Денежная политика в РК

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

      Кіріспе 
 

      Ақша-несие  саясаты мемлекетті реттеу саясатының бір бағыты болып табылады. Соның  ішінде төлем балансын іске асырудағы  маңыздылығын баса айтып өткен жөн. Ақша – несие саясаты - нарықтық экономиканың тірегі ретінде экономикалық дамудың ажырамас элементін білдіреді.

      Ақша  – несие саясаты Қазақстан  Республикасында ҚР Ұлттық Банкімен елдің банктік пайыздық ставкаларын, валюта курсын, төлем қабілеттілігін анықтау жолымен іске асады. Сонымен қатар ақша массасы көлемінің кеңеюіне немесе оның қысқаруына бағытталуы мүмкін.

      Төлем айналымы және оның біздің елдегі қалыптасуы мен жұмыс жасау қарқыны ақша-несие  саясатының негізгі мақсатының бірі, мұнымен қоса инфляциялық тежелуді қамтамасыз ету және қаржы нарығының  тұрақтылығын қадағалау қызметтері де жүктеледі. Айырбас бағамының икемділігін сақтап тұру өз алдына үлен жауаптылық. Бұл мақсаттарды бір мезгілде шешу қиындық тудырады. Себебі экономикалық өсу үшін несиелік экспансия, ал инфляцияны тежеу үшін, керісінше, несиелік рестрикция, яғни ақша массасының жалпы шектеулілігі қажет. Сондықтан да ақша-несие саясаты тұрақты бюджет, төлем балансы және салық саясатымен байланысты келеді. 

      Ақша-несие  саясаты бүгінгі таңда несиелеуге болатын экономика секторын дұрыс  таңдай білуге, сондай-ақ несие беру мүмкіндігі туралы, төлем балансы сұрақтарын шешуде банк үшін бірінші реттік маңызы бар басқа факторлар мен қарыз алушының несиелік қабілетіне қарап өз клиентін таңдаудағы біліктілігіне негізделеді.

      Қазақстан Республикасының осы заманғы  әлеуметтік-экономикалық даму кезеңі нарықтық қатынаспен сипатталады. Бұл қатынаста жаңа ақша-несие жүйесі қалыптасып, қаржы институттарының жаңа түрлері пайда болып жатыр, нарықтық экономикаға тән жүйеге сәйкес банк жүйесінің құрылымы өзгерді.

      Еліміздің ақша-несие саясаты халықаралық  несиелік саясатпен жұмыс істеу принциптеріне көшу барысында Қазақстан Республикасындағы өтпелі кезеңнің ерекшеліктері мен әлемдік банктің технологиясын ұштастыра білудің маңызы зор.

      Несиені өтеу қабілетін бағалау үшін рейтинг  агенттіктері елдің несие рейтингін  әзірлейді, бұл орайда мына аспектілерге назар аударады:

      1 Демократиялық саяси жүйені жасаудағы прогресс: мұны демократиялық саяси институттардың тиімділігі, шешімдер қабылдау процесінің ашықтығы, экономикалық реформаларды жүргізуге саяси жолды ұстаушылық және оларды тәжірибеде жүзеге асыруға қабілеттілік деп түсінеді.

     2 Қаржылық тұрақтылыққа және экономикалық өсуге жетудегі жетістіктер. Олар өзіне мыналарды біріктіреді: фискалдық және манетарлық саясаттың тиімділігі, ұлттық валютаның тұрақтылығы мен айырбасталымдағы кезінде инфляцияның төменгі деңгейін ұстап тұруы.

      3 Нарықтық экономикаға көшудегі  прогресс: экономикадағы және меншік  сектордың рөлі: мемлекеттік секторды жекешелендірудің дәрежесі, жеке меншік компаниялардың жетістіктері, кәсіпорындардың құрылымын өзгерту, корпарациялық басқарудың тиімділігі, қоғамның салық салуға қатысындағы өзгерістер және төлем тәртібі, экономикалық ырықтандыру, баға еркіндігі, жаңа отандық және шетелдік компаниялар үшін нарықтың ашықтығы, сыртқы сауда мен инвестициялық қызметтегі ақықтық, қаржы секторының ақуалы: банк секторының дамуы және оны реттеу, қаржы делдалдылығының дамуы, қор нарығының және банктік емес қаржы мекемелерінің дамуы, нарықтық институттардың дамулығы: тиімді инфрақұрылым мен заңнаманың болуы.

      4 Сауда ағындарын қайта бағдарлау. Экспорт пен импорттың өсу серпіні мен құрылымы, халықаралық экономикалық сауда ұйымдарына қатысу, қаржыландырудың көзі ретіндегі шетелдік тура инвестициялардың рөлі, менеджменттің деңгейі технологияларды беру арқылы бағаланады.

      Жұмыстың  мақсаты мен міндеті. Соңғы жылдары Қазақстан Республикасы шетелдерден едәуір несиелер алды. Сондықтан валюта қаражаттарын ұтымды, үнемді жұмсаудың маңызы арта түсуде. Олар бірінші кезекте тұтынуға арналған тауарды шығарған кәсіпорындарды құру және жаңғырту және басым өндірістерді, яғни экономиканы сауықтыру үшін белгіленген құрылымдық саясатты ескере отырып дамыту үшін пайдаланылуы тиіс. Сондықтан да, Қазақстан Республикасының ақша-несие саясатының ерекшеліктерін тереңірек зерттеу, нарықтық макроэкономикалық принциптері бойынша құрылымын анықтау, оның тиімді және тиімсіз жақтарын қарастыру ұсынылған жұмыстың негізгі мақсаты болып табылады.

      Жұмыстың  құрылымы. Кіріспеден, негізгі үш бөлімнен, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.    
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

      1 Қазақстан Республикасының  ақша-несие саясатының ерекшеліктері  

      1.1  Ақша-несие саясатының  қазіргі кездегі  даму жағдайы 

      Қазақстан Ұлттық банкі мемлекеттік ақша-несие саясатын анықтайтын және жүзеге асыратын орган болып табылады. Қазақстан Ұлттық банкі ақша-несие саясатының басты мақсаты: ұлттық валютаның тұрақтылығына, яғни оның төлем қабілеттілігі мен басқа шетел валюталарына қатысты тұрақтылығын қамтамасыз етуді көздейді.

      Ақша-несие - бұл айналыстағы ақша жиынының несие көлемін, сыйақы мөлшерлемесін өзгертуге, жалпы банк жүйесінің қызметін реттеуге бағытталған шаралар жиынтығы. Ақша-несие саясатының макроэкономикалық деңгейдегі субъектісі - Ұлттық банк болып табылады. Ал ақша-несие саясатының Ұлттық банк тарапынан реттеу объектілеріне экономикадағы қолма-қол және қолма-қол ақшасыз жиынының жиынтығы жатады.

      Нарық жағдайында банк жүйесі екі деңгейде болады: Орталық банк эмиссиялық және коммерциялық депозиттік банк. Коммерциялық банктердің негізгі функциясы несие беру және салымдарды өсіру. Осындай шаралардың нәтижесінде коммерциялық банктер ақша ұсынысын кеңейтеді. Банк жүйесі құнды қағаздарды алып-сатумен де айналысады.

      Орталық банк ұлттық валютаны айналымға шығарады, мемлекеттің алтын резервтерін сақтайды, коммерциялық банктердің міндетті резервтері банктер арасындағы шот айыру ретінде пайдаланылады. Орталық банк халықаралық ақша нарығында сатушы және сатып алушы қызметін орындайды және шет мемлекеттердің және банктерінің істерін үйлестіреді. Барлық мемлекеттерде орталық банк ақша-несие саясатын қальптастырады және жүзеге асырады, коммерциялық банктердің іс-әрекетін қадағалайды және ұйымдастырады. Орталық банк пен коммерциялық банк операцияларының және банктен тыс секторлардың шешімдері нәтижесінде экономикадағы ақша ұсынысының өзгеруіне ықпалын тигізеді.

      Орталық банк ақша ұсынысын ақша базасына және мультипликаторға әсер ету арқылы қадағалайды. Ақша ұсынысының нақты көлемі коммерциялық банк операцияларының нәтижесінде несиені қабылдау және беру арқылы құрылады.

      Қазақстан Ұлттық банкі мемлекеттік ақша-несие саясатын анықтайтын және жүзеге асыратын орган болып табылады. Қазақстан Ұлттық банкі ақша-несие саясатыныың басты мақсаты: ұлттық валютаның тұрақтылығын, яғни оның төлем қабілеттілігі мен басқа шетел валюталарына қатысты тұрақтылығын қамтамасыз етуді көздейді.

      Ұлттық банк 2010 жылы ақша-несие саясатын 2009-2011 жылдарға арналған ақша-несие саясатының негізгі бағыттарына сәйкес жүзеге асырды. Ұлттық банк инфляция бойынша мақсаттарға қол жеткізу үшін негізгілері қысқа мерзімді ноталар шығару, банктердің депозиттерін тарту, ең төменгі резервтік талаптар тетігі болатын артық өтімділікті алу бойынша операциялар жүргізді. Ақша базасының деңгейі жедел көрсеткіштердің бірі болып қалды. Артық өтімділіктің деңгейін төмендету үшін ақша-несие саясатын қатаңдату жөнінде шаралар қолданылды.

      Ұлттық банк инфляциялық қысымды азайту мақсатында 2010 жылы:

      - Ұлттық банктің операциялары бойынша мөлшерлемелерді көтеру жөніндегі шараларды, яғни «қымбат ақша» саясатын жүргізу;

      - екінші деңгейдегі банктердің артық өтімділігін алуға бағытталған шараларды қамтитын «қатаң ақша-несие саясатын» жүргізуді жалғастырды.

      Бірінші топтағы шараларды іске асыру  шеңберінде 2010 жылдың басынан бастап қайта қаржыландырудың ресми ставкасы екі рет көтерілді: 2008 жылғы 1 сәуірден бастап - 8,0%-дан 8,5%-ға дейін, 2009 жылғы 1 шілдеден бастап - 9,0%-ға дейін. Екінші деңгейдегі банктерден тартылатын депозиттер бойынша мөлшерлеме 4 рет көтерілді:

      2006  жылғы 1 сәуірден бастап - 3,5%-дан бастап 3,75%-ға дейін, 2007 жылғы 3 шілдеден бастап - 4,0% дейін, 2008 жылғы 1 қарашадан бастап - 4,25%-ға дейін, 2009 жылғы 1 желтоқсаннан бастап - 4,5%-ға дейін. Қысқа мерзімді ноталар бойынша тиімді кірістілік бір жылда 2,24%-дан 4,69%-ға дейін артып, ал 2010 жылғы қаңтарда 4,91% болды. Екінші топтағы шараларды іске асыру шеңберінде қаржы нарығындағы Ұлттық банктің банк секторындағы «артық ақшаны» алу бойынша операциялар көлемі ұлғайтылды.

      Мәселен, 2010 жылы банктерден депозитгер 2009 жылғыға қарағанда 3,1 есе артық тартылды, яғни көрсетілген кезеңде тартылған депозиттердің көлемі 2,6 трлн. теңгеден 8,1 трлн. теңгеге дейін өсті, орташа тарту мерзімі орташа жылдық 3,81% мөлшерлеме бойынша 7 күн болды. Нәтижесінде банктердің депозиттеріндегі қалдықтар бір жыл ішінде 51,5%-ға, 131,5 млрд. теңгеге дейін ұлғайды.

      Ұлттық банк, сондай-ақ Қаржы министрлігінен жылдық орташа 0,84% мөлшерлемемен жалпы сомасы 6 432,7 млрд. теңге болатын теңгедегі депозиттерді тартты, орташа тарту мерзімі 7 күн болды.

      Ұлттық банк 2010 жылы 3 827,0 млрд. теңгеге қысқа мерзімді ноталар шығарды. Өткен жылдағы сияқты ең төменгі ноталар эмиссиясы 2010 жылғы I тоқсанға тиесілі болды 495,9 млрд. теңге, басқа тоқсандарда ноталар эмиссиясы үлкен көлеммен жүзеге асырылды: II тоқсан - 1 039,2 млрд. теңге, III тоқсан - 1 002,1 млрд. теңге, IV тоқсан - 1 289,9 млрд. теңгені құрады.

      Бұл ретте есепті кезеңде қысқа мерзімді ноталарды өтеу көлемі 3 464,7 млрд. теңге  болды, соның нәтижесінде олардың айналыстағы көлемі 2009 жылдың аяғындағы 161,0 млрд. теңгеден 2010 жылдың аяғында 533,1 млрд. теңгеге дейін өсті.

      2010 жылы қайталама нарықта «тікелей репо» операциялары жүргізілген жоқ. «Кері репо» операциялары 800 млн. теңгеге жүргізілді, олар бойынша мерзім 7,0 күнді, кірістілік жылдық 8,0%-ды құрады.