Мұна газ саласын басқару

Ұйымдық құрылым - шаруашылықтың  өзін -өзі басқаруы жаңа әдістеріне, ғылыми- техникалық прогресске сәйкес жүргізілуі керек. 
Аймақтық жоспар алдындағы зерттеулерді жүргізудің басты мақсаты әлеуметтік – экономикалық дамудың комплексті жоспарының ғылыми деңгейін арттыру жатады.

 

2 Нарық жағдайында аймақтық  даму бағдарламасының қажеттілігі  (Маңғыстау облысы мысалында)

2.1 Маңғыстау облысының  даму бағдарламасы

 

Маңғыстау облысы аймақтық даму бағдарламасының негізгі мақсаты  - ауыл аумақтарындағы тұрғындардың экономиикалық  қызметінің дамуын және табысының өсуін  ынталандыру үшін бірінші кезектегі  шараларды жасақтау және іске асыру, ауылдық елді мекендерде қалыптасқан  ахуал мен жіктелуді талдау негізінде  әлеуметтік объектілер мен инженерлік инфрақұрылым құрылыстарын әлеуметтік-экономикалық даму келешегіне қарай инвестрлендіру және қалпына келтіру. Бағдарлама мақсатына  жету үшін мынадай міндеттерді шешу қарастырылады:

      1. Әлеуметтік-экономикалық  дамудың негізгі көрсеткіштері  бойынша        ауылдық  елді мекендерді паспорттауды  жүргізу және бар ахуалға талдау  жасау. 

      2.  АЕМ  жіктеу және әлеуметтік – экономикалық  келешегінің өлшемі бойынша   мониторинг өткізу.

      3. Әлеуметтік  объектілер мен инженерлік инфрақұрылым  құрылыстарын, жөндеу мен қайта  жаңартуды инвестрлендіру бойынша  бірінші кезектегі шараларды  жасақтау.

      4. Келешегі  бар ауыл аумақтары тұрғындарының  экономикалық                  қызметінің дамуы мен табысының  өсуін ынталандыру шараларын                  жасақтау және іске асыру. 

Маңғыстау облысының ауылдық  елді мекендерінің әлеуетін анықтау   ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі  ұсынған әдіс пен өлшемге сәйкес әлеуметтік-экономикалық даму мен оларды бағалауға әсер ететін көптеген факторларды  зерттеумен негізделді.

Жүргізілген талдау деректері  көрсеткендей, Маңғыстау облысының  барлық АЕМ орта әлеуетті дамудағы АЕМ санатына жатады (экология есебімен жиынтық баллы – 41-ден 66-ға дейін), бұл заңға сиымды, дамудың                   табиғи - географиялық және әлеуметтік - экономикалық жағдайында олардың  біртектілігі мен біртиптілігін  ескерілді.

Маңғыстау облысының АЕМ экономикалық әлеуеті көрсеткіштерінің жиынтық баллы 15-тен (Аққұдық селосы, өткізу базарынан қашықтығы-120 км) 29-ға дейінгі шегінде ауытқиды. Бұл көрсеткіштердің төменгі шамасы алдымен топырақтың төмен сапалы сипатымен және табиғи су көздерінің болмауымен түсіндіріледі, бұл ауылда экономикалық қызмет аясын айтарлықтай тарылтады.

Маңғыстау облысының АЕМ  жиынтық баллында көп үлес, сомарлық мәні 15-30 балл шегінде ауытқитын, инженерлік инфрақұрылымдардың даму деңгейінің көрсеткіштерінде бар. Облыстық көпшілік АЕМ электр энергиясымен, байланыспен және төселген жол типтерімен қамтамасыз етілу дәрежесі бойынша маңызы өте жоғары.

Маңғыстау облысының АЕМ  белгіленген нормаларға сәйкес әлеуметтік инфрақұрылым объектілерімен қамтамасыз етілуінің басымдықты жоғары деңгейімен сипатталады. Бірақ, осыған қарамастан, әлеуметтік даму деңгейінде толықтай жағымсыз әсерлер, ауыл тұрғындарының  жұмыспен қамтылуы мен табысының  төмен деңгейін көрсетеді. Бұл әлеуметтік дамудың сомарлық балында көрініс  тапты, яғни орташа мәні жобамен 10 мүмкіндіктен 6-7 балл құрады.

2012 жылғы 1 тоқсандағы  рейтинг нәтижесі бойынша, бірінші  орында - Бейнеу ауданы, екінші орында - Мұнайлы ауданы тұр, одан әрі  Түпқараған ауданы, Қарақия ауданы  және Ақтау қаласы жалғасады.  Мейлінше төмен орындарға Маңғыстау  ауданы мен Жаңаөзен қаласы  орналасқан.

Бейнеу ауданы (1 орын) бойынша жоғары орындарға бөлшек тауар айналымы (2011 жылғы 1 тоқсанмен салыстырғанда 2 есе), негізгі капиталға инвестиция (2,9 есе) көлемінің, шағын бизнестің белсенді кәсіпорындары санының (103,7%), халық санының (6,5%-ға), жоғары өсу қарқыны, өлім деңгейінің айтарлықтай төмендеуі (37,2%) есебінен қол жеткізілді.

Мұнайлы ауданының жоғары даму динамикасына (2 орын): бюджеттің жеке табыс көлемі (154,7%), шағын бизнестің белсенді кәсіпорындарының саны (106,3%), халық саны (11,6%-ға), мектепке дейінгі білім берумен және тәрбиелеумен қамтылған балалардың саны (1,7 есе) сияқты көрсеткіштер ықпал етті.

Түпқараған ауданы 2012 жылғы 1 тоқсанның қорытындысы бойынша 3 орында (2011 жылғы 4 тоқсанның қорытындысы бойынша – 5 орын). Мына көрсеткіштер: мемлекеттік бюджетке түсетін түсімдер көлемі (облыста орташа 79,4% болғанда - 173,3%), негізгі капиталға инвестиция көлемі (117,6%) жақсарды. Ауданда туу деңгейінің ең жоғары өсуі (37,6%), туберкулезбен ауыру деңгейінің (27,1%-ға) және қылмыстылық деңгейінің (26-ға%) едәуір төмендеуі байқалуда.

Қарақия ауданында (4 орын) құрылыс жұмыстары көлемінің (114,3%), мемлекеттік бюджетке салықтық және салықтық емес түсімдер көлемінің (115,7%), дене шынықтырумен және спортпен жүйелі түрде айналысатын азаматтар санының (2,1 есе) өсуі байқалуда.   

Ақтау қаласы бойынша (5 орын) ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру (179,3%), құрылыс жұмыстары (2,5 есе) көлемінің өскені көрінеді.

Маңғыстау ауданының (6 орын) төменгі даму қарқынына құрылыс жұмыстарының (43,7%), негізгі капиталға инвестицияның (44,5%), туу деңгейі (5,4-ке) сияқты көрсеткіштердің төмендеуі, сондай-ақ туберкулезбен ауыру (3,4 есе) мен қылмыстылық деңгейінің (21,3%)  өсуі ықпал етті.

Жаңаөзен қаласы (7 орын) бойынша өнеркәсіптік өнімнің (79%), құрылыс жұмыстарының (35,5%), негізгі капиталға инвестицияның (50,3%), нақты көлемінің төменгі индекстері, шағын бизнестің белсенді кәсіпорындары санының (19,7%-ға) төмендеуі, қылмыстылық деңгейінің өсуі (43,3%) байқалуда.

 

2.2 Маңғыстау облысының  әлеуметтік-экономикалық даму көрсеткіштерінің  жоспары

 

Мемлекет басшысының «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты  бағыты» атты 2012 жылғы 27 қаңтардағы Қазақстан халқына Жолдауында қойылған тапсырмаларға, сондай-ақ басым мемлекеттік және стратегиялық бағдарламаларына сәйкес құралды. Маңғыстау облысын дамытудың 2011-2015 жылдарға арналған бағдарламасын іске асыру жалғасуда.

Тұтастай алғанда, қабылданған  барлық шаралар экономиканы сапалық  тұрғыдан өсіруді қамтамасыз етуге, индустриялық-инновациялық даму бағдарламасын  одан әрі іске асыруға, халықтың әл-ауқат  деңгейі мен өмір сүру сапасын  арттыруға бағытталған.

1. Өнеркәсіп. Есепті кезеңде қолданыстағы бағада 1268,7 млрд. теңгенің өнімі өндірілді. Өнеркәсіптік өнімнің нақты көлем индексі 97,5% құрады. 
       Облыстағы өнеркәсіптік өнімінің жалпы көлемінде үлесі 93,9% құрайтын тау-кен өндіру өнеркәсібінде және карьерлерді игеруде 1192,6 млрд. теңгенің өнімі өндірілді. Нақты көлем индексі – 97,2% құрады.

2012 жылғы қаңтар-шілдесінде  мұнай өндіру 2011 жылдың осындай  кезеңімен салыстырғанда 2,3%-ға  төмендеп, 10,2 млн.тонна құрады, табиғи  газ өндіру – 17,5%-ға (1342,2 млн.  текше метр) төмендеді. Мұнай мен  газ өндірудің, тиісінше өнеркәсіп  көлемінің төмендеуін негізгі  себебі – облыста игеріліп  жатқан көмірсутегі кен орындарының  табиғи түгесілуі.  

Өңдеу өнеркәсібіндегі өндіру көлемі 2011 жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 10%-ға (40,6 млрд. теңге) дейін азайды. Тапсырыстың жоқтығынан (Бейнеу ауданындағы «Ақ-Бидай терминалы) ұн тарту өнеркәсібінің өнімдерін өндіру қысқаруына байланысты азық-түлік өндірісі 27,2%-ға төмендеді, тоқыма өнімдері өндірісі ағымдағы жылы сұраныстың төмендеуіне байланысты 27,9%-ға төмендеді (жеңіл өнеркәсіп саласында 2 орташа кәсіпорын бар – «Жамал-ай» АҚ және «Жанарыс» ЖШС.

Өңіріміздегі негізгі  машина жасау кәсіпорындары –  «Каспий өңірлік машина жасау  кешені» ЖШС («КМК» ЖШС), «Каскор-Машзавод», «GMMOS Қазақстан» ЖШС толық қуаттылыққа  жүктелмеуіне байланысты машина жасау 29%-ға төмендеді. «Каспий өңірлік  машина жасау кешені» ЖШС кәсіпорнында тұрақсыз жағдай орын алды, «КМК» ЖШС  және «ҚазМұнайГаз»БӨ» АҚ арасындағы 2012 жылғы №226-16 келісілген келісім  акционерлік қоғам тарапынан  себепсіз түетілгендіктен келісімнің жалпы соммасының 25-30%-ның төмендеуіне  алып келді.

Қазіргі кезде өндірісті  қайта құрудың және қайта жаңғыртудың 2-кезеңіне дайындық жүріп жатқандықтан, химиялық өнімдер өндіру өнеркәсібінің  өнімі 6,2%-азайды. Өзге де металдық емес минералды өнімдер өндірісі тапсырыс берушілердің сұранысының төмендеуіне  байланысты 5,2%-ға төмендеді. 

Резеңке мен пластмассадан  жасалған бұйымдар өндірісінде (1,8 есе), тері және теріден жасалатын өнімдер  өндірісінде (1,4 есе) өсім байқалады.

Елдің Индустрияландыру картасына жалпы сметалық құны 625 млрд. теңге болатын және жаңадан шамамен 44705 жұмыс орны құрылатын (салу кезеңінде – 13208 жұмыс орны, пайдалануға беру кезеңінде – 31947 жұмыс орны) 34 жоба енгізілді. 

Оның ішінде, өңірлік Индустрияландыру картасына жалпы сметалық құны 231,07 млрд. теңге болатын және жаңадан 10272 жұмыс орны құрылатын 31 жоба, республикалық  Индустрияландыру картасына жалпы  сметалық құны 394,1 млрд. теңге болатын  және жаңадан 21225 жұмыс орны құрылатын 3 жоба енгізілді.

2010-2011 жылдары жалпы сметалық  құны 120,5 млрд.теңге болатын 17 жоба  аяқталып, жаңадан 3874 жұмыс орны  құрылды. 2010 жылы іске қосылған  объектілердің 5-еуі қуаттылығы 100% жүктемеге ие («Корпорация АПК-Инвест»  ЖШС-нің диірмен кешенінен, құрама  жем зауытынан тұратын элеватор  кешені,  Баутин кентіндегі «Маңғыстау облысының кеме жөндеу зауыты» ЖШС-нің кеме жөндеу зауыты, «ГММОС Қазақстакн» ЖШС-нің мұнай-газ құрал-жабдықтарын шығару бойынша зауыты (2 кезең),  Ақтау қаласы әуежайының халықаралық жолаушылар терминалының құрылысы және ұшыру-қондыру жолағын қайта құрылымдау «АТМ Групп» ЖШС, қабырғалық қуыс жабынды плиталар өндірісі «Еврострой-А» ЖШС,  1 жоба - 60%-ға жүктелген (теңіз операцияларын қолдау базасы «Балықшы» ЖШС), және 2 жоба бойынша қуаттылық жүктелмеген, оның ішінде: 

- жылына қуаттылығы 84 мың  тонна бұрғылау ерітінділер өндірісі  «Эм-Ай Дриллинг Флюидз Интернэшнл, Б.В.». Бұл Солтүстік Каспий  жобасына бағытталған. Кәсіпорын  «Аджип ККО»-ның тендеріне қатысты.  Жоба алдын ала мақұлданды. Өнім  жеткізуге арналған шартқа қол  қою бойынша дайындық рәсімдері  жүргізілуде. Келісімшарт оорташа  мерзімді (4 жыл) болмақ;

- «Теңіз Сервис» ЖШС-нің  металл конструкциялары зауытының  өндірістік алаңы. Қазіргі кезде  алаңша нақты өндіріске дайындалған,  алайда Қашағанның екінші фазасын  іске асыруды бастау мерзімі  айқындалмауына байланысты зауыт  құрылысыбасталған жоқ. Экологиялық  әсер ету базасын орналастыру  бойынша ұсыныс қаралуда, сондай-ақ  «Технип» француз компаниясымен  металл конструкциялары зауытын  құру бойынша келіссөздер жүргізілуде.

2011 жылдың 9 жобасының ішінен  – «Қазақстан темір жолының»  «Өзен – Түрікменстанмен мемлекеттік  шекара» жаңа темір жол желісінің  құрылысы» жобасы бойынша қазақстандық  бөлік 100% аяқталды. Екі жоба бойынша  өнім шығару басталған жоқ.  Қалған 6 жоба бойынша орташа жүктеме  - 60%.

2012 жылы жалпы сметалық  құны 64,522 млн. теңге болатын және  жаңадан 3624 жаңа жұмыс орны  құрылатын 11 жобаны, оның ішінде  өңірлік Картаның 9 жобасын, республикалық  Картаның 2 жобасын аяқтау жоспарланған, олар:

- «Ақтау пластикалық масса  зауытында жол битумдарын өндіру»  «Caspi Bitum» бірлескен кәсіпорны;

- «Сұйық дәрілік формалар  мен медициналық мақсаттағы бұйымдар  шығару бойынша фармацевтикалық  кешен» «Медикал Фарм Ча-Кур»  ЖШС»;

- «Мұнайдан тұратын қалдықтар  мен мұнайды қайта өңдеу бойынша  шағын зауыт» «ХаКоОйл» ЖШС;

- «Тауарлық-бекіре фермасының  құрылысы» «Осетр-Аралды» САС;

- «Жел  электр станциясының құрылысы»  «DMK-Ko» ЖШС;

- «Бетоннан жасалатын  бұйымдар өндірісі» «Рауан и  Ко» ЖШС;

- «Резеңке ұнтағынан жабын  өндірісін ұйымдастыру» «ИК-Дара»  ЖШС;

- «Аммиак, азот қышқылы  және аммиак селитра өндірісін  тұрақтандыру және жаңғырту»  жобасы «ҚазАзот» ЖШС;

- «UHT өңделген сүт және  балмұздақ өндірісі бойынша жаңа  қуаттылықты іске қосу. Ашыған  сүт өнімдерін шығару бойынша  қуаттылықты кеңейту «Гурман»  ЖШС;

- «Газ және суға арналған  полиэтилен құбырларын өндіру  бойынша зауыт» «Арлан Group- Aktau»  ЖШС.  

  Облыстың бәсекеге қабілетті артықшылықтарын есепке ала отырып, облыс  экономикасын өсірудің мынадай резервтері анықталды: мұнай-газ өндіру секторын одан әрі дамыту (өңірдің минералды-шикізаттық кешенін іздестіру, барлау және қосымша барлау, сервистік-қызмет көрсету өндірісін дамыту), өңдеу салаларын дамыту (оның ішінде «Ақтау теңіз порты» АЭА аумағында), облыстың транзиттік әлеуетін (көлік логистикасын, шекара бойындағы аумақтарды) дамыту; құрылыс индустриясын дамыту; туризмді дамыту («Кендірлі» халықаралық курортты демалыс аймағының құрылысы), агроөнеркәсіптік кешенді (жайылымдық, асыл тұқымды мал шаруашылығын, балық аулауды және  тауарлық балық өсіруді) дамыту.  

 Өнеркәсіп салаларындағы  және облыстың жүйе құраушы  кәсіпорындарындағы мынадай өсу  резервтері бар:           

 Тау-кен өндіру өндірісі. «Өзенмұнайгаз» ӨФ-да мұнайдың бастапқы қорының 70%-дан астамы өндірілді, бұл ретте өңірдегі көмірсутегі шикізатын дайындау қарқыны әлі де болса өндіру динамикасынан артта қалуда. Бұл мұнай-газ компанияларының, оның ішінде «Өзенмұнайгаз» ӨФ мен «Қаражанбасмұнай» АҚ сияқты мейлінше ірі компаниялардың перспективалық дамуын тежейді.