Кітапхананың жұмысын автоматтандыру

Мазмұны

1. Кіріспе
1. Автоматтандыру дегеніміз не?............................................2
2. Негізгі бөлім
1. Кітапхананың басқару жұмысын автоматтандыру............3
2. Жазулар(мысал).....................................................................9
3. Есептің қойылуы...................................................................11
4. Қорытынды бөлім.................................................................16
5. Қолданылған әдебиеттер тізімі.............................................17

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

1.Кіріспе

                                  1.1. Автоматтандыру дегеніміз не?

       Автоматтандыру, технологиялық қолдану әдісі, экономика - математикалық метод және басқару системасы, адамды алу нәтижесінен толық босатады. Беру және қолдану энергиясын , материалдар немесе көп көлемдегі өңделген ақпараттар.

Автоматтандырылады :

1. технологиялық , энергетикалық , транспорттық және тағы басқа өндірістік процестер ;

2. өнеркәсіп , жоспарлау және басқару цехы , кәсіпорын , құрылыс , әскери объекті , қосу және т.б. ;

3. ғылыми іздеулер , медициналық және техникалық диагностика , програмирование , инженерлік есептеулер , және т.б. Автоматтандырудың мақсаты - жұмыс уакытын үнемдеу , оптимизациялық  басқару , адамның денсаулығына зиянды жұмыс уакытынан босату. Автоматтандыру - ғылыми техникалық процестің бipi;

    Автоматтандыру - ғылыми функциялық басқару элементінің кең таралған түрі. Автоматтандыру өз кезегіде техникалық кибернетиканың бip түpi. Техникалық кибернетика өте қиын автоматтандыруды басқару системасын компьютерлік әдіспен оқытады.

    Автоматикалық басқару XIX ғасырдың соңында кең қолданыла бастады. Негізгі қолдану әдісі есептеу техникасы және ақпараттық жүйе барысында жүзеге асады. Автоматтандырудың өзі екі бөлімнен тұрады: ақпараттық және есептеу.

    Подсистема техникалық eceптеуі комплекстік компьютерлік әдісін ұсынады. Оған бағдарламалық есептеу және локальдық желіге арналған арнайы техника, дүние жүзілік желілерге қосылу,регистрация бөлімі, жиналу және көсету ақпараттары.

    Подсистема  ақпараттық жүйесіне сырттай ақпараттармен қамтамасыз ету кіреді. Базалық система әдетте белгілі бір класқа ғана берілген. Автоматтандырумен қамтамасыздандырылған көптеген әдіспен , яғни есептеу техникасымен , сол белгілі бip ақпаратты шығарып, өңдеу және сонымен қоса экранға шығару. Мұның жұмыс icтey қабілеті жоғары сапалы системамен жұмыс істейді. Жалпы, автоматтандыру қазіргі кезде дамып келе жатқан жоғарғы техника.Бүгінгі кезде бүкіл өнеркәсіп орындарында қойылып жатыр. Өйткені шығаратын өндіpic затын сапаға сәйкес шығару керек. Ол бip ғана компьютермен бақыланады. Және де бұл өте қолайлы да , әpi тиімді. Демек, ол бүгінгі заманның талабы. 
 
 
 
 

    2

    2. Негізгі бөлім

2.1. Кітапхананың басқару жұмысын автоматтандыру 

    Басқаруды автоматтандыру теориясы ғылыми дисциплина, сабақты оқу, яғни ол ақпараттық процесс болып табылады және ол басқаруды    автоматтандыруды системасында өтеді.Басқаруды автоматтандыру теориясы жалпы функциялаудың құқықтарын шығарады , автоматтандыру системасына қатысты әр түрлі физикалық табиғи   құбылыстарды және осының негізінде осы   құқықтық  өңделген принциптер құру -  жоғары  сапалы   системалық басқару болып табылады. Осы процестерді басқаруды автоматтандыру теориясы физикалық және конструктивті жекешеленген система және бipгe реальды система оның адекваттық математикалық моделімен сабақтасады, сондықтан негізгі зерттеу методы Басқаруды   Автоматтандыру  Теориясы математикалық  модельдеу болып табылады. Бұдан баска, басқаруды автоматтандыру теориясының методтық негізі - осы теория, кәдімгі дифференциалды басқару, операциялық  шығару, ( Лапластың қайта құруы ), гармондық анализ ( Фурьенің қайта құруы ).

    Басқаруды автоматтандыру теориясымен бipre қосылған функционалдық элемент системалық басқару теориясы ( датчик, басқаруыш, қойылымдық механизм ), кең көлемді ғылым тармағын құрады , ол - автоматтандыру. Автоматтандыру  өз кезегінде   техникалық кибернетиканың бip   бөлімі.Техникалық кибернетика күрделі автоматты басқару системасымен техникалық процестерді  және акционерлік қоғамды зерттейді, ол басқару машиналарын қолданумен жүріп отырады.Бірінші теориялық жұмыс басқаруды автомттандыру саласында XIX ғасырдың аяғына таман пайда болды, сол уақытта өнеркәсіптердің кең көлемде регуляторлы бу машинасын пайдалануынан және инженер- практиктердің көптеген қиыншылықтармен соқтығысуы және оны шеше білуімен байланысты. Дәл осы уақытта бүкiл әлемге әйгілі орыс инженер-ғалымы И.А.Вышнеградский гғлыми зерттеулерді жүргізіп,бірінші бу машинасын, оның регуляторын математикалық методпен және жалғыз бip динамикалық системамен анализдеді.Кейіннен әйгілі орыс ғалымы А.М.Ляпунов және Н.Е.Жуковский математикалық теория процесінің негізін салды, ол автоматты басқару машиналары мен көптеген механизмдерде өтті.

    Шамамен XX ғасырдың ортасына таман регуляторлық  бу машинасының қолданбалы механикалық теория бөлімі белгілі болды. Сонымен қоса анализ методы және электроникада автоматты шығару болды . Басқаруды автоматтандырудың енгізілуі өзіндік ғылыми және оқу дисциплинасында жүретін еді.

    Қазіргі уақытта басқаруды автоматтандыру теориясы жаңа бөлiмдepмeн жалпы теориялық баскару (операцияның өту барысын зерттеу, система-механика, ойын теориялары, баршаға қызмет көрсету ) автоматты

басқару  тоериялы жүйесін құрайды , маңызды рөл атқарады. 

3

Автоматтандыру ғылыми техникалық прогрестің бip маңызды бағыты. Ол осы заманға сай өнеркәсіп өндірісінің сапасы, персоналды қауіпсіздендіру,қоршаған ортаны қорғау, экономикалық, сенімді және қауіпсіз күрделі өнеркәсіп функциясымен қамтамасыз ету, техникалық басқару, тәуелсіз принциптер көмегімен жүзеге асады.

    Осы заманға сай өнеркәсіпті автоматтандыру үшін кең көлемде басқару жүйесінде ЭВМ-ді қолдану, машина, техника, микроЭВМ -ге адам - машина системасын енгізу, жоғары дәрежелі, сапалы, жаңа техниканы қолдану, басқару системасының проектін нағыз автоматтандыруға жатады емес пе ?!!

    Автоматтандыруды , яғни жаңа техника енгізу - күрделі социал - экономикалық құбылыс, ұйымдастыру жұмысы , басқару жүйесінің қайта қаралуын, сондай- ақ практикалық нормативті талап етеді.Сондықтан да , кітапханашылардың бүгінгі таңдағы мідетті: жаңа, қолайлы жағдайларға сәйкес келмеген техникалық мінездемесі мен ауқымын анықтау. Кітапханадағы нормативтік базаны қайта қарастыру керектігі, ең әуелде , қажеттті кітапханалық жұмыс техникасының жұмыс icтey барысын кітапхана мамандарымен байланыстыру. Қазіргі кезде ,кітапханашының жұмысын автоматтандыру өте тиімді, әpi пайдалы болып табылады. Егер еңбек және нормативтік жұмыстың белгілі бip мінезін анықтайтын өзгерістер, кітапхана - библиографтық процестерде автоматтандырудың тигізетін әсерінен болады. Осы көзқарастардың әсерінен , ipi кітапханалық – техникалық  процестер автоматтандырудң түрлерінің , яғни тура және жанама түрлерінен ұшырауы сөзсіз еді.

    Автоматтандырудың енгізілуі технологиялық дәстүрге жанама әсерін тигізуде, жұмыс жүргізу барысына өзгерістер шақырып, жаңа жұмыс түpлepiнiң тууына мүмкіндіктер туғызады, ол мүмкіндіктер машинаның алдында және машинадан кейінгі өңделген , жаңа ақпарат алуга көмектеседі.

    Автоматтандырудың әсерінен әрқашан өзгepicтep болып отыратыны сөзсіз, және бұл өзгерістер тек еңбек, структуралық еңбек процесінде ғана емес, бipaқ мұнда квалификациялық деңгей мен білім деңгейіне деген талап ету өзгереді. Бұл себептермен тығыз байланысқан тағы бip өте маңызды сұрақ туады , ол нормативті кітапханашының жұмысын автоматтандыру технологиясының енгізілу жағдайларына сәйкестеу. Кітапханалық-библиографтық қызмет көрсетуді автоматтандыруды , яғни жаттанды және анализ өзгерістерін ,кітапханалық функцияны оқып білудің өте қатал да, маңызды проблемасын туғызды.Осы тенденцияларды бақылауға ала отырып , осы және басқа да есептеулерге дұрыс араласуға ,әрдайым дұрыс шешімін табуға мүмкіндік береді...

    Қарапайым мысал ретіде өзіміздің Тұрар Рысқұлов атындағы Қазақ Экономикалық Университетінің ғылыми кітапханасының жұмыс icтey барысын    автоматтандырылуын алып, қарастыралық.

    Т. Рысқұлов атындағы ҚазЭУ-інің ғылыми кітапханасының қоры 1963

жылы  С.М.Киров атындағы ҚазМУ-дің экономикалық факультетінің негізінде құрылған. Алғашқыда кітапхананың кітап қоры 47500 дана болған.

                                    4

Қaзipгi кезде кітапхана университетінің ipi оқу - тәрбие және мәдени ағарту бөлімінің бipi болып табылады,ол 6 бөлімнен тұрады. Анықтамалық -ақпарат қорына келетін болсақ,қор 600 мың данадан астам өндірістік саладағы және шетел әдебиетінен тұратын басылымды құрайды.Мазмұны жағынан жан - жақты, оған ғылыми,көркем әдебиет,оқулықтар,мерзімді басылымдар, диссертациялар,авторефераттар,сирек кездесетін кітаптар қоры,анықтама қоры,ақпараттық басылымдар және тағы басқа кіреді.Әдебиеттерді таңдау үшін кітапхана қорында оқырмандарға,қазақ,орыс және шет тілдерінде қызмет көрсететін 12 каталог,10 картотека ұсынылған.Картотекалардың ішіде жиі пайдалалатындар “Нарық экономикасы“ , “Экология“ , “Қазақстан тарихы“ , “Ақпараттық жүйелер “.

    1994 жылдан бастап кітапхана ici автоматты жүйеге көшіріле бастады.Ол   әдебиеттерді өңдеуде және анықтамалық іздестіру апараттарды құруға мүмкіндіктер береді. Бұрынғы каталогтарға бip электронды қосылды.Тұрар Рысқұлов атындағы Қазақ Экономикалық Университеті Ғылыми кітапханасы   жылына 19337 оқырманға қызмет   көрсетеді.Оларға жыл сайын 814946 дана кітап беріледі. Кітапхана оқырмандары: ең біріншіден,студенттер,   профессорлар,оқытушылар құрамы мен аспиранттар,магистранттар, зерттеушілер және университет қызметкерлері болып табылады. Оқырмандар үшін 4 абонемент, 6 оқу залы қызмет көрсетеді (ғылыми және оқу әдебиеттерін беретін қазақ абонементі,көркем әдебиет абонементі).2001 жылдың қыркүйегінде сирек кездесетін кітаптар мен диссертациялар қоры ашылды ( оған кіретіндер : диссертациялар , авторефераттар, очерктер , сирек кездесетін кітаптар мен энциклопедиялар , анықтамалықтар мен сөздіктер).

    Мерзімді басылымдарды өңдеу негізді оқу және ғылыми процесіне көмек ретінде жүйелі және тақырыпты картотекалар жасалуда.Ай сайын жаңа кітаптар бюллетені,әдебиеттердің ұсынылатын тізімдері шығарылды,кафедра күндері өткізіледі. Барлық мамандықта оқитын I курс студенттері үшін  “Кітапханалық - библиографтық білім” пәні бойынша сабақтар жүргізіледі. Студенттерді кітапхана жұмыстарымен таныстырады. Ғылыми кітапхананың ақпараттық жүйесі жаппай,топтасқан және жеке аппараттанудан тұрады. Жалпы ақпараттандыру жүйесі оқырмандардың кең аумағына: профессорлар мен оқытушылар құрамы,аспиранттар,магистранттар,зерттеушілер мен университеттің барлық қызметкерлеріне арналған.Ақпаратпен қамтамасыз етудің нәтижелік формасы жаңа түскен әдебиеттерді насихаттау,тақырыптық көрмелер,студенттермен әңгіме шолулар өткізу. Оқырмандардың сұранысы бойынша қосымша қызметтер атқарылады.Әдебиеттердің тақырыптық тізімін құрастыру және ipiктey,ксерокөшірме қызметі, сканерлік қызмет және тағы басқалары.Ғылыми кітапхана құрамында тығыз байланыста жұмыс істейтін ерекше бірнеше блоктарды атап айтуға болады.

          Бірінші блок - қордың сақталуын камтамасыз ететін кітапхана қорын және анықтамалык - іздестіру апаратын құрастыратын бөлімдер.

           

5

          Екінші блок - қосымша және арнаулы қорлары бар,оқырмандармен жұмыс істейтін бөлімдер.

          Үшінші блок - кітапханалық - библиографиялық процестерді автоматтандыру.

Барлық бөлімдер бірыңғай анықтамалық - ақпарат қорымен байланысты және олардың,міндеті оқырмандардың сұраныстарын толығымен және жедел түрде қанағаттандыру болып табылады.Кітапханада "РАБИС" кітапханалық- ақпарат мәліметтер базасы қызмет жасауда.Ол кітапхананың,негізгі процестерін автоматтандыруға: кітапхана қорын толтыру,әдебиеттерді өңдеу, барлық бөлімдерді байланыстыратын локальді байланыс орнатуға мүмкіндік береді.Жалпы "РАБИС" , телекоммуникацияның бағыттары мен элоктрондық технологияның дамуы мен кітапханалардағы басылымдарды каталогтандыру процесі мен электрондық каталогтарды қайтадан құруға мүмкіндік береді. Сонымен қатар,көптеген еңбек шығындарының қайталануын және қаржы құралдарының ұқыпсыз шығынының , каталогтардың еңбегін ақылмен бөлуі жәие нәтижелерін бipiгiп қолдануы арқылы минималдыққа жеткізу.Меншікі - жергілікті каталогтарды құруын жеңілдету үшін,бізге Республикалық біріккен электрондық каталогтарды құру қажет.Қазақстан Республикасының Ұлттық кітапханасы осындай орталық болып саналды. Қазақстан Республикасының Ұлттық кітапханасы ( ҚРҰК) кітапханалардың автоматтандыру процессін 1991жылы жүзеге асырды.Қазіргі таңда қазақ және орыс тілінде жиналған бip миллионнан астам ақпараттық мәліметтер негізгі деректерді құрастырды. ҚРҰК-да өндірілген ақпараттық кітапханалардың автоматтандыру жүйесі (АКАЖ) арқылы автоматтандыру процестері енгізілді.Қазіргі уақытта АКАЖ жүйесі бірнеше Республикалық кітапханаларында,көптеген жоғарғы оқу орындарындағы кітапханаларында енгізілген. ҚРҰК-ның АКАЖ-сінің ең басты жетістігі - кітапханашыларды және пайдаланушыларды қанағаттандыру. Пайдалану ақпарат көзін автор арқылы,тақырып арқылы,пән арқылы,неізгі сөз арқылы,жіктеу индексі және тағы басқа белгілер арқылы таба алады. Бағдарлама автоматты түрде көмекші анықтамаларды: атаулы, тақырыптар,деректемелер,пәндік анықтамаларды және тағы басқаларды қамтамасыз етеді.Бүгінгі күнде интернетте электрондық,каталогты құру жобасы аса жетілдірілген. Бұл жобаның мақсаты кітапхананың, оқырмандарын ғана емес,интернет арқылы да басқа пайдаланушыларға кітапхананың қорымен жұмыс істеуге мүмкіндік беру. Сондай - ақ , болашақта бірнеше кітапханаларда бip кезекте біріккен электрондық каталогтың қолдану және тузету ғана емес,сонымен қатар импорт және экспорт арқылы нәтижесін алу жоспарланады. ҚРҰК - нің келесі автоматтандыру жолындағы бip этабы - Республикалық автоматтандырылған ақпараттық - кітапханалық РАБИС бағдарламасын құруы. Қазіргі уақытта осы бағдарлама мемлекетіміздегі 50-ден астам кітапханаларыда өндірілген бағдарламасы WINDOWS аймағында VISUAL FOX PRO тілінде жазылған және автоматтандырылған кітапханалық жүйелерге қойылған талаптарға сай келеді.