Денежная политика в РК

      Сондықтан да 2009 жылы пайдаланылған үлгімен салыстырғанда трансмиссиялық тетіктің үлгісіне мынадай өзгерістер енгізілді.

      Біріншіден, репо мөлшерлемесінің орнына экзогендік айнымалы ретінде қайта қаржыландыру мөлшерлемесі енгізілді.

      Екіншіден, ЕРТ ссептеу әдістемесінің өзгеруіне байланысты «ЕРТ» пайыздық көрсеткіштерінің орнына түзетілген көлемді «ЕРТ» көрсеткіші пайдаланылды. Түзету 2009 жылғы шілдеге дейін ЕРТ көлемдерінің орнына резервтік активтер көлемінің алынғанын, ал 2010 жылғы шілдеден бастап мін-детті резервтер көлемінің алынғанын білдіреді. Пайыздық көрсеткіштің көлемдіге ауыстырылуы бір көрсеткіштің орнына 2 пайыздық көрсеткіштің 6% және 8% енгізілуіне, ал міндетті резервтер бойынша деректердің бір бөлігін жиынтық активтерге ауыстыру - ЕРТ жаңа ережелерін енгізгеннен кейін міндетті резервтердегі күрт өзгерістерді білдірмеудің қажеттігіне байланысты.

      Үшіншіден, «Ұлттық банктің валюта басымдығы» көрсеткішінің орнына валюта басымдығынан Ұлттық қордың қаражатын айырбастау үшін пайдаланылған валютаның сомасын «тазарту» арқылы алынған «Ұлттық банктің түзетілген валюта басымдығы» көрсеткіші қаралды. Мұндай операцияға рұқсат берудің себебі Ұлттық қордың қаражатын айырбастау үшін валюта сатып алудың мәні биржада мұнай және өзге де кәсіпорындардың салық төлеу үшін сатқан валютасын реттеуді білдіреді, сондықтан ол теңге бағамының өзгеруіне әсер етпеуге тиіс.

      Үш  жаңа көрсеткішті енгізу ақша базасының теңдеуін ғана өзгертті, ал қалған теңдеулер іс жүзінде өзгеріссіз қалды.

      Үлгінің маңызын арттыру үшін Ұлттық банктің және Стастистика агенттігінің 2000 жылғы 1 тоқсаннан бастап 2010 жылғы 3 тоқсан аралығындағы кезеңдегі нақты тоқсандық деректері пайдаланылды.

      Үлгі  қалыптастырудың нәтижелері Экономикалық саясат жөніндегі кеңестің отырысында баяндалды. Үлгі сонымен қатар инфляңиялық таргеттеу саласында техникалық көмек көрсету бойынша ХВҚ миссиялары барысында талқыланды.

      Трансмиссиялық  тетік үлгісінен басқа 2010 жылы Ұлттық банкте трансмиссиялық тетік үлгісін қандай да болмасын дәрежеде толықтыратын әр түрлі үлгілер әзірленді. Оларға, мысалы, инфляциялық қысым үлгісі, әлеуетті ЖІО үлгісі жатады. Ұлттық банктегі болжау жүйесінің қолданылып жүрген инфрақұрылымына талдау жүргізілді, оны бұдан әрі дамытуға ұсынымдар берілді. Бір макроэкономикалық көрсеткіштердің басқа макроэкономикалық көрсеткіштердің экономикалық күйзелістеріне әсерін динамикалық талдау үшін векторлық авторегресиялық үлгі құрылд.

      Алтынвалюта активтері көрсеткіштерінің динамикасына келетін болсақ, Ұлттық банктің жиынтық алтынвалюта активтерінің 2010 жылғы 1 қаңтардағы жалпы көлемі 19 050,0 млн. доллар болды, бұл 2009 жылғы 1 қаңтармен салыстырғанда 2,7 есе көп. Жиынтық алтынвалюта активтері көлемінің өзгеруіне еркін айырбасталатын валютадағы активтердің 11 594,5 млн. долларға және монетарлық алтынның 386,2 млн. долларға ұлғаюы ықпал етті.

      Активтердің валюта бөлігінің есептік кезеңдегі өзгеруіне Қаржы министрлігінің пайдасына мұнай-газ секторы компанияларынан түсетін салық түріндегі 3 795,1 млн. доллар сомасында шетел валютасының түсуі себепші болды.

      2010 жылы Қазақстанның валюта нарығы еркін айырбасталатын валюта ұсынысының сұраныстан артып кетуінің айтарлықтай ықпалында болды. Мәселен, Ұлттық банктің Қазақстан қор биржасындағы нетто-сатып алуы бір жыл ішінде 8 503,2 млн. долл., биржадан тыс 1 478,2 млн. долл. болды.

      Сондай-ақ Ұлттық банк қаралып отырған кезеңде Қаржы министрлігінің сыртқы борыш бойынша жалпы сомасы 243,1 млн. доллар төлемдерін жүзеге асырды және Ұлттық қорға 2 904,2 млн. долл. сатты.

      Алтынвалюта активтерінің портфелін басқару - Ұлттық банк Басқармасының «Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің алтынвалюта активтерін басқару жөніндегі инвестициялық стратегиясын бекіту туралы» 2006 жылғы 27 қазандағы № 105 қаулысымен 2006 жылғы 1 қарашадан бастап қолданысқа енгізілген жаңа Инвестициялық стратегия қабылданды.

      Мыналар инвестициялық страгегияның негізгі өзгерістері болып табылады:

     - ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді алтынвалюта активтерін инвестициялық портфельге біріктіру;

     - активтердің жаңа валюта құрылымы: Канада доллары АҚШ долларымен жоғары арасалмағына байланысты шығарылып тасталды;

      - алтынвалюта активтерінің кірістілігін ұлғайту мақсатында абсолютті кірістілік портфелі құрылды.

      Инвестициялық портфельді құруға байланысты 2010 жылдың басынан бастап жаңа Инвестициялық стратегия қабылданғанға дейінгі аралықтағы инвестициялық активтерді басқару нәтижелерін кейінгі салыстырмалы талдау қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді портфельдердің шоғырландырылған деректері негізінде ұсынылды.

      Алтынвалюта активтерінің инвестициялық портфелі ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді болып екіге бөлінеді. 2010 жылдың басында алтынвалюта активтері инвестициялық активтерінің нарықтық құны 5 665,6 млн. долл., ал 2010 жылдың аяғында инвестициялық портфельдің нарықтық құны 8 933,0 млн. долл. болды.

      Алтынвалюта активтері инвестициялық активтерінің 2010 жылы валюта қоржынында көрсетілгеи кірістілігі 3,61% құрады. Эталондық портфельдің кірістілігі 3,13% болған кезде үстеме кірістілік 48 б.п. болды.

      Алтынвалюта   активтері   инвестициялық   активтерінің 2010 жылы АҚШ долларымен көрсетілген кірістілігі 9,23 %-ды кұрады.

      Басқарушылар  ақшаның және оның баламаларының үлесін 2010 жылдың аяғында 0,8% деңгейінде белгіледі, мемлекеттік бағалы қагаздардың үлесі 67,5% болды, агенттік бағалы қағаздар үлесі 29,2%, активтермен қамтамасыз етілген бағалы қағаздардың үлесі 1,1%, ал корпоративтік бағалы кағаздар үлесі 1,4% болды. Ішкі басқарудағы валюта активтерін 2010 жылдың аяғында кірістілік қисығына бөлу мынадай болды: бір жылдан аз дюрациямен активтер - 7,6%, бір жылдан 3 жылға дейінгі дюрациямен активтер - 56,7%, 3 жылдан бастап және одан жоғары - 35,7%.

      Алтынвалюта активтерінің абсолютті кірістілік портфелінің жасау кезіндегі нарықтық құны 2010 жылғы 1 қарашада 49,2 млн. долл., ал 2010 жылдың аяғында - 49,9 млн. долл. болды.

      Алтынвалюта активтерінің абсолютті кірістілік портфелінің кірістілігі 2010 жылғы қарашада және желтоқсанда 1,62% болды. Эталондық кірістілік 0,65% болған кезде үстеме кірістілік 97 б.п. болды.

      Алтынвалюта активтерінің өтімділік портфелінің нарықтық құны 2010 жылдың басында 370,9 млн. долл., 2010 жылдың аяғында 753,1 млн. долл. болды. Алтынвалюта активтерінің өтімділік портфелі ақша-несие саясаты жүргізуге арналған және барлық ағындар мен түрлі төлемдер де сол арқылы жүзеге асырылады. Бұл портфель алтынвалюта активтері портфельдерінің кірістілігін бағалауға кірмейді және оның эталондық портфелі жоқ.

      Алтынвалюта активтерінің алтын портфелінің  нарықтық құны 2010 жылдың басында 985,5 млн. доллар, ал 2010 жылдың аяғында 1 371,7 млн. доллар болды. Нарықтық құмның өзгеруіне 2006 жыл ішінде алтын сатып алу, сондай-ақ көрсетілген кезең ішінде алтын бағасының өсуі ықпал етті. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     3 Әлемдегі несие жүйесінің дамуының қазіргі тенденциялары 
 

     3.1 Халықаралық ақша-несие саясатының қоғамда алатын орны 

      Халықаралық ақша-несие саясаты - бұл қайтарымдылық, жеделдік және процент төлеу шарты  бойынша өзге елге валюталық және тауар ресурстарының несиеге  берілуін қадағалайтын саясат.

      Халықаралық несиелік қарым қатынастардың негізгі  формалары әр түрлі. Олар заемдық қаражаттарды пайдалануда дүниежүзілік шаруашылықтың қажеттіліктерінің өсуін керек етеді. Халықаралық ақша - несие саясаты олардың тағайындалуына, экономикалық мазмұнына, несиені беру көздерін қамтамассыз етеді. Халықаралық ақша-несие саясаты көбінесе сыртқы сауда ағымдарына әсер етумен, инвестициялық обьектілердің құрылысын қаржыландырумен, көрсетілген қызметтерге ақы төлеумен, ғылыми-техникалық білімдерді экспорттаумен тікелей байланысты келеді. Сонымен қатар, оның маңызды бір бөлігі тек қана сыртқы экономикалық несиелерді қаржыландыру үшін ғана емес, сол сияқты барлық несиелер беру немесе әр елдің төлем балансын реттеу саясатына пайдаланылады. Қазіргі жағдайда халықаралық несиелер бір жағынан, экспорттық және қаржы несие зайымдары ретінде, екінші жағынан, жеке және халықаралық несие түрінде қарастырылған.

      Несиенің  бағасына несиеге сатылатын тауарлар бағасына жасырын түрде болатын  пайыз мөлшерлемесі, комиссиондық және басқа да мезгілдік ақылар, сыйақылар  береді. Бағаның негізгі компоненті бұл пайыз мөлшерлемесі. Пайыз мөлшерлемесінің құрылысы мен қозғалысы халықаралық қарыздық капиталдар нарығының дамуының негізгі заңдылықтарын көрсетеді. Дүниежүзілік шаруашылық нарық конъюктураларының өзгерісін шұғыл түрде ескере отырып, несие үшін пайыз ішкі және сыртқы нарық ағымындағы жағдайларды тез арада бағалауға және оның алдағы уақыттағы дамуына қорытынды беруге мүмкіндік жасайды. Халықаралық ақша несие нарығының жекелеген сфераларындағы қарыздық капитал қозғалысының заңдылықтары саудаға ықпал етеді.

      Халықаралық несие нарығындағы пайыз мөлшерлемелерінің  қазіргі құрылымы да несиенің қолданылу  аясына және пайдалану бағыттарына  сәйкес анықталады. Сондықтан да мынадай  халықаралық несие категориялары: экспорттық және қаржы несиелерінің пайыз мөлшерлемелерінің қозғалыс ерекшеліктерін қарастыру қызығушылық тудырады.

      Орташа  пайда нормасына қарағанда дүниежүзілік нарықтағы сұраныс пен ұсыныстың  арақатынасы өзгеріп отырады. Дегенмен өндіріс пен айырбастан және несиелік жүйелермен жинақталған несие капиталының  өсуі, халықаралық сауда және батыс елдері арасындағы төлем есеп айырысу қатынастарының нығаюына әкеліп отыр. Мұндай несиелік нарықтағы сұраныс пен ұсыныс арасындағы қатынас дүниежүзілік дағдарыстың тұсында болған.

     Экспорттық  несиелер бойынша пайыз нормасының қозғалысына ортақ заңдылықтар белгілеу өте қиын. Жоғарыда аталған факторларға қоса, бұл несие бағасының қалыптасуына дүниежұзілік нарықтағы тауарлар қозғалысынан сондай-ақ жабдықтаушы мен сатып алушы арасындағы несиелік қатынастардың ерекшелігінен туындайтын факторлар жиі ықпал етеді. Мұнымен экспортты несиелеу жүйесінің негізгі аспектілері: атап айтсақ, несиелеу мерзімі, формасы және түрлері, қамтамасыз ету сипаты, нарықтың шарттары мен тәртібі т.б. тығыз байланысты. Сыртқы сауда несиелері бойынша пайыз мөлшерлемесінің деңгейіне, кейде саяси қажеттіліктен туындайтын несие нарығындағы бәсеке де үлкен әсер етеді. Мұның бәрі сыртқы сауда несиелері бойынша пайыз мөлшерлемелерінің құрылымының күрделенуіне әкеліп соғады. Несиенің кейбір формалары мен түрлері бойынша қандайда бір тенденцияны айқындау мүмкін емес.

     Тікелей мемлекеттік несиелер бойынша халықаралық  несие саласындағы пайыздар төмен  болып келеді, мұндағы мөлшерлемелер  мемлекеттік бюджет немесе арнайы қордағы  қаражаттар есебінен жабылады. Мұндай несие бойынша пайыз мөлшері экономикалық емес, саяси формаларға байланысты анықталады. Батыс елдері бюджет есебінен арзан несие беруді және инвестициялар мен тауар экспортын ынталандыру үшін пайдаланады және нәтижесінде сыртқы экономикалық экспансияға тиімділік жасайды.

      Евровалюта  нарығындағы қаржы несиелері  бойынша пайыз мөлшерлемелерін  қалыптастырудың бірқатар ерекшеліктері  бар. Оның басты элементі - «либор»  мөлшерлемесі. Ол нарық конъюктурасына байланысты ауытқи отырып, банктің  жалпы ағындағы өтімділік жағдайын көрсетеді.

        Сыртқы сауда мәмілелерін қаржыландырудағы  несие мерзімі несиеленетін тауарлар  немесе объектілердің сипатына  және контрактінің мөлшеріне  байланысты. Контракт қаншалықты  ірі сомаға жасалса, несие соғұрлым  ұзақ мерзімді болуы мүмкін.

      Инфляциялық процестердің ұлғаюы барысында ақша-несие саясатының маңызы арта түсуеді. Сондықтан валюта бағамының динамикасы, қарыз алушылардың несие мерзімін таңдауы нарықты тауарда маңызды роль ойнайды. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

      Қорытынды 
 

      Ақша-несие  саясаты елдегі макроэкономикалық  тұрақтылыққа қол жеткізуге және экономикалық өсу үшін қолайлы жағдайлар  жасауға бағытталған мемлекеттің экономикалық саясатының маңызды құрамдас бөлімдерінің бірі болып табылады. Ақша-несие саясаты - бұл айналыстағы ақша жиынын, несие көлемін реттеу мақсатында мемлекеттің ақша-несие саласында қолданатын өзара байланысты шаралар жиынтығы.