Аймақтың әлеуметтік-экономикалық дамуын мемлекеттік басқарудың теориялық негіздері

      Оңтүстік Қазақстан облысын әлеуметтік-экономикалық дамуын жетілдіру үшін келесі проектілерді қарастырайық.

    1. ОҚО-да  «Металлургия кластерін» құру:  «АЛАЙҒЫР» кен орны жанынан таукен байыту комплексінің құрылысы, қорғасын өндірісін модернизациялау мен реконструкциялау, екінші кезектегі аккумулятор зауытының құрылысы. Жобаны жүзеге асырушы «Южполиметалл» ӨК» АҚ, жоба бүгінгі таңда жобалық және құрылыстық жұмыстары жоспарлануда. Техника – экономикалық негіздемесі бар, Жобалық – сметалық құжаттамасы жасалған. Жобаның жалпы құны – 22 500,0 млн. тенге құрайды. Құрылыс жұмыстарының жүргізілу мерзімі – 2011 жылдың қазанынан 2012 жылдың қыркүйегі аралығына жоспарланып тұр. Жаңадан ашылатын жұмыс орны – 1 800 адамды құрайды. Орналасқан жері – Қарағанды және Оңтүстік Қазақстан облысы (Шымкент қаласы).

    2. Оңтүстік Қазақстан, Қызылорда және Қарағанды облыстарының полиметаллды шикізаттарын комплексті пайдалану және өңдеу бойынша «КАЗПОЛИМЕТАЛЛ» Ұлттық таукен – металлургиялық холдингін құру. Жобаны жүзеге асырушы «Южполиметалл» ӨК» АҚ, бүгінгі таңда жоба жоспарлануда. Техника – экономикалық негіздемесі бар. Жобаның жалпы құны – 120 000,0 млн. теңгені құрайды. Құрылыс жұмыстарының жүргізу және іске қосылу мерзімі 2010 - 2013 жж.  жоспарланған. Жаңадан ашылатын жұмыс орнының саны – 7 000 адамды құрайды. Орналасқан жері – Қарағанды, Оңтүстік Қазақстан және Қызылорда облыстары.  
Қазіргі таңда облыстағы аймақтық «технобағындағы» М.Әуезов атныдағы ОҚМУ-нің ғалымдарымен әзірленген индустриялдық-инновациялық жобалары ұсынылады:

    1. Ақжар кең орнында «Кварц»  құмын өндірудің технологиялық  жүйесі ендіру бойынша инвестициялық  жобасы. Шикізат қоры – 10,0 млн. тонна, қуаттылығы жылына - 250 тоннаға дейін, жоба құнын қайтару мерзімі – 2 жыл. Жалпы құны – 300,0 млн. теңге. Қазақстан аумағында шиша өнеркәсіп саласына жарамды  кварц құмын өндіру кең орны жоқ. Осы жоба жүзеге асырылған жағдай Қазақстанда шиша өндіретін кәсіпорындарын қамтамасыз етеді және жаңа жұмыс орындары ашылады. 

    2. «Сурик» (қызыл түсті бояу) табиғи  минералдық  пигменттен жасалынған  грунттық, эмальдік және лак бояу өндірісінің жобасы. Шикізіт қоры 400 мың тонна, жобаның қуаттылығы жылына 2 000 тонна, жоба құнын қайтару мерзімі – 6 жыл. Жалпы құны - 30,0 млн. теңге. Осы жобаның өнімін келесілерге пайдалануға болады: темір жол (вагондарына), барлық ауыл шаруашылық техникаларында, сонымен қатар әр-түрлі көліктерді, керамикалық бұйымдар (черепица, кірпіш) және тағы басқа заттараға бояуға кең көлемде пайдалануға болады.

    3. Бадам өзеніндегі құмның негізінде  құрғақ құрылыс қоспаларының  түрін өндіру жобасы. Шикізаттық қоры шектелмеген, жобаның қуаттылығы жылына 5000 тонна, жоба құнын қайтару мерзімі - 2,5 жыл, жобанын жалпы құны – 15,0 млн. теңге. Қазақстан Республикасынның аумағында құрылыс саласымен айналысып жатқан компаниялары құрылыс жүргізіп жатқан ғимараттарының сыртқы және ішкі өңдеу жұмыстарына өте маңыздылығы жоғары. Жоба жүзеге асырылған жағдайда жаңадан 20 адам жұмыспен қамтамасыз етіледі.

    4. Ферросилиция өндірісі бойынша  металлургиялық зауыттың құрылысы. Жобаның қуаттылығы жылына - 114 тонна,  жобаның жалпы құны - 250 млн. теңге,  жоба құнын қайтару мерзімі  - 3,5 жыл. Осы жоба жүзеге асырылғанда -      92 адам жаңа жұмыс орындарымен қамтамасыз етіледі және 15% -ға дейін ферросилицияның өнімінің өзіндік құны сонымен қатар Түркістан және Кентау аумақтарында қоршаған ортаға клинкердің антропогендік әсері төмендейді.

    5. Жергілікті шикізат негізінде автоклавты емес пенабетон өндірісі, қажет ететін алаңы 200 кв.м. Шикізатты пайдалану портландцемент М400, Жуылған құм (Мкр=1), көпіршік жасайтын ПБ - 2 000, жобаның құны - 15,0 млн. теңге, жоба құнын қайтару мерзімі 2 жыл.

    6. Тұрмыстық қатты қалдықтарды өңдеу (электорэнергия), жылуды және тағы басқа пайдалы өнімдерді өндіру. Шикізаттық қоры 5 млн. тонна, жобаның қуаттылығы жылына 10 000 тонна қалдықты қайта өңдейді, жобаның құнын қайтару мерзімі - 7,5 жыл. Жобаның жалпы құны 8700 млн. теңге. Жоба жүзеге асырылған жағдайда 78 жаңа жұмыс орындары ашылады.  

     ҚОРЫТЫНДЫ

    Аймақтың  әлеуметтік-экономикалық дамуын басқару  мәселелерін қарастыру нәтижесінде  төмендегідей қорытындылар жасауға болады:

    Егер  Үкімет макроэкономикалық саясатты жүргізуде аймақтық ерекшеліктерге баса назар аудармаса, жүргізілетін аймақтық экономикалық саясаты айтарлықтай  табысты болмайды.

    Аймақтың  әлеуметті-экономикалық дамуын басқарудың маңызды міндеттерінің бірі жеке аймақтардағы халықтың өмір сүру деңгейіндегі айырмашылықтарды жою болып табылады. Бұл міндетті орындау үшін аймақтың экономикалық даму деңгейі мен ерекшеліктерін ескере отырып, жеке аймақтардың дамуының мемлекеттік бағдарламаларының іске асыру үлкен мәнге ие болмақ.

    Барлық  аймақтар үшін жалпы аймақтық міндеттер  – бұл экономиканы құрылымдық жағынан қайта құру, жекелеген  аймақтарды дағдарыстық жағдайдан  шығару, әлеуметтік инфрақұрылымды дамыту, экономиканы тұрақтандыру, аймақаралық  көлік жүйесін дамыту, экологиялық қауіпсіз жағдай туғызу.

    Аймақтар  арасындағы басқару жүйесін өзін-өзі  басқарушы өндірістік бірлестіктерді құру жолымен өндірісті дамыту арқылы жетілдіру қажет. Бұл мәселені шешу үшін бюджетаралық қатынастар жетілдірілуі тиіс.

    Аймақтар  арасындағы теңсіздіктің өсуі мен экономикалық, әлеуметтік және экологиялық мәселелердің тереңдеуіне байланысты аймақтардың біразы және республикалық бағыныстағы қалалар ғана экономикалық өсу мен даму мүмкіндігіне ие. Олардың көбі инвестицияны талап етеді. Сондықтан мемлекет өзінің барлық қуатын проблемалы аймақтарға көмек көрсетуге бағыттап, барлық аймақтардың даму мәселелерін шешіп, және бір уақытта әрбір аймақ үшін артықшылықты, әрі тиімді болатын жеке бағдарламаларды әзірлеуі қажет.

    Қорыта  келгенде, аймақтардың экономикасын басқаруды жетілдіру үшін:

1. Орталық пен аймақтардың бюджеттік өкілеттіліктерін шектеу саясатын жалғастыру керек.
2. Аймақтарға көмек көрсетудің негізгі қағидалары келесілер боуы тиіс. Жалпы республикалық еңбек бөлінісіндегі аймақтардың еңбек бөлінісіндегі аймақтардың перспективалары мен орнын анықтау, жергілікті халықты жұмыспен қамтуға мүмкіндік жасайтын шаруашылық құрылымын құруға орталықтанған қаржылық құрылымдарды бағыттау.
3. Мемлекеттік басқару органдарынан жергілікті органдарға әлеуметтік-экономикалық бағдарламаларды беру кезінде, оларды қаржыландыру көлемі азаймауы тиіс.
4. Бюджетті әзірлеу барлық облыстар мен аймақтардың өкілдерінің қатысуымен жүзеге асырылуы керек.

    ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 

1. Айтаханов Е. Қазақстан Республикасының аймақтық дамуының жоспарлау процесстерін басқару проблемалары /Е. Айтаханов //Вестник, Әль-Фараби ат.КазГУ. Сер. экон. - 2002. - №2(30). - б. 12-15.
2. Алдияров С. Қазақстан аймақтарының негізгі әлеуметтік-экономикалық индикаторлары және дамуды жалпы бағалау әдісі /С.Алдияров, К. Кабдуалиева, Л. Елеусиз // Транзиттік экономика. - 2006. - №1. - б. 81-86.
3. Бердалиев К. Қазақстан экономикасын басқару негіздері /К. Бердалиев. - Алматы : Экономика, 1998. - 148 б.
4. Оңтүстік Қазақстан сан бойынша: стат. жинақ - Алматы : Қазақстан Республикасының статистика Агенттігі, 2006. - 136 б.
5. Гаврилов А. И. Аймақтық экономика және басқару: жоғарғы оқу орынд.оқу құралы /  А. И. Гаврилов. - М. : ЮНИТИ - ДАНА, 2002. - 239 б.
6. Гамарник Г. Облыс экономикасын басқару жүйесін жетілдіру /Г. Гамарник,  Н.Сердюк // Поиск. - 2002. - №2. - б. 98-100.
7. Гамарник Г. Н. Қазақстан экономикасын басқару: методология, әдістер, іске асыру жолдары : монография /Г. Н.  Гамарник. - Алматы : Экономика, 2002. - 281сб.
8. Гранберг А. Аймақтық экономика негіздері: жоғарғы оқу орынд.оқу құралы. /А. Гранберг. - 2-ші басылым. – М.: Мемл. ун-т Экономика жоғарғы мектебі, 2003. - 495 б.
9. Игнатьева А. В. Басқару жүйелерін зерттеу : жоғарғы оқу орынд.оқу құралы / А. В. Игнатьева, М. М. Максимцов. - М. : Юнити-Дана, 2001. - 184 б.
10. Мамыров Н. К. Қазақстан жағдайындағы экономиканы мемлекеттік реттеу : оқу құралы / Н. К. Мамыров, Ж. Ихданов. - Алматы : Экономика, 1998. - 284 б.
11. Мухамбетов Т. Мемлекеттік басқару кризисі /Т. Мухамбетов //Транзиттік     экономика. - 2001. - № 3. - б. 53-56.
12. Назарбаев Н. Ә. Қазақстан 2030. Барлық қазақстандықтар жағдайын гүлдендіру, қауіпсіздендіру және жақсарту : президенттің Қазақстан еліне жолдауынан //Казахстанская правда. - 1997. - 11 қазан.
13. Назарбаев Н. Ә. Жаңа елдегі жаңа Қазақстан: 2007 ж. 28 ақп. президенттің Қазақстан еліне жолдауынан //Каз. правда. - 2007. - 4 мамыр.
14. Қазақстан Республикасының Ұлттық Статистика Агенттігі //Қолдану режимі : http://www.kazstat.asdc.kz/
15. Нурашева К. Аймақтық экономиканы басқарудағы жүйелік әдіс /К. Нурашева // Қазақстан қаржысы. - 2006. - №1. - б. 83-87.
16. Рой О. М. Мемлекеттік және муниципалдық басқару жүйесі /О. М. Рой. - М.: Дело, 2003. - 254 б.
17. Рустемов Н. Аймақтық басқарудың функциясы мен әдісі /Н. Рустемов //Транзиттік экономика. - 2001. - №1. – б. 74-79.
18. Сапаргали Ш. Аймақтық тұрақты даму моделдерін жасудың әлемдік тәжірибесі / Ш. Сапаргали //Транзиттік экономика. - 2005. - №5-6. - 24-30. б.
19. Смағұлова Г.С Аймақтық экономиканы басқару мәселелері/ Смағұлова Г.С// Алматв Экономика – 2005. 90 б.
20. Қазақстанның жылдық статистикасы /Б. Т. Султанов ред. //Қазақстан Республикасының статистика Агенттігі : Алматы, 2006. - 488 б Уваров В. Н.  ҚР мемлекеттік басқару теориясы /В. Н.Уваров. - Алматы : Заңгерлік  әдеб., 2000. - 312 б.
21. Чагучиев М. Ч. Аймақтар, экономика және басқару /М.Ч.Чагучиев, М. М. Соколов. - М. : ЮНИТИ-ДАНА, 2001. - 271 б.
22. Шыныбекова Д. Аймақтардың жергілікті дамуының бюджеттік бағдарламасының дамуын қаржылық /Д. Шыныбекова //Қазақстан қаржысы. - 2002.- № 3. - 33-36 б.
23. Қазақстан аймақтары бойынша халықтың экономикалық белсендігі :  стат. жинақ /Султанов Б. ред. - Алматы: ҚР статистика агенттігі, 2006. - 360 б.