Менеджмент жүйесіндамыту

      Еуропа  елдерінің тамақ кәсіпорындары  үшін НАССР жүйесін енгізу заңмен бекітілген.

      Менеджмент жүйесін еңбекті қорғау және әлеуметтік жауапкершілік саласына ендіру ISO 9001 немесе ISO 14001 стандартына сәйкес экологиялық менеджмент негізінде сапа менеджменті жүйесін енгізу сияқты әлемдік практикада кеңінен танылмаған. Алайда, нарықтағы «ФОРД», «Мерседес», «Сименс» және басқа әлемдік жетекші фирмалар менеджменттің аталған жүйесін енгізді.

      Автомобиль  өнімдері және релеванттық ұйымдарға  арналған ISO 9001:2000 қолдану бойынша  қойылатын ерекше талаптар 78 елде және экономикалық жүйелерде 27999 кем болмайтын ISO/ТS 16949:2002 сертификатының берілгенін көрсетеді. IATF (Халықаралық Арнайы Автомобиль Тобы) ұсынылған 2006 жылдың қорытындысы бойынша есепте 80 елде және экономикалық жүйелерде жиынтығы 17047 сертификатты құраған 2005 жылмен салыстырғанда, 10952 (+64%) ұлғайғаны көрсетілген.  

      3-кесте  - ISO/ТS 16949:2002 Негізгі нәтижелері

 

      2004 жылы ISO орталық хатшылығы алғаш  рет ISO 13485:2003 «Медициналық жабдық. Сапа менеджменті жүйесі. Реттеуіш  мақсаттарға қойылатын талаптар»  сертификаттарының тіркеліміне  шолу жасады. 2006 жылдың соңына  дейін 82 елде және экономикалық жүйелерде 8175 кем болмайтын ISO 13485:2003 сертификаты берілді. 2006 жыл қорытындылары 67 елде және экономикалық жүйелерде 2005 жылмен салыстырғанда жиынтығы 5065 құрайтын 3110 (+61%) ұлғайтуды көрсетеді. 

      4- кесте - ISO 13485:2003 Негізгі нәтижелері

 

      2006 жылы алғаш рет ISO/IES 27001:2005 «Ақпараттық  технологиялар. Қауіпсіздікті қамтамасыз ету әдістері мен амалдары. Ақпараттық қауіпсіздік менеджменті жүйесі. Талаптар» сертификаттарының тіркеуі жүргізілді.

      Берілген  сертификаттар бойынша жүргізілген  талдау 2006 жылдың соңына дейін 64 елде және экономикалық жүйелерде 5797 кем болмайтын ISO/IES 27001:2005 сертификатының берілгенін көрсетті.  

      5-кесте  - ISO/IES 27001:2005 Негізгі нәтижелері

 
 
 
 
 

      4. Қазақстан Республикасында менеджмент жүйесін енгізу бойынша жүргізілетін жұмыстар жай-күйін бағалау 

      4.1 Ағымдағы жай-күйін  талдау

      Қазақстан Республикасында 2001 жылдан бастап кәсіпорындар мен ұйымдардың қазіргі заманғы  менеджмент жүйесін дайындау және енгізу жөніндегі қызметі жандана бастады.

      Республикада  менеджмент саласында халықаралық  стандарттарды енгізуге арналған құрылған инфрақұрылым, нормативтік және әдістемелік  база құрыла отырып, қазақстандық кәсіпорындардың  халықаралық стандарттарға жедел  көшуі бойынша ҚР Премьер-Министрінің 2004 жылдың 6 ақпанында № 28-ө және 2006 жылдың 27 маусымында № 175-ө өкімдері қабылданды. Халықаралық негізде қабылданған Қазақстан Республикасының 36 мемлекеттік стандарты бар болып саналатын менеджмент жүйесі бойынша нормативтік база. Қазақстан Республикасының мемлекеттік стандарты ретінде менеджмент жүйесінің мынадай халықаралық стандарттары қабылданған: ISO 900 серия, ISO экологиялық стандарты 14000, қауіпсіздік және еңбек гигиенасы стандарттары OHSAS 18001, әлеуметтік жауапкершілік стандарттары SA 8000, тамақ өнімдері қауіпсіздігі менеджменті жүйесінің стандарттары ISO 22000 серия, СМЖ аудиті және экологиялық менеджмент – ISO 19011 және басқалары. Жыл сайын стандарттау жоспарына менеджмент саласында стандарттар әзірлеу қамтылады. Соңғы жеті жыл ішінде әр түрлі салаларда ISO 9001, 14001, OHSAS 18001 бойынша менеджмент жүйесі саласында ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізілді. Менеджмент жүйесін әзірлейтін және енгізетін кәсіпорындар мен ұйымдарға көмек ретінде 15-әдістеме-ұсыным әзірленді.

      Техникалық  реттеу жүйесінде СМЖ бойынша 130 сарапшы-аудитор, экологиялық менеджмент саласында 8 сарапшы, OHSAS бойынша – 10, НАССР бойынша – 18 сарапшы аттестатталды.

      2008 жылдың 1 сәуіріне текті елдегі 1319 кәсіпорын халықаралық стандарт  базасында ISO 9001 сапа менеджменті жүйесін әзірлеп енгізді және сертификатталды, оның ішінде 165 тамақ және ауылшаруашылық кәсіпорындары, 184 құрылыс кәсіпорны, 500 аса өнеркәсіптік емес кәсіпорындар, 353 кәсіпорын СМЖ әзірлеу және енгізу сатысында. 93 кәсіпорын экологиялық менеджмент жүйесін, 59 кәсіпорын – еңбекті және кәсіби қауіпсіздікті қорғау менеджменті жүйесін OHSAS талаптарына сәйкес 18001 және 18 кәсіпорын – ISO 22000 талаптарына сәйкес тамақ өнімдері қауіпсіздігі менеджменті жүйесін сертификаттады.

      30-дан артық мемлекеттік стандартты есептейтін менеджмент жүйесі бойынша стандарттардың нормативтік базасы құрылған: бұлар экологиялық менеджмент, тамақ өнімдері менеджменті, кәсіби қауіпсіздік және еңбекті қорғау, әлеуметтік жауапкершілік, мұнай және газ өнеркәсібі бойынша стандарттар.

      2009 жылы СМЖ болатын кәсіпорындар  саны 1500-ге дейін ұлғайтылуы керек.

      Одан  басқа, бұл процеске мемлекеттік  органдар, облыс әкімдіктері, жоғарғы  оқу орындары бірі қалмастан тартылуы керек. СМЖ Алматы қаласының, Алматы облысының әкімдіктері, сонымен қатар Астана және Өскемен қалаларының әкімдіктері енгізді.

      СМЖ енгізген кәсіпорындары барынша  көп облыстар тұрғысында Алматы қаласы және Алматы облысы – 278 және тиісінше 85 кәсіпорын, Қарағанды облысы – 170, Шығыс Қазақстан – 110, Астана қаласында – 85 кәсіпорын.

      Экспортқа өнім шығаратын 548 кәсіпорын ішінде 168 кәсіпорында менеджмент жүйесі бар.

      Стандарттау бойынша «Сапа менеджменті жүйелері»  ТК 54 техникалық комитеті құрылды. Қазақстан  сапаны басқару саласында стандарттар  әзірлеу жөнінде ISO/ТС 176 мүше болып табылады және менеджмент стандарттары бойынша дауысқа салуды іске асырады.

      Менеджмент  жүйесі саласында халықаралық стандарттарды  енгізуді ынталандыру бойынша шаралар  қарастырылған.

      Олардың ішінде:

      - ISO 14001:2004 халықаралық стандарттарына сәйкес сертификатталған кәсіпорындар үшін қоршаған ортаға шығару үшін төлем мөлшеріне 0,75 төмендеу коэффициентін енгізу (Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 28 желтоқсандағы № 1314 «Қоршаған ортаға шығару үшін негізгі және шекті төлем мөлшерін бекіту туралы» қаулысы);

      - Қазақстан Республикасы Президентінің  «Сапа саласындағы жетістігі  үшін» сыйлығының лауреаты болып  табылатын және меншікті өндіріс  тауарларын, бір салық төлеу кезеңі  ішінде (ҚР Салық кодексінің 140-9 бабы) есептелген бірлескен кіріс салығының 50% сомасын азайту бөлігінде сататын, сапа менеджменті жүйесі мен экологиялық менеджмент жүйесін енгізген және сертификаттаған кәсіпорындар үшін салық жеңілдіктері;

      - мемлекеттің сапа менеджменті  жүйесін дайындауға арналған  ауылшаруашылық шикізатын қайта өңдеуші-кәсіпорындар шығынын жартылай өтеуі (ҚР Үкіметінің 2006 жылғы 14 наурыздағы № 156 «Кәсіпорынды және ауылшаруашылық өнімдері нарығын басқару жүйелеріне жәрдем беру ережелерін бекіту туралы» қаулысы). 2006 жылға арналған бюджеттен ауылшаруашылығындағы өнімді қайта өңдеушілердің шығынының 50%-ын жабуға 40 млн. теңге, ал 2007 жылы – 80 млн. теңге бөлінді.

      Сол уақытта Қазақстандағы менеджмент жүйесін әзірлеу және енгізуде қол  жеткізілген кейбір табыстарды жеткілікті деп санауға болмайды. 6 жыл ішінде СМЖ енгізген 700 кәсіпорын – бізді он рет орап кететін алыс шет елдердің біреуімен де салыстыруға келмейді. Жүйе шағын бизнес кәсіпорындарында, денсаулық сақтау және білім беру ұйымдарында енгізілмеген.

      Менеджменттің басқа жүйелерін енгізу қарқыны – экологиялық менеджмент жүйесін ISO 14001; OHSAS 18001 «Кәсіби қауіпсіздік және еңбекті қорғау менеджменті жүйесі»; SA 8000 «Әлеуметтік жауапкершілік»; тамақ өндіру саласы үшін – НАССР барынша елеусіз және ешқандай елмен салыстырылмайды.

      Бұдан басқа, Қазақстан Республикасында сәйкестікті бағалау саласындағы қызметті іске асыратын ұйымдардың менеджмент жүйесіне қойылатын талаптар болатын халықаралық стандарттар негізінде аккредиттеу саласының стандарттары әзірленіп, енгізілуде:

      ҚР  СТ ИСО/МЭК 17011-2006 «Сәйкестікті бағалау жөніндегі органдарды бағалауды және аккредиттеуді іске асыратын органдар»;

      ҚР  СТ ИСО/МЭК 17025-2007 «Сынау және калибрлеу  зертханаларының құзырлығына қойылатын  жалпы талаптар»;

      ҚР  СТ ИСО/МЭК 65-2001 «Өнімді сертификаттау  жөніндегі органдарға қойылатын жалпы талаптар»;

      ҚР  СТ ИСО/МЭК 62-2001 «Сапа жүйелерін бағалауды  және сертификаттауды/тіркеуді іске асыратын органдарға қойылатын жалпы талаптар»;

      ҚР  СТ ИСО/МЭК 66-2002 «Экологиялық менеджмент жүйелерін бағалауды және сертификаттауды/тіркеуді іске асыратын органдарға қойылатын жалпы талаптар».

      ҚР  СТ ИСО/МЭК 17011 сәйкес қызметті бір ғана ұйым – Аккредиттеу жөніндегі  орган болып табылатын «Ұлттық  аккредиттеу орталығы» ЖШС жүзеге асырады.

      Ұйымдар аккредиттеледі  және мынадай талаптарға сәйкес өз қызметін іске асырады:

      ҚР  СТ ИСО/МЭК 17025 – 394 ұйым;

      ҚР  СТ ИСО/МЭК 65 – 54 ұйым;

      ҚР  СТ ИСО/МЭК 62 – 60 ұйым;

      ҚР  СТ ИСО/МЭК 66 – 11 ұйым. 
 
 

 

    

      
 
 
 
 
 
 

     Сондай-ақ, шетелдік бағалаушылар аккредиттеу  жөніндегі халықаралық ұйымдарға  кіру бойынша Республикалық бюджеттік бағдарлама аясында ISO/IEC 17025-2005 халықаралық стандарт талаптарына сәйкестігіне 13 зертхананы аккредиттеді. Үстіміздегі жылы тағы да 10 зертхананы аккредиттеу бойынша жұмыстар жүргізіледі. 

 
 
 

 

    

      
 
 
 

    

    

      
 
 
 
 

    – 
 
 
 
 

     Мемлекеттік білім беру ұйымдарында, мемлекеттік  басқару органдарында, мемлекеттік  денсаулық сақтау ұйымдарында менеджмент жүйесін ұйымдастырып енгізу үшін ерекшелікті  анықтау қажет және осы ерекшелік  бойынша бюджеттік қаржыландыру жоспарында осы мақсаттар үшін қажетті қаржыны қарастыру керек. 

     4.2. SWOT-Талдау 

     Күшті жақтары (S)

     1. Сапа, менеджмент жүйесін енгізу  және сертификаттау мәселелері  бойынша Үкіметтің қолдауы.

     2. «Сапа саласындағы жетістіктері  үшін» Президент сыйақысы және  «Алтын Сапа» конкурс-көрмесінің болуы.