Менеджердің базалық сапасы

      1891 жылы ол екі жылдан кейін  ғана жүрген газды арбаны құрумен  айналысты. Бірнеше жыл уақыты  оның қозғаушысын  жүзеге асыруға  кетті.

      1893 жылы Форд Детройт дайындығына  негізделген эдисондық компанияның  басты инженері болады, содан кейін 1899 жылы Детройттың автомобильді компаниясының басты инженері болып, 1902  жылы ол жұмыстан кетеді. Бір жыл өткен соң ол «Форд Мотор Компаниясын» құрады. Бұл уақытта Форттың автомобильдік жарысқа қатысқан машиналардың арқасында жылдамдық үлгілерді ойлап табушы абройлы болады. 1906 жылы Форд өз компаниясының бақылау пакеті акциясына ие болды.

      Фордтың нағыз бір көрінген ісі автомобильді құру қағидасындағы бейімделі кезекшілігін сипаттайтын «Т» үлгісін енгізу болды. Ол таңдаулылар үшін керемет ойыншық жасаған жоқ, мыңдаған орташа американдықтар үшін баға бойынша қол жететін тауар шығару үшін мүсінші тәрізді жасады. Жетістік оның ойындағыдай болды. «Т» үлгісін өндіру жылдар бойы (1908-1927) тұтыну нарығын басып алып, автомобильдің 15 миллион данасын сатты.

      Бұқаралық өндіріс барлық технологиялық процестердің стандартталуы мен қалыптасуын талап етті. Форд өзінің басқаруға  енгізген жүйесін «террор машиналар» деп атады. Бақылау мен жоспарлаудың анық жүйесі, конвейерлі өндіріс, үздіксіз технологиялық тізбектер – Форд империясы автомат режиміне жұмыс істеуіне ықпал етті.

      Форд  өзінің кәсіпорындарында алғашқы еңбекақының  минималды деңгейін  және 8 сағаттық жұмыс күнін бекітті. Бірақ еңбек етушілердің әлеуметтік жағдайларын жақсартуға бет ала отырып, Форд мұны өз бастамасымен (инициативасымен) ғана жасауды жөн көрді. Сондықтан да манандық одақтарының басымдылығын өте қажет етпеді. Осының салдарынан 1937-1941 жылдары жанжалдың пайда болуына әкелді. Оның зауыттарында сол уақытта ірі жаңалықтың бірі болған 60 адамнан тұратын әлеуметтік қызмет құрылды.

      Форд  диетамен, өмірдің таза негізімен, америка  мәдениетінің өнерімен шұғылданды, филонтропиядан да тыс қалған жоқ. Алайда оның қоғамдық қызметі – антиеврейлікке активті қарсы болу, бірінші дүниежүзілік соғыста әлемді аралау, сенатор болуға тырысу жанжалдық сипатта болды.

      Өзінің  тым тапқыштығына сенімді болған Форд өзінің икемділігі мен жаңалықты  сезгіштігін жоғалта бастады. 30 жылдары  тұтынушылық сұраныста маңызды өзгерістер болды, ал Форд өзінің алдыңғы қағидасында тұрып, оны ескермеді. Нәтижесінде автомобиль құрудағы жетекші позициялар басқа компаниға, яғни «Дженарал Моторсқа» жол беруге мәжбүр болды.

      1945 жылы қыркүйекте Форд өз компаниясына жетекшілік етуді (осы жылға дейін ресми түрде ұлы, Эдзельдікі болған) немересіне өткізеді. Екі жылдан кейін 1947 жылы 7 сәуірде 83 жасында Форд қайтыс болды.    [8,25] 
 

ІІІ. 3.1. Менеджердің базалық сапасы 

      Менеджерлер қазіргі өндіріс шарттарында  – басқару бойынша мамандар. Өзіндік профессионалды қызмет ретінде менеджмент, менеджер өзі істейтін фирма капиталы меншігінен тәуелсіз. Менеджер ретінде жұмыс істей отырып, оның қолында фирма акциясы болуы да, болмауы да мүмкін. Менеджер еңбегі – барлық өндіріс процесінің байланысы мен бірлігін қамтамасыз ететін қызметкерлердің жоғары маманданған деңгейі бар өндірістің жоғары техникалық комбинациялау шарттарында пайда болатын өндіріс еңбегі. Сондықтан Менеджмент менеджер жетекшілігінде істейтін жалпы кәсіпорында өндіріс бөлімін немесе фирманы басқаратын маркетологтар, экономист, қаржы қызметкерлері, логистік, жобалаушы, инженерлер сияқты әр түрлі мамандық қызметкерлерінің басын қосады.

      Менеджер  термині кеңінен таралған және ол мыналарға қолданылады:

• иелік бөлімшелер немесе мақсатты-бағдарлама топтарының нақты жұмысын ұйымдастырушысына;
• жалпы кәсіпорын немесе оның бөлімшелерінің жетекшісіне;
• қол астындағыларға көңіл бөлу жөнінде, жетекшіге;
• қазіргі әдіс-тәсілдерге сәйкес жұмыс ұйымдастыратын басқарудың кез келген деңгейінің әкімшілігіне.

   АҚШ-да 10 миллионға жуық кәсіби менеджерлер  бар. Олардың көпшілігі факсирленген еңбек ақы алады. Жалпы жұмысшы  санындағы менеджерлер үлесі  орташа есептегенде 10%. Менеджерлері көп  болып сақтандыру және қаржы компаниялары саналады. Бұл жердегі менеджерлер саны орташадан екі есе көп. Ауыл шарауашылығында менеджерлердің саны ең аз. өндіріс спецификасында негізделгендіктен 50 қызметкерге 1 менеджерден келеді.

      Ең  маңыздысы американдық менеджерлердің қызмет көрсету, келісім негізінде  профессионалды және квалификациясы әкімшілікке қызыққан фирмалар мен ұйымдарға ұсынылады.

      Дамыған мемлекеттерде қолданылатын саяси, әлеуметтік экономикалық, психологиялық  күштерді және басқару орындарында  отырған адамдарға осы күштің әсерін зерттей отырып, басқарушының жұмысының мазмұны өзгеруі туралы маңызды қорытындыға келуге болады. Бұл қорытынды қазіргі уақыт пен болашақта шебер менеджерден талап ететін қабілеттіктерді болжайды. М.Вудкок пен Д.Френсистің зерттеуі  соңғы он жылдықта басқарушылық қызметке әсер ететін 11 факторды бөліп көрсетуге көмектесті.           [4,71]

1. Стресс, қысым көрсету және белгісіздік көп жағдайда ұйым өмірі формасында кездеседі.
2. Дәстүрлі құндылықтар жеке пайымдау мен құндылықтардың өзгеруіне әкеп соқты.
3. Таңдау мүмкіндігі кеңінен таралуда. Сондықтан менеджерлерден орындалатын жұмыс мақсаты мен өз мақсатын нақты белгілеу талап етіледі.
4. Ұйым жұйесі қазіргі талапқа сай басқарушыға оқуға қажетті барлық мүмкіндіктерді қамтамасыз етуге шамасы қалмайды. Әр менеджер тұрақты өз өсуін, дамуын өзі қолдап отыруы қажет.
5. Мәселелерді шешу құралды шектелгендіктен мәселе кобеюде және күрделенуде, сондықтан мәселені тез әрі тиімді шешу қабілеттілігі. Басқарушылар өнертапқыш және жағдайдың өзгеруіне икемді жауап қайтара білу керек.
6. Әр уақыттағы тауар сатып алу нарығына энергетикалық ресурстар үшін күрес және пайда табу, жаңа идеялардың қажеттілігі. Басқарушылар өнертапқыш және жағдайдың өзгеруіне икемді жауап қайтара білу керек.
7. Дәстүрлі иерархиялық қатынастар күрделене түсуде. Сондықтан тиімді басқару тура бұйрыққа бармай, айналасындағыларға әсер етуді қолдануға шақырады.
8. Көп дәстүрлі мектептер мен басқару әдістері өз мүмкіндіктерін жояды және қазіргі уақыт пен болашаққа жауап бере алмайды. Сондықтан жаңа, қазіргі талапқа сай басқарушылық әдістері талап етіледі және көп менеджерлер өзінің қоластындағылармен қатынасына жаңа ыңғайды игеру керек.
9. Қызметкерлерді қолданумен байланысты көп шығындармен, қиындықтар болады. Нәтижесінде әр басқарушыдан адам ресурстарын жақсы қолдануы талап етеді.
10. Өзгерулердің масштабының өсуі жаңа дағдыны игеру жаңа ыңғайларды дамыту және ескі болудың мүмкіндіктерімен күресті талап етеді. Менеджерден жаңа тәсілдерді тез оқып-білу, сондай-ақ практикалық дағдыны меңгерудің басқаларға көмектесу шеберлігі.
11. Күрделі мәселелер шешімді бірігіп іске асыратын бірнеше адамдардың күш салуын талап етеді. Сондықтан менеджер тез өнертапқыш болатын және жұмысында нәтижелі болатын топтарды білуі қажет.

3.2. Менеджерге қойылатын талаптар 

      Басқару қызметінің маңызды компоненті –  лидерлік, яғни адамдарға әсер ету қабілеттілігі. Көптеген менеджерлердің лидерлікке қабілеттілігі көп емес, сонымен қатар, кейбір лидерлер басқару лауазымына сәйкес келе қоймайды. Лидерлік және әйгілік бірдей сапалар емес. Кейбір жағдайларда басшылар дөрекілік пен агрессивті қылықтарды тиімді лидерлікпен шатастырады. Лидерлік – бұл жалпы басқару емес, оның бір бөлігі. Егер адам мықты лидер, бірақ нашар басқарушы болса, оған бағынатын адамдардың қойылған мақсаттарына жетуі қиынға түсуі мүмкін.

      Менеджердің қызметі оған кәсіби талаптарды қояды, оларға сәйкес менеджердің мынадай қасиеттері болуы тиіс:

• концептуалдық, яғни жалпы фирманың қызметін көрсету және оны сыртқы ортаның құбылыстарына бейімдеу, басқаша айтқанда, ол стрегиялық жоспарлаудың дағдыларын білуі қажет;
• оперативтік, яғни қабылданатын шешімнің деңгейінде квалификациясының жеткілікті болуы;
• аналитикалық, яғни ол анализдің ғылыми әдістерін тиімді пайдалануды білуі қажет, алдымен сандық анализді құралдарын білуі қажет; ол проблеманы анықтап, альтернативтік шешім белгілеуді білуі тиіс;
• әкімшілік шешімдерді қабылдау қабілеттілігі, яғни ұйымдастыру және түрлі процедураларды жүргізу дағдылары болуы тиіс;
• коммуникативті, яғни ауызша және жазбаша нысанда өзінің ойларын және тұжырымдарын жеткізуді білу;
• коммуникабельдік, яғни өзінің фирмасында, сондай-ақ оның сыртында әріптестерімен қырым-қатынастарын орнатуды білу;
• белгілі деңгейде техникалық білімдерінің, сондай-ақ басқарулық мәселелерді шешу үшін қажет спецификалық білімдерінің болуы.

Жоғарыда  айтылғанға сәйкес, ұйым менеджерсіз  болуы мүмкін емес, себебі олар:

• ұйымның бөлек операцияларын байланыстырады;
• ұйымның негізгі қызметін орындауды қамтамасыз етеді;
• ұйым қызметінің стратегиясын өңдейді;
• ұйым қызметінің нәтижелері үшін жауап береді;
• ұйымның сыртқы ортамен байланысын қамтамасыз етеді;
• ұйым атынан түрлі қатынастарға қатысады.

Менеджердің қызметін зерттей отырып, оынң негізгі  үш функциясын белгілеуге болады. [1,73]

      Біріншіден, менеджер ұйымның негізгі мәселелерін  анықтап, ресурстарды бөлу мәселесін  шешеді және ағымдағы түзетулерді жүзеге асырады, бұл жағдайда ол қабылдаған шешімі үшін жауап береді. Сондықтан, менеджер ең дұрыс шешімді таңдауды ғана емес, басқаратын ұжымды белгілі бағытпен батылды жүргізуді білу қажет.

      Екіншіден, менеджер ұйымның ішкі және сыртқы ортасы туралы мәліметті жинап, оны тартады және ұйымның мақсаттарын түсіндіреді. Менеджердің мәліметті білгендігі оның жұмысының нәтижелеріне әсер етеді.

      Үшіншіден, менеджер басшы ретінде ұйымның  ішкі және сыртқы қатынастарын реттеп ұйымның мүшелерін мақсаттарға  жетуге бағыттайды, олардың күш-жігерлерін үйлестіреді және ұйымның атынан окіл ретінде шығады.

      Басқарудың  иерархиялық деңгейі көтерілген сайын менеджер стратегиялық және перспективтік  мәселелерді шешуге уақытты көбірек  жұмсайды. Төменгі деңгейде, керісінше, менеджер уақытының негізгі бөлігін ағымдағы мәселелерді шешуге жұмсайды. 

Менеджердің жұмыс уақытының құрылымы. 

Тәжірибе  жүзінде менеджерлер компанияларда  жиерек кездеседі. Олардың атқаратын  рөлінің ерекшелігі менеджердің  арнайы дайындығы туралы мәселені қозғады. Менеджердің профессионализмі оның арнаулы білімдері және өндірісті коммерцияны әрі басқаруды ұйымдастыру саласында дағдыларының болуында, ол түрлі салаларда адамдермен жұмыс істеуді білуі қажет. Егер бұрын ұйымды басқару үшін технология мен басқару техникасын біліп, адамдармен жұмыс істей білуді талап ететін болса, қазіргі таңда қоғамдық өндірістің дамуына байланысты менеджерлерге қойылатын талаптар кеңейтіледі. Зерттеулерге сәйкес, қазіргі басшы өзінің саласында 15-20% ғана маман болғандығы жеткілікті, алдымен ол ұйымдастырушы, психолог, социолог болуы тиіс. Қазіргі таңдағы ұйымдар социотехникалық жүйелерді білетін мамандарды талап етеді. Ондай жүйелердің ортасында тұратын – адам.          [1,75]

     Сонымен нарық экономикасының заманында  табысты басқару үшін жоғары деңгейде кәсіби басшы – менеджер көптеген қасиеттерге ие болуы тиіс.

      Менеджердің қызметі табысты болу үшін мынадай  потенцияалды кемшіліктерге назар  аударған дұрыс: