Отчет по практике в суде

   2) асыраушысынан айрылуына байланысты  балаларға берілетін жәрдемақы  түрінде борышкер алатын сомалардан;

   3) мүгедек балаларға берілетін  жәрдемақы түрінде борышкер алатын  сомалардан;

   4) адамдарға қызметтік міндеттерін  орындау кезеңінде мертіккен  (жарақаттанған, зақымданған, контузия  алған) кезде оларға төленетін  және олардың қаза табуына  (қайтыс болуына) байланысты отбасы  мүшелеріне төленетін сақтандыру  сомалары мен бір жолғы жәрдемақыдан;

   5) бала тууға байланысты, көп балалы  және жалғыз басты аналарға, кәмелетке  толмаған балалардың ата-анасын  іздеу кезеңінде оларды асырауға, зейнеткерлер мен 1-топтағы мүгедектерді  күтіп-бағуға төленетін жәрдемақыдан;

   6) жәбірленушілердің қосымша тағамына, санаториялық-курорттық емдеу мен  протездеуге және мертіктірумен  не денсаулығын өзгедей зақымдаумен  залал келтірілген жағдайларда оларды күтіп-бағу жөніндегі шығыстарға төленетін сомалардан;

   7) зиянды немесе қысылтаяң жағдайлардағы  жұмысқа төленетін өтемақылардан,  сондай-ақ табиғи және техногендік  сипаттағы төтенше жағдайлардың  зардаптарын жою кезінде экологиялық  апаттан немесе радиациялық әсерден  зардап шеккен азаматтарға төленетін  ақша сомасынан;

   8) төлем көзіне қарамастан, бір  жолғы сипаттағы материалдық  көмектен;

   9) жерлеуге берілген жәрдемақыдан;

   10) арнайы мемлекеттік жәрдемақылардан  өндіріп алуға болмайды.

   Мүліктен  өндіріп алу туралы сот орындаушысы  қаулы шығарады.

   Алименттер  жөніндегі берешек мөлшерін сот  орындаушысы өндіріп алушының қалауы бойынша борышкердің өндіріп  алу жүргізілмеген уақыт ішінде алған не оның берешекті анықтау  кезіне қарай алған нақты жалақысын (табысын) негізге ала отырып шешім  орындалатын жерде белгілейді.

   Егер  борышкер бұл кезеңде жұмыс істемеген  немесе оның табысын және өзге де кірісін  растайтын құжаттар ұсынбаған жағдайда, алимент бойынша берешек берешекті  өндіріп алу кезіндегі тұрған өңірдің (облыстың, астананың немесе республикалық маңызы бар қаланың) орташа айлық жалақы мөлшерін негізге  ала отырып айқындалады. 
 
 

2.3 Алиментті және басқа да  істер бойынша өндіріп алу туралы істер жөніндегі шешімнің атқарылуы 

      Алиментті сот арқылы өндіру алиментке құқық  пайда болған уақытқа байланысты болмауы мүмкін. Алайда, бұл алименттің алушыда оны талап етуге құқық  пайда болғанда төленеді деген сөз  емес. Бұл төлеушіні қиын жағдайға қалдырар еді: Бұл тіпті мүмкін емес – өйткені, төлеуші алимент туралы талаптың уақытында берілмегеніне  кінәлі емес. Осы себептерге байланысты алимент тек өндірушінің сотқа  шағымданған уақытынан, яғни, алдағы уақытқа ғана есептеледі.

     Екіншіден, басқа жағынан алып қарасақ, егер сотқа арыз беруден бұрын асырап-бағуға қаражат алу шаралары қолданылғанын, бiрақ алименттi төлеуге мiндеттi адамның оны төлеуден жалтаруы салдарынан алимент алынбағанын сот анықтаса, сотқа өтiнiш жасалған кезден бастап үш жыл мерзiм шегiнде өткен  кезеңге алимент өндiрiп алынуы мүмкiн (НжОЗ 150-бап, 2-т.).

     Жалпы ережеге сәйкес, НжОЗ 158-б., 1-т., алименттi басқа қарсы талаптармен есептеуге  болмайды. Бұл норма алимент алушының мүддесін қорғау үшін бағытталған. Бірақ, бұл ереженің мұндай бағыты болашақта  төленетін алиментке қатысты  қолданылады. Алимент бойынша қарыздарға, сондай-ақ, өткен уақытқа төленетін  алименттерге («қарыз» ретінде қарастыруға  болатын ) есептелмеуі алушының мүддесіне  қайшы келеді және іс жүзіндегі мағынасынан  айырылған. Сондықтан, НжОЗ 158-бабы 1-т. қарсы талаптарға тосқауылды тек болашақтағы алименттерге жатқызу арқылы шектеулі түсіндіру керек. 

     Соынмен бірге, заң алиментке құқық берген жаңдайлар да сақталуы керек. Сонымен, сот арқылы кәмелеттік жасқа толмаған балаға алиментті талап ету, жалпы  ережеге сәйкес, бала 18 жасқа толып  кеткеннен кейін мәнін жоғалтады.

     Өкінішке  орай, сот шешімі тек заң күшінен  енгеннен кейін барып «толыққанды» болып есептеледі, қажетті процессуалдық  анықтауыштарға ие болады. Жалпы ережеге  сәйкес, сол кезден бастап қана алимент  төлеу жөніндегі шешім төлеуші  үшін құқықты міндет болып табылады. Бірақ сот тартыстары көптеген айларға, тіпті, жалдарға созылып кетуі мүмкін. Ал, алимент көбіне оны алушы үшін негізгі күнкөріс көзі болып табылады, оның процестің соңын күтуге шамасы болмайды. Бұл қайшылықты қалай шешуге болады? НжОЗ 152-бабы сотқа сот шешімі заңдық күшіне енгенше уақытша алимент  төлеу туралы қаулы шығаруға құқық  береді (бірақ, мұндай шешімнің формальды  түрде шығарылған соң). Оның үстіне, кәмелеттік жасқа толмаған балаларға  қатысты алименттік талаптар бойынша  уақытша алимент тіпті сот  шешімі шыққанша, сонымен бірге, сотқа  арыз түскен кезден бастап төленуі  мүмкін.

     Алимент бойынша сот шешімін орындау  тәртібі сырттай қарағанда қарапайым. Алимент төлеуге мiндеттi адамның  жұмыс орны бойынша ұйымның әкiмшiлiгi атқару парағының негiзiнде алимент  төлеуге мiндеттi адамның жалақысынан  және өзге де кiрiсiнен ай сайын алимент  ұстап қалады және оны үш күн мерзiмнен кешiктiрмей төлейді немесе аударады (НжОЗ 151-бап).  

     Алимент ұсталатын кірістерге барлық үстемелер  мен сыйақыларды қосқандағы негізгі  жұмысы бойынша еңбекақы (бірмезгілдегі  үстеме мен сыйақылардан басқа); сонымен  қатар; зейнетақылар, шәкіртақылар; жұмыссыздыққа, мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру және уақытша жұмысқа жарамсыздыққа  байланысты жәрдемақылар, акцияжәне  басқа да құнды қағаздар бойынша  дивиденттер (кірістер); авторлық қаламақылар, фермерлік және басқа да кәсіпкерлік  қызметтен түскен және басқа да кірістер жатады.

Неке  заңнамасы алимент төлеудің кепілдік қатарын қарастырады. Оларға, жекелей  алғанда, жұмыс берушінің сот  орындаушы мен алимент алушыға  алимент төлеушінің жұмыс орнының  өзгергенін хабарлау міндеті жатады (НжОЗ 153-бап).

     НжОЗ 154-бабына сәйкес, алимент төлеуге  міндетті тұлғаның мүлкінен өндіру тиімді болып табылады. Алимент төлеу  туралы келiсiммен немесе сот шешiмiмен  белгiленген мөлшерде алимент, сондай-ақ алимент бойынша берешек алимент  төлеуге мiндеттi адамның табысынан  және өзге де кiрiсiнен өндiрiп алынады, табысы және өзгеде кiрiсi жеткiлiксiз  болған жағдайда алимент сол алимент  төлеуге мiндеттi адамның банктердегi шотындағы немесе банктiк емес қаржы  мекемелерiндегi ақша қаражатынан ұсталады. Бұл қаражат жеткiлiксiз болған жағдайда ол алимент төлеуге мiндеттi адамның заң бойынша өндiрiп алуға болатын кез келген мүлкiнен өндiрiлiп алынады (азаматтық-процессуалдық заңнамада белгіленген тәртіп бойынша).

     Алимент төлеу туралы келiсiм бойынша алимент  төлеуге мiндеттi адамның кiнәсiнен  берешек пайда болған жағдайда кiнәлi адам сол келiсiмде көзделген тәртiппен жауапты болатынына назар аударыңыз. Оның көлемі НжОЗ 157-бабында белгіленген, ол алимент алушыға кешiктiрген әр күнi үшiн төленбеген алимент сомасының  оннан бiр процентi мөлшерiнде  тұрақсыздық айыбын төлейдi. 

     Бұған қосатынымыз,  өткен уақытқа алимент өндіруден алимент бойынша берешекті айыру керек екенін ескертеміз.

Соңғысы алименттік міндеттемелер қаралғаннан  кейін, оның белгілі бір себептермен  дұрыс жүзеге аспағанынан кейін  жүргізіледі. Жалпы ережеге сәйкес, алимент төлеу жөнiндегi келiсiм  негiзiнде немесе атқару парағының  негiзiнде өткен кезең үшiн алимент  өндiрiп алу атқару парағы немесе нотариат куәландырған алимент төлеу  туралы келiсiм табыс етiлгеннен  бұрынғы үш жыл мерзiм шегiнде  жүргiзiледi (НжОЗ, 155-бап, 1-т.). Егер берешек төлеушінің өзінің кінәсінен пайда болса, оның өтемі берешектің барлық уақытына толық көлемде өндіріледі.

     Берешектің  көлемін сот шешімі бекіткен алимент  көлеміне байланысты сот орындаушы  тағайындайды. Кәмелеттік жасқа толмаған балалар үшін төленетін алимент  көлемін анықтау қиындық туғызады, өйткені, төлеуші-ата-ананың еңбекақысы немесе кірісінің үлесінен көрінеді (НжОЗ 125-бабына сәйкес).

     Берешек пайда болған уақытта бұл еңбекақы (кіріс) өзгеруі мүмкін екеніне назар  аударыңыз. Сондықтан, процедураны  жеңілдету үшін, НЖОЗ 155-бабы, 4-тармағында, егер алимент төлеуге мiндеттi адам осы кезеңде жұмыс iстемеген болса  немесе оның табысы мен өзге де кiрiсiн  куәландыратын құжат тапсырылмаса, алимент бойынша берешек сол  берешектi өндiрiп алу кезiндегi Қазақстан  Республикасындағы орташа жалақы мөлшерi негiзге алына отырып анықталады деген ереже қарастырылған.

     Егер  берешектi бұлайша анықтау тараптардың  бiрiнiң мүддесiне елеулi түрде нұқсан келтiрсе, онда мүддесiне нұқсан келтiрiлген тарап сотқа жүгiнуге құқылы, ол тараптардың  материалдық және отбасы жағдайын, басқа да назар аударарлық мән-жайларды ескере отырып, берешектi тұрақты ақша сомасында анықтауы мүмкiн.

     Сондай-ақ, сот тәртiбiмен өндiрiп алынатын алименттi төлеу:  
      1) бала кәмелетке толғаннан кейiн немесе кәмелетке толмаған балалар кәмелетке толғанға дейiн толық әрекетке қабiлетiн алған жағдайларда; 
      2) асырап-бағу үшiн алимент өндiрiп алынған бала асырап алынғанда; 
      3) сот алимент алушының еңбекке жарамдылығы қалпына келтiрiлген немесе көмекке мұқтаждығы тоқтатылған деп танығанда; 
      4) еңбекке жарамсыз, бұрынғы жұбайының көмегiне мұқтаж болып келген алимент алушы жаңа некеге тұрғанда; 
      5) алимент алушы адам немесе алимент төлеуге мiндеттi адам қайтыс болғанда тоқтатылады. 
 

   2.4 Заңды тұлғалар  мен жеке кәсіпкерлердің  мүлкін өндіріп  алу 
 

   Борышкермен еңбек қатынасында тұрған немесе ол табыс алатын азаматтар және ұйымдардың лауазымды адамдары сот орындаушысы  тағайындаған мерзімде борышкердің  жұмыс орны мен оның табыстары, атқару құжатына сәйкес ұстап қалу жүргізілгендігі  және өндіріп алған соманың өндіріп  алушыға жіберілгендігі туралы, борышкердің  ақша сомалары мен мүлкінен өндіріп  алу жөнінде, сондай-ақ борышкердің  жұмыстан босатылғаны туралы, егер өздеріне белгілі болса, оның жаңа жұмыс  орны немесе тұратын жері туралы дұрыс  мәліметтер беруге міндетті. Сот орындаушысының бұл талаптарын орындамау әкімшілік  жауаптылыққа әкеп соғады.

   Барлық  алимент төлеу жөніндегі берешек  алимент төлеушінің жалақысынан, басқа  да табыстарынан өндіріліп алынады.

   Берешектің  мөлшерін сот орындаушысы шешімнің (қаулының) орындалған жері бойынша, Қазақстан  Республикасының заңнамасында көзделген  тәртіппен айқындайды.

   Сот орындаушысының берешекті анықтау  туралы қаулысына заңда белгіленген  тәртіппен шағым берілуі немесе наразылық білдірілуі мүмкін.

   Сот орындаушысы борышкердің жалақысы мен басқа табыстарынан ұстап  қалу мен ұсталған сомаларды өндіріп  алушыға жіберудің дұрыстығы  мен уақытылы жүргізілуін ұдайы  бақылап отыруды жүзеге асырады.

   Борышкер  шетелге тұрақты тұруға немесе жұмысқа  және әскери қызметті өтеуге кеткен жағдайда алименттерді өндіріп алу тәртібі  Қазақстан Республикасының заңнамасымен және халықаралық шарттармен белгіленеді.

   Борышкерді  тек өзі ғана жасай алатын әрекетті жасауға немесе оларды жасаудан тартынуға міндеттейтін атқару құжатын орындау кезінде сот орындаушысы борышкерге мерзім белгілей отырып, осындай әрекет жасау туралы хабарлама немесе оларды жасаудан тартыну қажеттігі туралы хабарлама жібереді. Борышкер сот орындаушысының талаптарын белгіленген мерзімде орындамаған жағдайда сот орындаушысы борышкерден мемлекет кірісіне сот орындаушысының талаптарын орындамаған мерзімі еткен әрбір күн үшін жеке тұлғалардан бес айлық есептік көрсеткіш және заңды тұлғалардан он айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде тұрақсыздық айыппұлын өндіріп алу туралы сотқа ұсыныс жасайды. Борышкер сот орындаушысының талаптарын белгіленген мерзімде орындамаған жағдайда және егер борышкерді белгілі бір әрекеттерді жасауға міндеттейтін атқару құжатын орындау үшін борышкердің қатысуы міндетті болмаса және бұл әрекеттерді өндіріп алушы жасай алатын болса, сот орындаушысы осы заңмен өзіне берілген құқықтарға сәйкес борышкерден мемлекет кірісіне атқарушылық санкцияны және орындау жөніндегі шығыстарды үш еселенген мөлшерде өндіріп ала отырып, атқару құжатын орындауды ұйымдастырады.

   Ұйымның басшысы (жұмыс беруші) жұмысқа қайта  қабылдау туралы атқару құжатын орындамаған  жағдайда сот орындаушысы қызметкерге  орташа жалақысын төлеу немесе қызметкерді  жұмысқа қайта қабылдау туралы шешім  шығарылған күннен бастап оны орындаған  күнге дейінгі жалақысының айырмасын  төлеу туралы, сондай-ақ ұйым басшысынан (жұмыс беруші) мемлекет кірісіне сот  орындаушысының талаптарын орындамаған  мерзімі өткен әрбір күн үшін жеке тұлғалардан бес айлық есептік  көрсеткіш және заңды тұлғалардан  он айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде тұрақсыздық айыппұлын өндіріп  алу туралы қаулы шығарылғаны  жөнінде сотқа ұсыныс жасайды.