Капролактам (лактам ε-аминокапрон қышқылы)

         Процестің келесі параметрлері автоматты түрде реттеледі: реакторлар ішіндегі температура, циклогексанон мен гидроксиламин сульфаттын шығысы, ортанын рН (аммиак суын беру арқылы), сепараторлардың фаза аралық шекараларын бөлу деңгейі.

  Келесі автоматты түрде блоктау жүйелері қарастырылған:

1. олеум жетіспеген жағдайда циклогексаноноксимнің берілуі тоқтатылады;
2. циклогексаноноксим беретін носос тоқтаған жағдайда олеум жіберу тиылады;
3. реакторда температура шектен артып кетсе циклогексаноноксим мен олеумнің берілуі тоқтатылады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4 Еңбекті  қорғау бөлімі

 

4.1 Еңбекті қорғау заңы

 

Дипломдық  жобаның  осы  бөлімі  Қазақстан Республикасының  келесі  заңдарына  сүйене  отырып  жазылған:

1.“Қауіпсіздік  және еңбек қорғау заңы” 28.02.2004  жылдың  №528-II  ҚРЗ;

2.“Қауіпті  өндірістік   объектілердегі  өндірістік қауіпсіздік туралы  заңы” 03.04.2002 жылдан  №314-II ҚРЗ;

          3.“Өрт  қауіпсіздігі  туралы заң” 22.11.1996 жыл;

4.“Қазақстан  Республикасындағы  еңбек   туралы  заң” 10.12.1999 жылдан  №493-I ҚР еңбек туралы заң (ҚР заңдарына өзгертулер енгізілген  06.12.2001 жылдан   №260- II;  25.09.2003  жылдан  №484-II).

 

4.2 Капролактам цехындағы еңбекті қорғау шаралары

 

Еңбекті қорғаудағы ұйымдастыру капролактам алу цехы 8534 м² ауданды алып жатыр.

Бұл цех үш сменамен жұмыс істейді. Жұмыс күннің ұзақтығы 8 сағат. Цехта жұмыс істейтін жалпы адам саны 95 әр жұмыс күннің алдында жұмыскерлермен техникалық қауіпсіздік туралы сұрақтар жалпылама қойылған цехқа орналасар алдында әр  жұмыскер дәрігерлік комиссиядан, техникалық қауіпсіздік инструктаждан өтеді. Технологиялық құралдар мен жабдықтардың қабылдануы және іске қосуда зауыттың тағайындалған бас инженерімен өткізіледі. Қондырғыны іске қосуды қабылдау кезінде келесі құжаттар болу керек [24]:

1. Техникалық журнал;
2. Жұмыскердің мамандығы бойынша оқытудың бағдарламасы;
3. Өрт қауіпсіздігі жөніндегі нұсқау;
4. Құрал-жабдықты қолдану жөніндегі нұсқау;
5. Жаңадан келген жұмысшыларды оқыту үшін өндірістік техникалық бағдарлама.

Зауыттың бас  инженері еңбек қорғау қауіпсіздік техникалық ережелердің сақталуына өндірістегі еңбек жағдайын қадағалау, жарақаттандырудың алдын-алу, кәсіпті сырқатты болдырмау шараларын іске асыру жұмыстарына тікелей басшылық етеді.

Менің жобалау  объектімде еңбек қорғаудағы нұсқаулардың барлық жиі жүргізілетін қоғамдық бақылау бас мамандары мен кәсіподақ ұйымы әкімшілік жағынан бақыланады. Мемлекеттік қадағалау мерттігу жарақаттануға байланысты тексеріліп тіркеуге алынады. Қоғамдық және мемлекеттік бақылау мына түрде жүргізіледі. Мемлекет шеңберінде қоғам тұрғысында мамандықтар саласында.

Еңбек туралы заңдылықтар  негіздері өндіріс басшыларына  жұмысты қауіпсіз қамтамасыз етуді  талап етеді. Осыған байланысты өндіріс  басқармасы барлық жұмыс орындарын  сапалы техникалық жабдықтармен қамтамасыз етіп, еңбекті қорғау Қауіпсіз техникасы санитарлық ережелерге сай талаптарды қадағалау тиіс.

Жұмысшыларға  қауіпсіз еңбек ету процесін қамтамасыз ету үшін шикізаттың, аралық және ақырғы өнімдердің улылығы және өртке қауіптілігі  жөнінде түсіндіру қажет; техникалық тәртіп нормаларынан ауытқуға жол беруге болмайды және еңбек қауіпсіздігі талаптарын, өндірістік санитария мен өрт қауіпсіздігінің талаптарын сақтау қажет, жарақат алған тұлғаларға алғашқы медициналық жәрдем көрсету қажет.

Циклогаксанкарбон қышқылы. Улылығы. Уланудың басты белгілері: бас ауруы, жүрек айну, асқазан ауруы, демалыс жолдарының қабынуы, өкпенің ісінуі.

Негізгі сақтандыру шаралары: Денеге тиген кезде жарақаттанған жерді сабынды сумен жуу. Будан уланған жағдайда уланған адамды таза ауаға немесе ауасы желдетілген бөлмеге шығару керек. Жеке қорғаныс құралы ретінде қышқылға төзімді қолғаптар, көзілдірік, маска, противогаз қолданылады.

Сутегі. Улылығы. Сутегі улы зат қатарына жатпайды. Алайда, ол жоғары концетрацияға жеткен кезде және ауадағы оттегі концентрациясы азайған кезде тұншығу байқалады.

Өртке қауіптілігі:

Өздігінен тұтану температурасы ᵒ С ------------------ 510

Жарылу шексіздігі; % (көлемдік үлесі)

• төменгісі -----------------------------------------  4
• жоғарғысы --------------------------------------- 75

Ауадағы тығыздығы --------------------------------------  0,07 [10]

Аммиак. Улылығы.  ПДК ауада 20 мг/м³. Аммиакты иіскеудің өзі демалыс жолдарының ісінуіне, тұншығуға әкеп соқтырады. Теріге тітіргендіргіш әсер етеді. Әсіресе көз, ауыз, демалыс жолдарымен мен асқазан қабынады.

 Негізгі қауіпсіздік шаралары: ғимаратты желдету, техникалық және өндіріс санитария талаптарын сақтау. Аммиактың өткір ащы иісі болады. Сондықтан ол ауаға аз тараса да, бірден білініп тұрады.

 Зақымданушыға көрсетілетін алғашқы көмек. Буға уланған адамды жақсы желдетілген бөлмеге шығару қажет. Көзге тиген кезде оны міндетті түрде көп мөлшердегі сумен жуып, содан соң 0,5 % сірке қышқылының ерітіндісімен немесе бор қышқылымен, қайтадан сумен жуу қажет. Қатты уланған жағдайда дәрігер шақырту қажет.

Өртке қауіптілігі 

Өздігінен тұтану температурасы С----- 630

Жарылу шексіздігі; % (көлемдік үлесі)

• төменгісі  ------------------------------------ 15
• жоғарғысы ---------------------------------- 28

Ауадағы тығыздығы --------------------------------- 0,6

Басқа да жанғыш заттармен біріксе жануы ұлғая  түседі. Улылығы. ПДК ауада 1 мг/м³ күкірт қышқылына шаққанда. Улану белгілері: конъюктивит, көз қиықтарының жаралануы, дерматит, тері қабықтарының зақымдануы, язва, демалыс органдарының қабынуы және өкпенің ісуі, тістің сынуы, ауыз қуысының, тамақтың күйуі, асқазан ауруы, жүрек айну, құсу.

Негізгі алынатын шаралар: ғимаратты барынша желдету, қауіпсіздік техникасы мен өндірістік санитарияны сақтау.

Зақымданушыға көрсетілетін алғашқы көмек. Көзге тиген болса көп мөлшердегі сумен жуып, зақымданған тері тұстарын сабынды мол сумен жуу қажет. Ішке кетіп қалған жағдайда –асқазанды сумен жуады; демалғанда зақымданушыға ас содасының ерітіндісін дайындалған аэрозол беру.

Өртке қауіптілігі. Олеум тез тұтанғыш, жарылғыш заттар қатарына жатпайды. Алайда басқа да органикалық заттармен араласқанда жанады.

Олеум су мен  басқа да құрамынд оттегі бар заттармен  бірлесіп бойынан жылу бөледі. Ол карбит, нитрат және металл шаңымен қосылғанда өте қауіпті.

Олеуммен жұмыс  жасайтындар міндетті түрде пайдалануы тиіс:

• қорғанысы бар герметикалық көзілдірік, резеңке қышқылға төзімді қолғап, қышқылға төзімді комбинизон, аяқ киім, бас киім;
• тұман пайда болса респиратор немесе противогаз пайдалану;
• олеумды жинастыру кезінде топырақ, ақ бор немесе инертті ұнтақ пайдалану.

Циклогексан. Улылығы. ПДК ауада 80 мг/м³ . Уланудың басты белгілері: бас айналу, жүрек айну, құсу, паралич.

Негізгі сақтандыру шаралары: ғимаратты барынша желдету, жеке қорғаныс құралдарын пайдалану.

Зақымданушыға көрсетілетін алғашқы көмек: денесінің зақымданған жерлерін сабынды сумен жуу, көзге тиген жағдайда оларды да мол сумен жуу.

Өртке қауіптілігі:

Жарылу температурасы ᵒ С -------------------------- 20

Өзінен өзі  тұтану температурасы ------------------ 260

Жарылудың концетрацияланған  шегі

• төменгі ----------------------------- 1,2
• жоғарғы ---------------------------- 10,6

Ауадағы бу тығыздығы ------------------------------- 2,9

 Нитрозирлеу қондырғысын пайдалану кезіндегі негізгі қауіпсіздік шаралары.

Осы қондырғымен  жұмыс жасайтындардың қауіпсіздігін  қамтамасыз ету үшін төмендегідей негізгі  шаралар алынған:

• автоматты бекіту жүйесі, ол нитрозациялау реакторына баратын нитроздың сорғысын тоқтатуды қамтамасыз етеді;
• қысымды жинап тұруға арналған сақтандыру клапандары;
• азотты «демалыс» жүйесі;
• өртке қарсы жүйе (өртті сөндіру үшін көмірқышқылды өрт сөндіргіш, көбік, химиялық ұнтақ пайдаланылады);

Нитроз бен олеумның аса  улылығына байланысты қажетті:

• жұмыс уақытында жеке қорғаныс құралдарын пайдалану (фильтірлі әмбебеап маска, қышқылға қарсы колпак, аяқ киім, қолғап, комбинизон);
• нитроз немесе олеум аз мөлшерде төгілген болса да, төгілген жерін топырақпен жауып тастау керек. Ластанған топырақты ағаш немесе алюмин қалақпен жинап, орнын сумен жуу керек;
• көп төгілген болса жедел түрде қызметкерлерді қауіпті зонадан көшіру қажет;
• нитроз бен олеумды суға араластыруға болмайды.

Циклогексанкарбон қышқылын нитролиздеу сатысында  жарылыс ошағы пайда болуы  мүмкін. Ол игерілмеген нитрозил қышқылының реакцилау құралында жиналуынан болады. Мұндай жиналу мына жағдайларға қатысты болады:

• қосымша қоспа жіберіп тұратын сорғы тоқтап қалғанда немесе аз шығын жұмсағанда;
• араластырғыш тоқтағанда;
• температура төмендегенде.

Жарылу реакциясы температура көтерілген кезде де пайда болуы ықтимал. Компрессорлардың тоқтап қалуыда осы секілді жағдайға соқтырады: бұл кезде реактордағы қысым көтеріледі де, соған қарай температурада жоғарылайды. Температураның көтерілуі сондай – ақ термостаттауға циклогексанның жетіспеуінен де болады.

Жоғарыда айтылған жағдайлардың бәрінде де нитрозилдеуші  қоспа реакторға құйылмай автоматты  түрде тоқтап қалады. Сонымен қатар, реактордың әр сатысында қауіптілікті болдырмау үшін алдын ала мембрана мен реакциялық қоспаны арнайы жиынтықтарға құйып алуға арналған арнайы апатты құйылым қарастырылған, оған қажетіне қарай бүкіл реакциялық қоспаны да құйып алуға болады. Жарылу қауіпі бар демалу жүйесіне қосылған.

Капролактам.  Улылығы: ПДК ауада 10мг/м³ . ең төмен концентрациядағы капролактам буымен демалғанның өзінде жүйке жүйесі қозып, мұрынның қанауына әкеп соқтырады, демалыс жолдары қабынады, асқазан бұзылады, бауырда өзгеріс пайда болады. Капролактам буымен ұзақ уақыт бойы байланыста болғандарда жоғарыда айтылғандармен қатар көз, тамақ, тері қабынуы байқалады.

Негізгі сақтандыру шаралары: ғимаратты барынша желдету, жеке қорғаныс құралдарын пайдалану.

Зақымданушыға көрсетілетін алғашқы көмек. Денесінің зақымданған жерлерін сабынды мол сумен жуу, зақымданушыны ауасы жақсы желдетілген орынға шығару және дәрігер шақырту.

Өртке қауіптілігі. Капролактам тазарту қондырғысында пайдаланылатын ауамен және химиялық өнімдермен араласа отырып, жарылғыштар қоспасын қалыптастыра алмайды [5].

 

 

 

4.3 Еңбек қорғаудағы техникалық қауіпсіздік шаралары

 

Қауіпті өндірістік факторларды талдау жобалап отырған  цех зияндылығы жағынан А тобына жатады. Кәсіпорын санаториясының шектеуі  бойынша винилхлорид алу цехы тұрған ауданының оң жағынан арақашықтықта  орналасқан. Өндірісте мертігу, жарақаттануды болдырмаудың екі тәсілі бар. Статистикалық және техникалық тоқтың тұрақты және тұрақсыз (айнымалы) түрі болады. Адамға әсер ететін электр тогі үш түрлі болады.

Теориялық адамның  терісін дірілдетеді, қоздырып әсер етеді. Осы 3 әсер 2 түрлі жарақатқа  алып келеді.

1-ші электрлік  жарақат;

2-ші электрлік  соққы.

Осы электр тогынан сақтану  үшін белгілі бір жүйелерді еңбекті  ұйымдастыру саласында техникалық құрал-жабдықтарды дұрыс пайдалану  барысында электр тогында электромагниттік өрістен электродогасынан, электростатистикалық әсерден қорғану керек. Электр қондырғылардың және басқару кезінде басқа қорғау астында орналасқан жабдықтың қолданғанда қауіптік орын алады. Қауіпсіздік сақтау үшін жекеше сақтану құралдары қолданылады. Электр қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін тұтынушылардың электр қондырғыларын қолдануға техника қауіпсіздігі ережелері нұсқаулары қарастырылады. Осының негізінде электр қондырғыларында жұмыс істейтіндерге жергілікті нұсқаулары қарастырылады, осының негізінде электр қондырғыларда жұмыс істейтіндерге жергілік нұсқаулар жасалады. Жұмыскерлерді электр қондырғылармен жұмыс істеген кезде токтың әсерінен қауіпсіздігін қамтамасыз ететін токтың және қорғаныс құрал-жабдықтар мен жапқыштар қате операцияларды алдын-алу үшін құрал жабдықтарды бөлгіштері кернеу астында кездейсоқ қалып қойған электр қондырғылардың бөлшектерімен тарап бөлімдерін автоматты түрде өшіретін құрал жабдықтар автоматикалық бақылау және сигнализация құралдары қорғаныш жерге тартқыш алдын алу құралдар арақашықта басқару құрал жабдықтары қондырғылар жерге тарау үшін контурлық түр қолданылады.

 

4.4 Жерге қосу қондырғылардың есебі

 

Жұмысшыларды  электр әсірмен қорғау үшін цехтағы  жабдықтар жермен жалғастырылады ұзындығы 2,5 метр болатын темір электрод көмегімен  ылғалдылығы орташа жердің меншікті кедергісін өлшегенде ол r_о = 0,15× 100 м болады. Жерге сіңетін токтың мөлшері I_ж=60 A жермен жалғастыру әр қоспасының ұзындығы 5 метр болатын, бір-бірінен 15 метр арақашықтықта орналасқан екі сызықтың көмегімен іске асырылады. ҚР СНжЕ 3.02-01-2002