроздық күйлерге әкеліп, күйзеліс туындатады. Ұсынылып отырған тест сіздің күйзеліске тұрақтылық деңгейіңізді анықтауға көмектеседі.

Нұсқау:  Сұрақтарға шынайы жауап беріңіз, толық жауаптардың өзіңізге сәйкес келетін нұсқасын  таңдап, белгілейсіз.

 

Тұжырымдар	Анда-санда	Кейде	Көбінесе
1. Мені топта дұрыс  бағаламайды деп ойлаймын	1	2	3
2. Денсаулығым дұрыс  болмаса да, бір нәрсемен  айналысуға  талпынамын	1	2	3
3. Әрдайым орындап  отырған істің сапалы болуын  уайымдаймын	1	2	3
4. Ашуға бейіммін	1	2	3
5. Өзіме сынау айтса,  шыдай алмаймын	1	2	3
6. Мен ашуланшақпын	1	2	3
7. Мүмкін жағдайда  жетекші бола аламын	1	2	3
8. Мені қырсық, өз дегенінде  тұратын адам деп есептейді	1	2	3
9. Ұйқысыздықтан зардап шегемін	1	2	3
10. Достық ниеті жоқ  адамдарға  қарсы тұра  аламын	1	2	3
11. Келеңсіз жағдайларды  қатты уайымдаймын	1	2	3
12. Демалуға уақытым  жетпейді	1	2	3
13. Менде қақтығыстық  жағдайлар болып тұрады	1	2	3
14. Өзімді көрсетуіме  сенімділігім жетіспейді	1	2	3
15. Сүйікті істермен  айналысуға уақытым жоқ	1	2	3
16. Барлығын тез орындаймын	1	2	3
17. Өз болашағымнан  қорқамын	1	2	3
18. Өзімнің ойластырмаған  әрекеттерімді уайымдаймын	1	2	3

 

Нәтижелерді өңдеу

 

Ұпай санын есептеп, өзіңіздің  күйзеліске тұрақтылық деңгейіңізді кестеге сәйкес анықтаңыз.

 

Ұпай саны    Күйзеліске тұрақтылық деңгейі

54. 1- өте төмен
50. 2 –төмен
46. 3 – орташадан төмен
42. 4 – орташадан сәл төмен
38. 5- орташа
34. 6- орташадан сәл жоғары
30. 7 – орташадан жоғары
26. 8 – жоғары
18. 9 -өте жоғары

 

Ұпай саны неғұрлым төмен болса, соғұрым күйзеліске тұрақтылық деңгейі жоғары болады. Егер күйзеліске тұрақтылық 1-ші немесе 2-ші деңгейді көрсететін болса, онда өз өмір салтыңызды мүлдем өзгерту қажет.

 

3 әдістеме.   Әрқайсымызға өз мінез-құлқымыздың ерекшеліктерін обьективті бағалау қиынға түседі. Бұл ашумен, агрессивтіліктің пайда болуымен байланысты. А. Бома және А. Даркидің тесті мінез-құлқыңыздың ерекшелігін , агрессия түрін анықтауға мүмкіндік береді. Осындай ақпарат алғаннан кейін өзіңіздің алға қойған мақсатыңыздың орындалуы үшін мінез-құлқыңызды бақылап отыруыңызға болады. Шектен тыс ұстамыздың табысқа деген мүмкіндігіңізді әлсіретуі мүмкін.

Нұсқау. Төмендегі  пікірлердің қайсысы сіздің мінез-құлық  стиліңізге, өмір сүру салтыңызға қаншалықты сәйкес келеді, «иә» немесе «жоқ»  деп жауап беріңіз.

Хаттама

1    2   3       …………15

16 17                           30

31 32                           45

46 47                           60

61 62                           75

Пікірлер

 

1. Кейде менің келесі адамға зияным тиюі мүмкін.
2. Кейде өзім жақсы көрмейтін адам туралы өсек айтамын.
3. Мен тез ашуланамын, бірақ тез қайтамын.
4. Егер менен жақсылап өтінсе мен тапсырманы орындаймын.
5. Мен өзіме қажет нәрсеге үнемі жетемін.
6. Менің сыртымнан адамдар сөйлейтінін білемін.
7. Егер мен өзге адамдардың әрекетін құптамасам, оларға осыны сезінуге уақыт беремін.
8. Егер біреуді алдасам , бұл туралы қатты ұяламын.
9. Мен адамдарды ұра алмайтын сияқтымын.
10. Мен адамдарды жатырқамаймын
11. Мен адамдардың кемшілігіне кешірімділікпен қараймын.
12. Маған белгіленген ереже ұнамайды, мен оларды бұзғым келіп тұрады.
13. Басқалар жайлы жағдайларды қолдануды біледі.
14. Мен күткендегіден аса қамқорлықпен қарайтын адамдардан сақтанамын.
15. Мен адамдармен жиі келіспеймін.
16. Кейде менің ойыма өзім ұялатын ойлар келеді.
17. Егер мені біреу ұрып жіберсе, мен оған сондай жауап қайтармаймын.
18. Ашуланған кезде есікті қатты жабамын.
19. Сырт көзге мен ашуланшақпын.
20. Егер біреу бастықпын деп тұрса мен оған ерегісіп кетемін.
21. Мені өзімнің тағдырым қамықтырады.
22. Көптеген адамдар мені жақсы көрмейтін сияқты.
23. Менімен адамдар келіспесе таластан өзімді ұстай алмаймын.
24. Жұмыстан жалтаратындар өздерін кінәлі сезінулері қажет.
25. Мені немесе менің жанұямды қорлағандар өздері төбелесті тіленіп тұратын адамдар.
26. Мен дөрекі әзілдей алмаймын.
27. Егер маған біреулер күлсе қатты ашуланамын.
28. Егер маған біреулер бұйрық берсе  олар дандайсып   кетпес үшін барлығын жасаймын.
29. Маған ұнамайтын адамдардың ішінен апта сайын біреуін көремін.
30. Адамдардың көпшілігі мені көре алмайды.
31. Адамдардан  менің құқығымды сыйлауын талап етемін.
32. Мені ата-анам үшін аз тірлік жасап жатқаным қамықтырады.
33. Үнемі сіздің діңкеңізді құртатын адамдарды ұстап алып, мұрнынан шертіп жіберу қажет.
34. Ашудан мен кейде түнеріп кетемін.
35. Егер маған күткендегіден нашар қатынас жасаса қамықпаймын.
36. Егер мен біреу ашуландырғысы келсе, мен оған назар аудармаймын.
37. Мен мұны көрсетпесем де , кейде менде көреалмаушылық болады.
38. Кейде маған біреулер күліп тұрған сияқты болып көрінеді.
39. Егер мен ашулансам да қатты сөзге бармаймын.
40. Менің күнәмнің барлығы кешірілгенін қалаймын.
41. Егер мен біреу ұрса, өте сирек қайтарамын.
42. Егер менің жасағаным  өзім ойлағандай болмаса өкпелеймін.
43. Кейде мені адамдар өзінің қатысуымен ашуландырады.
44. Мен шын мәнінде жек көретін адамдар жоқ.
45. Менің ұраным: « Біреуге ешқашан сенбе».
46. Егер мені біреу ашуландырса , мен ол туралы не ойлайтынымды айтып тастаймын.
47. Соңынан өкінетін тірлікті көп жасаймын.
48. Егер мен ашулансам ұрып жіберуім мүмкін.
49. Менде ашудың бұрқ етіп көрінуі болмайды.
50. Өзәмдә атылуға дайын оқ салынған бөшке ретінде сезінемін.
51. Егер адамдар менің не сезінетімді білсе, олар менімен тіл табысу қиын деп санайды.
52. Мен әрқашан адамдар мен үшін жағымды істі жасауының қандай құпиялық сыры бар екенін ойланып жүремін.
53. Маған айқайласа менде айқайлап жауап қайтарамын.
54. Сәтсіздіктер мен қамықтырады.
55. Мен басқалардан жиі де емес немесе сирек те емес төбелесемін.
56. Мен қатты ашуланған кезімде қолыма бірінші түскен затты алып сындырған кезімді еске түсіре аламын.
57. Кейде мен төбелесті бірінші бастауға дайын екенімді сезінемін.
58. Кейде өмір маған әділетсіз қарайды.
59. Бұрын мен адамдардың көпшілігі шындықты айтады деп ойлайтынмын, енді мен осыған сенбеймін.
60. Мен ашуланғанда ғана ренжимін.
61. Мен бір нәрсені дұрыс жасамағанда мен арым алдында кінәлімін.
62. Егер өзімнің құқығымды қорғау үшін дене күшін қолдану керек болса мен қолданамын.
63. Кейде мен ашуымды үстелді тоқылдатумен білдіремін.
64. Мен өзіме ұнамаған адамдарға дөрекі қатынас жасаймын.

65)    Менің  маған зиянын келтіретін жауластарым  жоқ. 

66)   Егер  адам шектен шықса , мен оны  орнына қойып бере аламын.

67.   Дұрыс емес өмір сүріп жатқанымды жиі ойланамын.
68.   Мені төбелеске дейін жеткізетін адамдарды білемін.
69.     Мен майда-шүйдеге қапаланбаймын.
70.    Менің басыма адамдар мені ашуландырып, қорлағысы келетіндей сияқты ойлар сирек келеді.
71.     Мен адамдарда жиі қорқытамын.
72.    Соңғы уақытта мен мылжың кеткендеймін.
73.    Мен таласта жиі дайыс көтеремін.
74.     Мен адамдарға деген нашар көңіл-күйімді жасыруға ты рысамын.
75.   Мен бірнәрсеге бәсекелескеннен гөрі келісе салғанды жөн көремін .

 

Кілті:

1. Физикалық агрессия.

  1+, 9-, 17-, 25+, 33+, 41+, 55+, 62+, 68+,

2. Вербальды агрессия

7+, 15+, 23+, 31+, 39 -,46+,  53+, 60+, 66+, 71+,

3. Жанама агрессия.

2+,  10+, 18+, 26-, 34+, 42+, 49-, 56+, 63+.

4. Негативизм.

4+,    12+, 28+,  36-, 44-, 52-, 60+, 68+.

5. Ашуланшақтық.

3+,  11-,  19+, 27, 35-, 43+ , 50+, 57+, 64+,  69-.

6. Күдіктенушілік.

6+, 14+,   22+,  30+ , 38+,  45+, 52+, 59+, 65-,70-

7. Өкпекшіл

5+, 13+ , 21+, 29+,  37+, 44+, 51+, 58+,, 66+, 74-

8. Кінәлілік

8+,, 16+,  24+, 32+, 40+, 47+, 54+, 61+,,, 67+.

 

 

Агрессия түрлері  мен көрсеткіштері.

 

1. Келесі адамға дене күшін қолдану-денелік агрессия.
2. Жағымсыз сезімдерді форма арқылы білдіру (ұрыс, айқай, сонымен бірге өзге адамға сөз арқылы айту-(қорқыту, қарғыс)-вербалды агрессия.
3. Басқа адамдарға қарсылығыңызды өсек, әзіл арқылы білдіру- жанама агрессия деп аталады.
4. Беделді жетекшіге қарсы пассивті қарсыласудан белсенді әрекетке, заңға, талапқа, ережеге көшетін  мінездің түрі-негативизм.
5. Ашушаңдыққа бейім, болмашыға ұшқалақтық, дөрекілік-ашушаңдық.
6. Айналадағы адамдарға абайлап қарау, олардың зиян келтіреді деген пиғылы- күдіктенушілік.
7. Айналадағы ортаға жеккөрушілікпен, көреалмаушылықпен,біреуге көңіл толмау, өзінің күйзелісі үшін бүкіл әлемді кінәлау-өкпе.
8. Өзіне қатынаста , айналасындағылардың әрекеті дұрыс емес, ұятсыз, зиянды деп байланыстыру –кінәлау сезімі.