Кәсіпорында персоналды басқарудың теориялық негіздері

Қаозметкерлердің қажеттіліктерін  анықтау

Қызметкерлердің сандық қажеттіліктерінің есептеу әдістерінің  түрлері: еңбек процесінің уақыты туралы мәліметтерді қолдануға бағытталған әдіс.

Уақыт процесінің мәліметтері, жұмысшы жасаушылардың немесе мерзімді жұмысшылардың сандарын анықтауға  мүмкіндік береді.

Өндіріс программасын орындауға  қажетті уақыт /Тн/

Жұмысшылардың саны = 1 жұмысшының пайдалы уақыт фонды /Тпол/

Мұндағы п - өндірістік программадағы  істеп шығару позициясының номенклатурасының  саны.

N і — номенклатура  позициясының і-ші өкім салу

Т і — позиция номеклатурасының і-ші өкімді дайыңдау процесінің орындалу уақыты.

Тн.пр.і - өндірістік циклдік  өкімнің і-ші позициясының аяқталмаған өндірістің өзгеруіне сәйкес қажетті уақыты.

Кв — уақыт нормасын орындау коэффициенті.

Технология бойынша  өкімнің бірлігін дайындау уақыты

Кв= Өкімнің бірлігін дайындаудың фактіге негізделген  уақыты

Қызмет ету нормасын есептеу

Т полл Қызмет ету = 

мұндағы, п — объектінің жұмыс істеудегі жұмыс түрлерінің саны,

теgі — і-ші жұмыс  түрінің бірлік көлемін орындауға  қажетті уақыт.

прі — жабдықтаудың бірлігіне  немесе басқада есептеу объектісіне  і-ше жұмыс түрінің /пайдалы/ /уақыт  фонды/ бірлік көлемінің саны.

Тполл — бір күндік жұмысшының пайдалы уақыт фонды.

Тg — жұмысшының қосымша  функция атқаруына қажетті уақыт.

Қызметкерлерінің санын  есептеу және нормалау

Ұйымдарда жұмысшылар санын  есептеу кезінде нормалардың  келесі түрлері қолданылады: уақыт нормасы, өндіру нормасы, қызмет ету нормасы, қызмет ету уақытының нормасы, санау нормасы.

Уақыт нормасы дегеніміз  квалификациясы сәйкес келетін топ  жұмысшыларының немесе бір жұмысшының жұмыс бірлігін орындау үшін қоғамдық қажетті уақыт шығындары. Бірлік өнімнің немесе операцияның уақыт нормасының белгіленуінің дала уақытының нормасы дейміз. Дала нормасын, жалпы түрін келесі формуламен көрсетуге болады:

Тш = То+Тв+Тоб+Тотл+Тпт  мұндағы,

То — негізгі уақыт;

Тв - қосымша уақыт;

Тоб — жұмысшы орнын қызмет ету уақыты;

Тотл — дем алуға  қажетті уақыт;

Ттпт - ұйым өндірісінің  және технологияның қойылған жойылмайтын  уақыты.

Негізгі уақыттың көлемі сәйкес келетін нормативтердің /көмегімен/ есептеу жолымен көмегімен анықталады.

Өндіру нормасы жұмысшылар санын есептеу үшін, еңбек өндірісін жоспарлау, дана, литр, тоннамен өлшенетін кәсіпорын түрлерінің еңбек ақысын төлеу үшін және оның санын анықтау үшін қажет.

Қызмет ету нормасы  еңбекті нормалау және көп станоктық -жұмысшылардың санын есептеу  үшін қажет.

Ұйымның әлеуметтік ортасын дамытудың негізгі факторлары

Ұйымның тікелей әлеуметтік ортасының негізгі факторларына төмендегілер жатады:

- жұмыс жағдайы және еңбекті қорғау;

- жұмысшылардың әлеуметтік қорғанысы;

- коллективтің әлеуметтік-психологилық климаты;

- еңбекті материалды марапаттау және сол уақытты пайдалану. Потенциал ұйымның материалды-техникалық және ұйымдық /техникалық/ экономикалық мүмкіндіктерін көрсетеді.

Әлеуметтік инфрақұрылым ұйым жұмысшыларының өмірлік қамтамасыз етілуі үшін берілген объектілер комплексін көрсетеді.

Еңбекті қорғау және еңбек  жағдайы, бірлескен жұмыстың мазмұнымен байланысты, өндірістің техникалық дәрежесіне еңбек процесінің ұйымдық формасына, жұмысшы күші сапасына және т.б. факторларына байланысты.

Ұйым жұмысының әлеуметтік қорғанысы әлеуметтік сақтандыру және басқа да әлеуметтік кепілдіктерді сақгаумен байланысты шараларды құрады. Бұл факторларға мыналар жатады:

- еңбек ақысының минималды  мөлшерімен, тарифтік ставкасымен  қамтамасыз ету;

- жұмыс уақытының дұрыс  созылуы /жалғасуы/ /бір аптада 40 сағ/;

- еңбек міндеттерін  орындаумен байланысты денсаулыққа  келген зиянды төлеу;

- әлеуметтік сақтандыру  зейнеткерлік және басқа да  бюджеттен тыс факторларды шығару;

- уақытша еңбекке жарамсыз  адамдарға және демалысқа шыққан  адамдарға жәрдемақы төлеу.

Әлеуметтік-психологиялық  климат - ұйым қызметерлеріне әсер ететін көптеген факторлардың әсер етуінің  жалпы эффектісі, ол еңбек мотивациясында, жұмысшылар қатынасында және адамдық  топтық байланыста пайда болады.

Еңбекті материалдық  марапаттау ұйымның әлеуметтік дамуының басты пункты болып табылады. оған еңбек күшіне кеткен негізгі шығындар, жұмысшылардың еңбек шығындарының компенсациясы, олардың қоғамдық статусы, семьялық бюджеті кіреді.

Жұмыстан тыс уақыт - ұйымның әлеуметтік ортасының тағы бір факторлар тобын құрауы. Бұған жұмысшылардың үй тұрмысын құруы, олармен семьялық және қоғамдық міндеттерді орындау, бос уақытты пайдалы орындау кіреді⁷.

 

II Тарау. Кәсіпорындағы  персоналды басқаруды жүзеге  асыру

2.1. Персоналды  басқару кезеңдері мен механизмі

Қызметкерлерді басқару  менеджменттің барлық функциясымен байланысты және ол келесі элементтерді қамтиды:

Қызметкерлерді басқару  келесі кезендерден тұрады:

Қызметкерлерді жоспарлау: болашақтағы ресурстың /адам/ қажеттілігінің жоспарын өңдеу.

Қызметкерлерді жинау: барлық жұмыс орындарына қажетті кандидаттар резервін құру.

Таңдау: кандидаттар ішінен ең жақсыларын таңдау және оларды жұмыс орнында бағалау.

Еңбек ақы және жеңілдіктерді анықтау: еңбек ақы құрылымын, жұмысшыларды ұдайы өндіру және сақтау, өзіне қарату мақсатымен жеңілдіктер жүйесін өңдеу.

Кәсіптік бағдар және бейімделу: алынған  жұмысшыларды кәсіпорынға және оның бөлімшелеріне кіргізу. Кәсіпорын одан не күтетінің және қандай еңбек одан жақсы баға алатыны туралы жұмысшылардың түсінігін дамыту.

Оқыту: жұмысты тиімді атқару үшін керекті еңбек дағдысына үйрену үшін программасын өңдеу.

Еңбек қызметін бағалау: еңбек қызметін бағалау методикасын өңдеу және оны жұмысшыларға жеткізу.

Көтерілу, төмендеу, ауыстыру, және жұмыстан шығару: жұмысшыларды үлкен немесе аз жауапкершілігімен жұмыс орнына ауыстыру жолымен олардың мамандық тәжірибесін дамыту, сонымен қатар жұмысқа алыну келісімінің процедурасын тоқтату әдістерін өңдеу.

Басқарушы кадрлары дайындау, қызмет бойынша ауысуды басқару; басқарушы кадрлардың еңбек тиімділігін жоғарлату және қабілеттіліктерін дамытуға негізделген программасын өңдеу.

Қызметкерлерді жоспарлау және құрылу кезеңінде қызметкерлерді басқару  мәселесін шешу технологиясы.

Қызметкерлерді жұмысқа алу  және қолдану туралы сұраққа кәсіпорын тәжірибе жүзінде ағымдағы негізделіп шешеді. Экономикалық реформаға байланысты болып жатқан өзгерістер ғылыми негізделген жоспарлауға байланысты кадрлық саясаттың ұзақ уақыттық аспектісіне кәсіпорындарының көп назарын аударуға мәжбүр етеді.

Қызметкерлерді жоспарлау — менеджмент қызметінің жаңа түрі. Басқа экономикалық ресурстарды /шикізаттық, материалдық, финанстық/ жоспарлауға назар аударылды және әлі де көп назар аударылады, бірақ жаңа экономикалық жағдай қызметкерлерді жоспарлау мәнін қайта қарауға мәжбүр еткізеді. Бұл жағдайдың негізгі себептері: көпшілік кәсіпорындар қызметіндегі нақты еңбек нарығының құрылуын және оның конъюнктурасын есепке алу қажеттілігі;

көптеген кәсіпорындардың  жалпы шығындарының едәуір бөлігін еңбек шығыны құрайды. Кәсіпорынның қьізметкерлерді максималды тиімді пайдалану қабілеттілігі, қаншалықты  еңбек шығындары нақты есептелінеді және бақыланады соған байланысты;

кәсіпорында қызметкерлерді жоспарлау мен барлық бизнесті жоспарлау қатар жүзеге асырылады. Егер кәсіпорынның даму-стратегиялық жоспарын бес және одан да көп жылға өндірсе, ол қатысты ресурстардың және бірінші орынды қызметкерлерді, олардың санының өзгеруін есептемей қоймайды.

Қызметкерлерді /басқару  кәсіпорынды/ жоспарлау кәсіпорынды  жоспарлаудың құрамалы бөлігі болуы керек. Жалпы қызметкерлерді жоспарлау үш кезеңнен тұрады:

қолда бар ресурстарды бағалау;

болашақтағы қажеттілікгерді бағалау;

болашақтағы қажеттіліктерді қанағаттандыру программасын құру⁸;

Персоналды жоспарлаудың кезеңі

Қолда бар қызметкерлерді бағалау жоспарлаудың бастапқы позициясы. Әр операцияны орындау үшін қанша адам қажетті екенін анықтау қажет.

Сонымен қатар жұмысшылардың еңбек сапасын да бағалау қажет. Алдыңғы қатарда кәсіпорындарда жұмысшылар саны көрсетілген еңбек дағдысына талап қою жүйесі өңделеді.

Болашақ қажеттіліктерді  бағалау дегеніміз қысқа уақыттық және перспективті мақсаттарды жүзеге асыру үшін қажетті қызметкерлер санын болжау. Жаңа кәсіпорыңды /фирманы/ құру, жаңа өнімді еңгізу кезінде қызметкерлердегі болашақ қажеттіліктерді бағалау және де күрделі міндет болып табылады. Бұл жерде сыртқы еңбек нарығын бағалау және ондағы жұмыс күшінің сапасын анықтау қажет.

Болашақтағы қажеттіліктерді  қанағаттандыру программасын құру дегеніміз  кәсіпорынның қажеттілігін, яғни, мақсатты жүзеге асыру үшін талап ететін жұмысшыларды өзіне қарату, жұмысқа алу, дайындау, алға бастыру шараларын жүргізудің нақты графигін құру.

Сонымен, қызметкерлерді жоспарлау дегеніміз қызметкерлердің  пропорционалды және динамикалық қамтамасыздандыруын дамытуына, квалификациялық құрулымын есептеуге, алдағы кезеңдегі жалпы және қосымша қажеттіліктерді анықтауға бағытталған қызмет.

Жалпы қажеттілік дегеніміз  жоспарланған жұмыс көлемін орындау  үшін кәсіпорынға қажетті қызметкерлердің  барлық саны.

Қосымша қажеттілік дегеніміз  кәсіпорынның ағымдағы мұқтаждығына байланысты базалық жылдағы санға, жоспарланған кезінде қажетті қосымша қызметкерлер саны.

Қызметкерлерге қосымша  қажеттілік екі көрсеткіштермен  сипатталады: сандық және сапалық.

Сандық көрсеткіш дегеніміз  қосымша қажеттіліктің мөлшері.

Сапалы көрсеткіш профессионалды құрылыммен сипатталады, яғни, мамандық және білім дәрежесімен сипатталады.

Қызметкерлерді басқаруда  екі сатыны белгілеу қажет:

қызметі, жынысы, жасы, жұмыс  сипаты, квалификациясы, еңбек ақы төлемде және т.б. негізінде кадрларын толық статистикалық анализы;

халық тұрғындарының өсуі, білім құрылымын өзгеруі, миграцияның үздіксіздігі және т.б. есептермен кадрларды үнемі зерттеу, айқындау тенденциясының анализы негізінде кадрлардағы қажеттілікті болжау.

2. Көксу шекер Акционерлік қоғамының еңбек қызметін талдау.

1. Технико-экономикалық  көрсеткіштері.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Таблица 1.

 

№	Көрсеткіштер	1997.	1998ж.	1999ж.	1997-	1998-
					1998ж.	1999ж.
					Арасында	Арасында-
					ғы ауытқу	ғы ауытқу
1	Бір  өнеркәсіпті-	358062	411842	433606	1,15	1,05

 

2.2 “Асем-ай”  ЖШС-нiң еңбек қызметiн талдау

“Асем-ай” ЖШС 1999 жылы заңды тұлға ретiнде тiркелген. Бұл кәсiпорынның тiркелу уақыты шектелмеген және оның жарғысы бойынша жарғылық жарғылық капиталының көлемi 10000000 теңгенi құрайды.

Кәсiпорынның негiзгi мiндетi – “Сары-Ағаш” минерал суын және басқада iшiмдiктердi барлық адамның  қолы жететiндей ету және компанияның  әрбiр қызметкерi өзiн бiр команданың мүшесi ретiнде сезiнiп, болашаққа  мол сенiммен қарай алатын жағдай жасау болып табылады.

Бұл тұрғыда компания директоры М.Кочкаров: «мақсатқа қол жеткiзе отырып, бiздiң жетiстiктерiмiздi көптеген жылдар бойы қамтамасыз етемiз, компанияны онан әрi өсу үшiн қажеттi пайданы табамыз, сайып келгенде, бiздiң тұтынушылардың және қызметкерлердiң жеке мақсаттарына жетуге мүмкiндiк беремiз», - дейдi.

Ал ендi кезектi бұл  кәсiпорынның еңбек қызметiн талдауға берсек, соңғы мәлiмет бойынша  “Асем-ай” ЖШС-де өнеркәсiптi-өндiрiстi персонал саны 336, олардың iшiнде 225 адам жұмысшылар, 30- басшылар, мамандар 32, ал өнеркәсiптi емес персонал саны 201 адам, яғни завод бойынша персонал саны 523 адамды құрайды.

Бұл тұрғыда толық  ақпарат келесi кестеде берiлген.

 

“Асем – ай” ЖШС-нiң 2000-2002 жылғы персонал саны мен еңбек  ақы қоры:

Көрсеткiштер	Персонал саны		Еңбек ақы қоры /мың теңге/
	2002ж	2001ж	2002ж	2001ж
Өнеркәсiптi –  өндiрiстi персонал	336	313	17800,9	16885,8
жұмысшылар	225	254	13819,0	13149,3
басшылар	30	26	2217,6	2014,0
мамандар	32	25	1507,8	1414,2
өнеркәсiптi емес персонал	201	168	8604,0	9924,6
ауыл шаруашылық өнiмiн  дайындау	136	110	6069,6	6653,6
көмекшi шаруашылық	11	14	550,8	681,5
ғимараттарға жөндеу жасау	2	2	224,8	681,5
қоғамды тамақтандыру	4	5	258,2	345,7
бала бақша	26	26	651,4	592,6
күзетшi	8	18	372,2	632,7
басқалар	3	3	84,4	282,3
завод бойынша барлығы	523	481	26404,9	26810,4