Кәсіпорында персоналды басқарудың теориялық негіздері

Жалпы жоғарыдағы кестеге  қарап өнеркәсiптiк персоналды саны 2000 жылға қарағанда 2001 жылы көбейген, бiрақ 2001 жылы өндiрген өнiмнiң мөлшерi аз болғандықтан және одан түскен пайда да аз болғандықтан еңбек ақы қоры аз болды. 2002 жылға дейiн өнеркәсiптiң өзiнiң жұмысшыларына арналған бала бақша жатақханасы болған. Кестеге сәйкес кәсiпорынның өнеркәсiптiк-өндiрiстi және өнеркәсiптi емес персонал саны 2002 жылы өскендiгi байқалады.

Яғни ЖШС-тiң оларға бөлiнетiн қаржысы болғандықтан және даму дәрежесiнiң жоғарлығына байланысты деп атауға болады.

Ендi бұл кәсiпорындағы  персоналдардың жұмыс уақытын пайдалану  дәрежесiн қарастыратын болсақ оны  келесi кестеден көруге болады.

Кесте №2

«Асем-акй» ЖШС-гi жұмыс уақытын пайдалану көрсеткiштерi.

Көрсеткiштер	Барлық адам/күн			1 жұмысшыға адам/күн
				2002 ж	2001 ж
өнеркәсiптi -өндiрiстi персонал жұмысшыладың еңбектi өтеу саны		101342	193,8			202,2
Барлық жұмысқа келмегендердiң  саны		25550	54,6			50,82
Жылдық демалыс		5340	10,2			4,89
Жүктi болуға байланысты демалыс		498	0,98			3,61
Сырқатқа байланысты		2124	4,63			3,67
Заң рұқсатымен жұмысқа  келмегендер		144	0,27			0,05
әкiмшiлiк рұқсатпен  жұмысқа келмегендер		14808	28,3			4,73
Жұмысқа себепсiз шықпай қалғандар		12	0,02			0,07
Ауылшаруашылық жұмысына көңiл бөлу		894	1,7			0,67
Оқуға байланысты демалыстар		105	0,2			0,07

 

«Асем-ай» ЖШС-гi жұмыс  уақытын пайдалану көрсеткiштерi бiр жұмысшының жұмыс уақытын  пайдалануы /сағат 2001 жылға қарағанда 2002 жылы 0,9 есе азайған.

Жұмысшыларға маман дәрежесi көтерiлу үшiн берiлетiн демалыс 2002 жылы 2,8 есе асты. Сонымен, қатар, жоғарыдағы кестеге сәйкес жұмысқа  келмегендер саны әртүрлi себептерге байланысты орын алды. Соның iшiнде бұл кәсiпорындағы жұмысқа рұқсатпен келмегендер саны жоғары болып тұр және ол әсiресе әкiмшiлiк рұқсат бойынша жұмысшылардың кетуi болды. Ал себептi жұмысқа келмегендер саны сырқатқа байланысты, жүктi демалысы, оқуға байланысты демалыстарды атап өтуге болады.

«Асем-ай» ЖШС-нiң еңбек  қызметiн талдау кезiнде оның технико-экономикалық көрсеткiштерiнде ескеру қажет.

Кәсiпорын бойынша  барлық персонал саны 2002 жылы 1,0 есе  өстi, яғни кәсiпорынның жұмысшылар саны 2000 жылмен салыстырғанда 2002 жылы 15 адамға көбейдi.

Сәйкесiнше барлық персоналды жалақы қоры мөлшерiде  1,07 есеге өстi де 29045,4 мың теңгенi құрады.

Жұмысқа келменген персонал саны 2001 жылы 28550 адам/күн болса, бұл  көрсеткiш 2002 жылы 1,3 есе өсiп 38150 адам/күндi құрады.

Сонымен  қатар, бұл  жұмысқа келмегендердiң iшiнде әсiресе әкiмшiлiк рұқсатпен келмегендер  көбiсiн алды, яғни барлық жұмысқа келмегендердiң 40 проценттен астамын алды.

2002 жылғы жалақы қоры  да өскен және ол кәсiпорынның 2002 жылы өткен жылдарға қарағанда  өнiмдi көбiрек өндiрiп, одан түскен  пайдасынның өсуiне байланысты  болған.

Компния қызметкерiнгiң қызметiн ынталандыру мақсатында «Асем-ай» ЖШС- iнде арнайы жұмысшыларды маралды және материалды марапаттау туралы құжат бар.

Оған сәйкес басшылықтың  мақсаты «Асем-ай» ЖШС-ң еңбек  қызметiн ынталандыру болып табылады. Жұмысшыларды марапаттау бiрнеше қағидаларға негiзделген.

- заңдылық;

- ерекше жетiстiктерi үшiн  марапаттау;

- жұмыстың сапасымен  тиiмдiлiгiн ынталандыру; 

- жұмысшыларды марапаттау  саласында компания басшыларының  өкiлеттiлiгi ескерiледi.

Марапаттаудың берiлуi негiзiнен  – еңбек мiндеттемелерiн дұрыс орындағаны үшiн, еңбек өнiмдiлiгiн көтеру, өнiм сапасын жақсарту, компания қаражатын үнемдеу, жұмысшылардың қызмет мiндеттерiн өз уақтылы және әдiл орындауы, еңбек қызметi жағдайында жаңалықтар енгiзу мен жаңашылдық, жұмыс барысында қызметкерлердiң басқадай жетiстiктері кезiнде қолданылады.

Осыған байланысты кәсiпорында  яғни, «Асем-ай» ЖШС-де келесi марапаттау түрлерi жүзеге асырылған :

Н.Сыздықов атындағы «Ең  жақсы басшы» дәстүрлi жылдық премиясы;

дәстүрлi жылдық «Жыл Адамы» премиясы;

дәстүрлi жылдық «Қауiпсiздiк қызметiнiң ең жақсы қызметкерi» премиясы;

жұмысшыны қызмет бойында  көтеру;

 әруақытта ақшалай  марапаттаулар;

құнды сыйлықтармен марапаттау;

 Мақтау қағазымен  құттықтау;

ризашылық жариялау;

Осындай моралды және материалды марапаттау түрлерi компания басшысының бұйрығымен қабылданады.

Сонымен қатар, марапаттаулар  осы марапаттау қабылданған шешiмге байланысты 10 күннен кешiктiрiлмей жарияланып, құттықтау қағаздарымен сыйлықтары  шешiм қабылданғаннан кейiн он күннiң iшiнде берiлуi керек.

 Бұл жұмыстарды ұйымдастыру шаралары кәсiпорынның персонал бойынша менеджерiне жүктеледi. Сонымен бiрге кәсiпорында басшының мәртебесiне қарай марапаттау көлемi бекiтiлген, мысалы, бас директорға толығымен Қазақстан Роеспубликасының «Еңбек туралы» заңына сәйкес (93 бап); директорға ризашылық жариялау; мақтау қағазымен марапатталу; - құнды силықпен марапатталу; - Әруақытылы ақшалай матапаттаулар; ал құрылымдық бөлiмшенiң басшысына – ризашылық жариялым; мақтау қағазымен марапаттау; - құнды сыйлықпен марапаттауға болады.

Сонымен бұл басшылар жоғарыдағы аталған марапаттауларға  қосымша тапсырыс ретiнде бас  директордың ұсынысына беруге құқылы болып табылады.

Нұржан Сыздықов атындағы премия негiзiнен кәсәiпорында жыл  сайын компания бөлiмшелерiнiң басшыларына  тағайындалады. Бұл марапаттаудың мақсаты – еңбек өнiмдiлiгiн көтеру үшiн бөлiмше басшыларын материалды ынталандыру болып табылады.

Конкурсқа қатысқан талапкерлер  бөлiмшенiң басшылары және оларға келесi талаптар қойылады: -  басшының профессионалды деңгейi; - басқару шешiмдерiн қабылдау; - мақсатты нақты қоя бiлу және шешу; - компанияның және бөлiмше iшiнде комуникация жүйесiн ұйымдастыру; - бөлiмшенiң кәсiпорын қызметiне қосқан үлесi; - басшының басқарушылық бiлiмi мен жеке қасиеттерi. Сонымен қатар, қажет болса компания қызметкерлерiнiң қосымша сұрауы бойынша нәтижелер ескерiледi; Басшының марапатталуы  компанияның бас директорының  және басқару комитетiнiң шешiмiмен жыл сайын 22 сәуiрде шешiледi. Бұл марапаттаудың ақшалай мөлшерi баламасы 1000 АҚШ долларына және титулдi мақтау қағазымен марапатталады. Бөлiмше басшылары осы Н.Сыздықов атындағы премиямен марапатталуы туралы оның еңбек кiтапшасына жазылып, жыл бойы кәсiпорынның корпаративтi құрмет тақтасында тұрады.

Сонымен қатар, олар оқуға, бiлiктiлiгiн жоғарлатуға құқылы және бұл марапаттау персоналдық аттестатциясы кезiнде ескерiледi.

«Асем-ай» ЖШС-нiң еңбек  қызметiн дамытудағы тағы бiр маңызды  мәселе – ол iшкi еңбек тәртiбiнiң  ережесi болып табылады.

Ол компания iшiндегi еңбек  қатынастарын реттеу мақсатында жүзеге асырылады. Сонымен қатар, «Асем-ай» компаниясында еңбек тәртiбiн орнату үшiн, еңбектi ғылыми негiзде ұйымдастыруды жақсарту, жұмыс уақытын тиiмдi пайдалану, қызметтер мен жұмыстардың жоғары сапалы болуын қамтамасыз ету, жоғарғы еңбек өнiмдiлiгi, пайданың өсуi мен өнiмдi сатуды қамтамасыз ету үшiн осы iшкi еңбек тәртiбiнiң ережесi жүзеге асырылған.

Бұл құжат бойынша  жұмысшыларды жұмысқа алу, жұмыстан шығару тәртiбi толық бекiтiлген.

Атап айтсақ, жұмыс  берушi мен жұмыс алушының құқықтары  мен мiндеттерi қарастырылған.

 Жұмыс берушiнiң  негiзгi құқықтары: iшкi еңбек тәртiбiнiң  ережелерiмен жұмысшыларды таныстыру,  еңбек заңына сәйкес оның еңбек   функцияларын жүзеге асыру, жалдамалы  жұмысшыға мiндеттi орындауға  тапсырмалар беру, жұмысшылардың  қызметiн бақылау, заңдардың, iшкi еңбек тәртiбiнiң ережелерiн, этикалық кодекстiң сақталуын қадағалау, жылына бiр рет жұмысшылардың аттестациясын жүзеге асыру.

Жұмыс берушiнiң негiзгi мiндеттемелерi:

жұмысшылардың еңбегiн  дұрыс ұйымдастыруға;

 еңбекке қауiпсiздiк  жағдаймен қамтамасыз етуге;

 жұмыста өсу көрсеткiштерi үшiн жағдай жасау;

 жұмысшылардың новаторлық  және тиiмдiрек ұсыныстарын қолдау;

жұмысшылардың қажеттiлiктерi мен мәселелерiне мұқият қарау;

еңбек туралы заңдарды, еңбектi қорғау ережелерiн, еңбек жағдайлары туралы заңдарды  сақтау т.б.

Жұмыс алушының немесе жұмысшының негiзгi құқықтары.

Компанияны басқару  да жалпы жиналыс арқылы қатысу, басқару комитетiмен подкомитеттердiң  дөңгелек-столдерiне, мәжiлiстерiне қатысуға;

Жұмысты жақсарту бойынша  ұсыныстар еңгiзу;

әлеуметтiк-мәдени немесе тұрмыстық қамтылу сұрақтары бойынша қатысу;

демалуға құқылы;

 еңбегiнiң марапатталуына  құқылы;

қауiпсiздiк еңбек жағдайы  т.б.

Жұмысшының мiндеттемелерi.

әдiл, жоғары жауапкершiлiкпен, еңбек тәртiбiн сақтау; тапсырманы өз уақытында орындау;

тұтынушыларға, бәсекелестерге, жабдықтаушыларға, коллегаларына әдiл  қарау;

компания жұмысшыларының жеке құқықтарын сыйлау;

компания мүлiктерiнiң  барлық түрiн қорғау;

жеке ақпаратты таратпау;

компания бизнес жоспары;

компания қаржы жоспары;

маркетингтiк ақпарат;

табыстар мен пайда  туралы мәлiметтер;

инженерлiк және өндiрiстiк  ноу-хау;

баға туралы ақпарат;

қызмет ету стратегиясы;

құрал жабдықтар жұмысы туралы ақпарат;

iскерлiк жоспарлар;

жұмысшылар туралы мәлiметтер т.б.

Ендi «Асем-ай»-ғы жұмысшылардың жұмыс уақытымен оны пайдалану туралы қарастырсақ: әкiмшiлiк–басқарушылық жұмысшыларға жұмыс уақыты 900-1800 сағат, ал минералды суды құю бойынша цехтың жұмысшыларына алты күндiк жұмыс аптасы, күн сайын 7 сағаттан және сенбi күнi 5 сағаттық жұмыс күнi бекiтiлген.

“Асем-ай” ЖШС-дың  персоналын басқару саясатының бағыттары;

«Асем-ай» жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiгiнiң басқару  органдары төртке бөлiнедi.

жоғарғы орган, яғни қатысушыларының  жалпы жиналысы;

бақылайтын орган;

атқару орган;

тексеру органы (ревизиондық комиссия).

Қатысушылардың жалпы  жиынында келесi мәселелер шешiм  қабылдайды: Кәсiпорын iс тобын өзгерту туралы; кәсiпорынның  жарғылық қор мөлшерiнiң өзгеруi туралы; кәсiпорынның атқарушы органдарын таңдап алу; кәсiборын қызметiн жылдық нәтижесiн, яғни атқарушы органдарының жылдық есептеулерi (түскен пайданы бөлу және шыққан шығындарды жабу, т.б.).

 Бақылаушы орган  қоғамдағы болып жатқан өзгерiстердi  ескерiп, кәсiпорындағы қызметке  бақылау жүргiзудi, ол шамамен  үш жылға үш адам саны бойынша  ұйымдастырылады.

Кәсiпорынның атқару органына – президент, вице-президент, завод  директоры жатады. Олар кәсiпорын  қызметiн күнделiктi басқарып, жұмысты  бақылап отырады.

Тексеру органы, яғни ревизиондық  комиссия қоғамдық қаржылық есеп  айырысуының  дұрыстығын тексередi.

Бұл кәсiпорындағы аудиторлық тексеру қатысушылар талап етуi бойынша кез-келген уақытта жүргiзуi мүмкiн.

Сонымен қатар, бұл тексеру  органы кәсiпорынның қаржы- шарушылық  қызметiнiң нәтижелерi туралы, кәсiпорынның өндiрiстiк қызметiмен  жалпы тауар  өндiрiсiнiң жағдайын талдау мақсатында тексерудi жүзеге асырады.

«Асем-ай» ЖШС-нiң басқарудың сызықтық құрамы:

 

Жоғарыдағы кәсiпорынның сызықтық құрылымындағы мамандардың  әр қайсысы өзiнше қызмет атқарады. Президент, вице-президент жалпы кәсiпорынның ең негiзгi, қажеттi шешiмдерiн қабылдайды және барлық кәсiпорынның учаскелерiндегi, бөлiмшелерiндегi және бөлiмдерiнде қызметтерiнiң тиiмдi жұмыс атқаруларын басқарып отырады. Бас инженердiң қызметi негiзгi және  көмекшi цехтардың өндiрiс процесiн бақылап отырады, жалпы өнiм өндiру тоқтап қалмау жауапкершiлiгiн өзiне алады. Завод директоры және завод директор орынбасары барлық завод бойынша жүргiзiлiп жатқан жұмыстардың, яғни өнiмдi санды және сапалы өндiруiн, өнiм өндiру цехтарының атқаратын бұл қызметiн бақылап отырады. Техникалық бақылау бөлiмiнiң бастығының мiндетi- күнделiктi кәсiпорында үздiксiз өнiм өндiру немесе қызмет көрсетудi, тиiмдi жұмысын қамтамасыз ететiн  операциялармен әрекеттердi бақылап отырады. Цех бастығы – завод цехтарының яғни электр цехы, транспорттық цех және қимыл пунктiнде жұмыстарды үздiксiз атқарылуын бақылап отырады. Басшы мастер және мастердiң негiзгi атқаратын қызметi мен мiндетi - кәсiпорынның өнiм өндiруге қажеттi шикiзат, құрал-жабдықтар мен саймандар, материалдар және техникалық құралдар сияқты бөлiнген ресурстарды тиiмдi пайдалану мен қолдану  жауапкершiлiгiн алады. Басшы-электрик - кәсiпорынның барлық  учаскелерiндегi электр торларының үздiксiз жұмыс iстеп  тұруын бақылап отырады. Яғни, кәсiпорынның барлық цехтары электр энергиясымен жұмыс iстеп отыруына байланысты бұл қызмет тиiмдi атқарылуы тиiс. Жоғарыдағы аталған лауазым қызметкерлердiң атқаратын қызметi мен жұмысының сапалы және нәтижелi болуына байланысты болады. Әрбiр қызметкер өз мiндетiн тиiмдi және кәсiпорнының пайдасына iске асырса кәсiпорынның жылдық көрсеткiштерiнiң деңгейi өсiп, оң нәтиже бередi. Сонымен қатар, бұл  аталған қызметкерлер әр бөлiмше бөлiмiнiң  басшысының нұсқауымен және кәсiпорынның iшкi тәртiбiне тәуелдi болуы керек. Бұл тұрғыдан оның арнайы iшкi еңбек тәртiбi туралы құжаты жүзеге асырылған. Дегенмен, әр жұмысшы қызметi мен атқарған  қызметiнiң нәтижесiн бөлiмше басшылары, бас басшы  мен орынбасары тиiмдi түрде бақылап, қадағалап отыруы тиiс.«Асем-ай» ЖШС-гi персонал басқару бiрнеше кезеңдерге байланысты жүзеге асырылады. Бұл мәселе негiзiнен  кәсiпорнының кадрлық бөлiмшесiнде шешiледi. Персоналды басқарудың бiрiншi кезеңi - бұл персоналды жоспарлау, яғни бұл кезең бойынша кәсiпорын өз қызметiне қажеттi және жұмыс орынына сай мамандарды жоспарлайды. Қызметкерлердi жоспарлау үш кезеңнен тұрады: қолда бар ресурстарды бағалау; болашақтағы қажеттiлiктердi бағалау; болашақтағы қажеттiлiктердi қанағаттандыру бағдарламасын құру. Яғни қызметкерлердi жұмысқа алу және қолдану туралы сұрақтарға негiзделедi. Персоналды басқарудың екiншi және үшiншi кезеңдерiнде бос жұмыс орындарына сай потенциалды кандидаттар қорын құрып, олардың iшiнен ең жақсыларын таңдап алады.