Мұна газ саласын басқару

       Аумақтық  саясатты жүзеге асырудың экономикалық  тетiгi аумақтың ерекшелiктерiн,  олардың шешiлетiн стратегиялық  және тактикалық мiндеттерiнiң  сипатын ескеретiн икемдi, сараламалымды  болуға тиiс. Бұл тура және  жанама әдiстер мен тетiктердiң  көмегiмен оның әртүрлi аспектiлерiне  мемлекеттiк ықпалды ойластырады. 

       Өнеркәсiптiң  базалық салаларының өңдеуге  мамандандырылған, минералдық ресурстардың  стратегиялық маңызды түрлерi бар  аймақтар үшiн, сондай-ақ әскери-өнеркәсiптiк  кешеннiң кәсiпорындары дамыған  жоғары ғылыми-өндiрiстiк әлеуеттi  аймақтар үшiн мемлекеттiк реттеу  әдiстерi бiрiншi кезекте аймақ экономикасының  құрылымдық қайта құрылуына жәрдемдесуге  және жағдай жасауға, соның  iшiнде экспорттық бағдардағы  өнiмдер мен конверсиялық салаларда  халық тұтынатын тауарлар шығаруды  арттыру мақсатында кәсiпорындарды  техникалық қайта жарақтандыруға  бағдарлануға тиiс. Бұл аумақтар  үшiн сыртқы сауда саласындағы  мемлекеттiк реттеу мәселелерi  мен шетел инвестицияларын тарту, iрi кәсiпорындарды жекешелендiрудiң  шарттарын айқындау, отандық және  шетелдiк инвесторларды тартуда  мемлекеттiң жәрдемi елеулi маңызға  ие. Бұл аймақтарда құрылымдық  қайта құруларды ынталандыратын  фактор, басымдыққа ие салалар  бойынша амортизациялық жеңiлдiктер  жасау, сараламалық инвестициялық  және салықтық несие беру болуы  мүмкiн. Жеңiлдiктi салық жүйесiнiң  көмегiмен бұл аймақтарға шетел  инвестицияларын, бәрiнен бұрын  қысқы мерзiмде әлемдiк деңгейге  шыға алатын және барлық шаруашылықтың,  сондай-ақ жалпы аумақтың инфрақұрылымының  техникамен қайта жарақтануына  белсене қатыса алатын салаларға  тарту маңызды роль атқаратын  болады.

Республикалық және жергiлiктi бюджеттердi жасаған және атқарған кезде аймақтар аумағында қалыптасатын қаржы ресурстары жеткiлiксiз ескерiледi. Аймақтардың жиынтық қаржы тепе-теңдiгiн (мемлекеттiң жиынтық қаржы тепе-теңдiгiнiң  құрамдас бөлiгi ретiнде) және оның бюджетпен  үйлесiмдiлiгiн әзiрлеудiң объективтiк  қажеттiлiгi пайда болады. Бұл аймақтардың  кiрiстерi мен шығыстарын болжамдауға, өз ресурстарының шектi жол берiлетiн  төменгi шекарасы және жергiлiктi бюджеттiң  жалпы көлемiнде бекiтiлген кiрiстер сияқты нормативтер мен көрсеткiштерге бағдар жасап, салықтар мен кiрiстердi бюджеттер түрi бойынша бөлiп таратуға мүмкiндiк бередi. Шығыстар жөнiндегi жалпымемлекеттiк нормативтер мен  коэффициенттердi мiндеттi түрде пайдаланудың қолданыста бар практикасын қайта  қараған және ұзақ мерзiмдiк нормативтердiң (тек бiр реттеушi кiрiстi - жеке адамдардан алынатын табыс салығын ғана қалдырып, акциздер, заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы, қосылған құнға салынатын  салық бойынша) негiзiнде кiрiстердi бюджеттердiң арасында бөлуге көшудi бастаған жөн.

       Алдағы  жылдардың жергiлiктi бюджеттерiн  қалыптастыру, әлеуметтiк-мәдени мақсаттағы  объектiлердi кәсiпорындардың иелiгiнен  алып жергiлiктi өкiмет органдарының  балансына берудiң, сондай-ақ құрылымдық  қайта құрулардың жандануының  және осы әлеуметтiк проблемаларға  байланысты шешiмдердiң себебiнен  қаражаттарды пайдаланудың жаңа  баптары мен бағыттарының пайда  болуына байланысты. Бұл жағдайларда  аймақтарда тиiсiнше қаржылық  қамтамасыз ету арқылы әлеуметтiк  кепiлдiктер мен нормативтердi функцияландыру  жүйесiне көшудiң қажеттiлiгi мен  маңыздылығы күшейе түседi.

 

3.2 Дағдарыстық аймақтарды  құрылымдық қайта құру және  басқа да аймақтармен теңестіру  саясаты

 

Аймақтық экономика өндіргіш күштерді дамыту мен орналастырудың кең ауқымды мәселелерін қарастырады, ірі өндірістік комплекстерді құруға жол ашады. Ол үшін аймақтың энергетикалық, минералды-шикізат, материалдық-техникалық базасы зерттеледі, өндіргіш күштердің  дамуына табиғи ортаның, экологияның  бұзылмауы негізге алынады. Қазақстан аймақтарындағы мол табиғи ресурстарды ұтымды игеру, өнеркәсіптік шикізат пен отын базасын дұрыс орналастыру еліміздің экономикалық қуатын арттырады. Халық шаруашылығының шикізат және отын ресурстарын пайдаланудың арта түсуі шикізат базасының үлкен торабын жасауды талап етеді. Минералдық шикізат ресурстары экономикалық құрылымдық тұрғыдан қайта құруға қажетті қаржыны жинауға мүмкіндік береді. Мәселен, Қазақстан экономикасының тиімділігін арттыру үшін, ең алдымен, елдің әр аймағындағы отын-энергетика, металлургия, мұнайхимия өнеркәсіптерін өркендету керек. Екібастұз, Майкөбе, Обаған алабын үрдіс игеру көмір өнеркәсібін орналастырудың құрылымын айтарлықтай өзгертеді. Мамандардың есептеуінше, болашақта барлық энергетикалық көмірдің 80% Солтүстік-Шығыс Қазақстанда өндіріледі. Бұл өңірдің энергетикалық көмірі негізінде елімізде құрылатын ірі энергетикалық база Қазақстанда өндірілетін электр қуатының 70%-ын береді. Осы база негізінде өнеркәсіптің электр қуатын қажет ететін салалары дамиды. Тасуға ыңғайлы Обаған көмірі республиканың басқа аймақтарына жеткізіледі, шетелдерге жөнелтіледі. 
Батыс Қазақстандағы көмірсутегі шикізатын игерудің болашағы зор. Бұл өңірден жылына 88-100 млн. тонна мұнай алуға болады. Осыған орай мұнда бұл өнімдерді өңдеп, мұнайхимия өнеркәсібін өркендетуге, жаңа кәсіпорындар салуға мүмкіндіктер көп. Қостанай, Соколов-Сарыбай, Лисаковск, Қашар кен-байыту комбинаттары да қара металлургияның аса ірі ошақтары. Шығыс және Орталық Қазақстан күкірт қышқылын өндіруді, Оңтүстікте фосфор өндірісін ұтымды ұйымдастыру арқылы аймақтық экономиканың тиімді құрылымын жасауға болады.

Аймақтық экономика еліміздің  басқа аудандарымен байланыста дамиды, интеграция және еріктілік принциптері  сақталады, бірыңғай энергия, көлік, байланыс жүйелері қалыптасады. Аймақтық стратегиялық маңызы бар табиғат ресурстарын  пайдалануда оған жеңілдіктер беріледі. Аймақтағы халықтың көші-қон проблемалары зерттеледі. Ол үшін аймақаралық және аймақтық бағдарламалар жасалады. Тұтас  алғанда, Аймақтық экономика елдің  өндіргіш күштерінің дамуына нақты  жағдай жасауы және оған сүйенуі керек.

Елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының ұзақ мерзімге арналған стратегиясы  табиғи, әлеуметтік-экономикалық және т.б. аумақтық факторлары толықтай ескеріп, оларды мемелекеттік саясаттың барлық бағыттарында нақтылағанда ғана ғылми  тұрғыдан негізделген және жүзеге асу  мүмкіндігі жоғары болады.

 Қазіргі уақытта ресрублика  кеңістігіндегі әлеуметтік-экономикалық  даму жағдайларының біркелкі  болмауы мемелект тарапынан жүргізілетін  аймақтық саясат ерекшеліктерін анықтайды. Соған орай мемелекеттің аймақтық саясатының мақсаттары мен міндеттері, оларды жүзеге асыру механизімдері анықталады.

  Мемелекет нарықтық қатынастардың дамуы барысында кәсіпорындарға толықтай дербестік бере отырып, олардың шаруашылық қызыметіне тікелей араласпағанымен де, жанама түрде (салықтар, экологиялық, монополияға қарсы шектеулер т.б,) арласады. Бұл нарық жағдайында кәсіпорындардың тимді қызымет етуінің бір шарты деуге болады. Ал егер мемелекет аймақтармен дұрыс өзара қарым-қатынас орнатпаған болса, немесе халықтың өмір сүруін қамтамасыз ететін ортасы болып табылатын мемелекеттің барлық аумақтарының дамуы үшін жауапкершіліктен бас тартатын болса, онда жүргізіліп жатқан реформалардың оң нәтижеге жеткізбейтіндігі анық. Демек, аймақтардың дамуын мемелекеттік реттеу олардың дамуының қажетті шарты.

  Экономиканы мемелекеттік реттеудің ерекше бағытты ретінде қарастырылатын аймақтық саясаттың қазіргі ерекшеліктерін қарастыру оның тимді жүзеге асуына ықпалын тигізетін негізгі мәселердің бірі болып табылады. Сондықтан да аймақтар дамуындағы қазіргі қалыптасып отырған жағдайды саралау және соған орай аймақтық саясаттың бағыттарын айқындау өзекті мәселеге айналды.

Аймақтар экономикасын мемлекеттік  реттеу - еліміздің және оның жекеленген аймақтарының экономикалық жағдайын қамтамасыз етуге қойлған мақсаттарға жетуді көздейтін мәселелерді шешуге бағытталуы керек.

Ал, аймақтық саясаттың мәні - жалпы ұлттық мақсаттарға жету үшін аймақтық дамуды тиімді басқару болып табылады.

Қазақстан үшін аймақтық даму мақсаттары ретінде төмендегілерді атауға болады:

Әрбір аймақтағы халықтың тұрмыс-жағдайының деңгейін теңестіру.

Дағдарыстық аймақтарды құрлымдық  қайта құру. Бірінші мақсаттан  айырмашылығы теңестіру саясаты  жалпы барлық мемелекет үшін жүргізілетіндігімен  ерекшелінеді. Дағдарыстық аймақтарды құрлымдық қайта құру тек ірі, жалпы мемелекттік бағдарлама көмегімен  жүзеге асырылады, кейбір аймақтарда аталмыш  міндетті орындау үшін қажет ресурыстардың  жетіспеушілігі болады. Мемелекеттің негізгі функциясы, артта қалған аумақтарды - даму деңгейі жоғары аймақтардың  қатарына жеткізу, бірақ мүндай жағдайлар  халыққа өз зардабын тигізбеуі тиіс.

Дағдарысқа «интеллектуалдық»  дайындықта ұлттық көшбашылардың болашаққа  бағытталған инновациялық және біріктірушілік идеяларды қозғаушылық қабілеттерінен көрініс табуы елдің тығырықтан шығуында бәсекелестік басымдыққа жеткізеді. Идеологиялық серпінге әзер болу да аса  маңызды. «Ынтымақтастық» идеологиясы  адамдарды біріктіруде, патриотизмді тудыруда, оң қадамдарды айқындауда шешуші роль атқарады.

«Бұрынғы кеңестік элитадан»  қатаң түрде бас тартып, сыбайлас жемқорлықты және басшылардың біліксіздігін  жеңе білгендердің, елдің интеграция үдерісін басқара білгендердің табысқа  жету мүмкіндігі мол. осы бағытта  барлығынан Қазақстанның мүмкіндігі басқалардан артық. «РФ мен ҚР бұл дағдарысқа интеллектуалдық жағынан дайын, өйткені олар қазір үлкен диалог деңгейінде жаңа идеялардың реакторы болып отыр. 
  Н.Назарбаевтың макроаймақтық интеграцияны қолдау, ұлттық валютаның күшті жинақ қорын жасау жөніндегі және ғаламдық резервтік валютаны енгізу туралы бастамалары – мұның бәрі Қазақстанның өз елінің аймақта да, әлемде де дағдарыстан шығудағы өз ролін айқын біліп отырғандығын көрсетеді.

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

Қорыта айтқанда, аймақтық саясат - мемлекеттiң елдi тұрақты  әлеуметтiк-экономикалық дамытудың  стратегиялық мақсаттары мен мiндеттерiне жету үшiн тiршiлiк әрекетi мен шаруашылық жүргiзудiң аймақтық факторларын  тиiмдi пайдалануға бағытталған жалпы  саясатының құрамдас бөлiгi болып табылады.

       Қазақстан  Республикасы аймақтық саясатының  мақсаты халықтың тiршiлiк әрекетi үшiн салыстырмалы бiрдей мүмкiндiктер  құру мен еңбектi аймақтық ұтымды  бөлудiң және аймақтық өзiн-өзi басқаруды дамыту принциптерiн  қалыптастырудың негiзiнде әрбiр  аймақтың ресурстық-өндiрiстiк мүмкiндiгiн  тиiмдi пайдаланудан тұрады.

Аймақтық саясатты iс жүзiнде  жүзеге асыру мынадай принциптерге:

• бүтiндей алғандағы мемлекеттiң және оның нақты аумақтардағы шаруашылық кешендерiнiң барлық элементтерiнiң тиiмдi дамуын қамтамасыз етушi жекелеген аймақтары мүдделерiнiң ұтымды үйлесуiне;
• аймақаралық және мемлекетаралық байланыстар жүйесiн қалыптастыру және аймақтардың iс-әрекетiнiң мемлекеттiң сыртқы саясаты мен сыртқы экономикалық қызметiнiң негiзгi принциптерiмен тиiстi экономикалық келiсiмдерi мен келiсiмге келулерiн жүзеге асыру кезiнде жалпымемлекеттiк мүдделердiң басымдығын қамтамасыз етуге;
• шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң еңбектi аймақ аралық тиiмдi бөлу мен өндiрiстi интеграциялаудың негiзiндегi тиiмдi өзара iс-қимылына;
• аймақтардағы өндiрiс процестерiн оларды әлеуметтiк-экономикалық дамытудың бастапқы деңгейiне және нарықтық қатынастар жағдайларында функцияландырудың объективтi мүмкiндiктерiне сәйкес реттеудiң сараламалы қадамына;
• аймақтардың аумақтарды әлеуметтiк-экономикалық дамыту міндеттерiн шешудегi, экономиканы реформалаудың әлеуметтiк зардаптарын жұмсартудағы, сондай-ақ мақсат үшiн қажеттi қаржылық және өндiрiстiк ресурстарды қалыптастыру мен жұмылдырудағы экономикалық дербестiгiне;
• аймақтардың экономикалық дербестiгiнiң басымдықты, артта қалған және қолайсыз аудандар мен аумақтарды мемлекеттiк қолдау жүйесiмен ұтымды үйлесуiне, халықты тұратын жерiне қарамастан әлеуметтiк нормативтермен және кепiлдiктермен қамтамасыз етуге;
• аймақтық органдардың халықтың тұрмысының деңгейi мен сапасы, минералдық-шикiзаттық, жер, су және басқа да ресурстарын ұтымды пайдалану, өсiмдiктер мен хайуанаттар әлемiн қалпына келтiру үшiн жауапкершiлiгiне негiзделедi.

Мемлекеттiк құрылыстың саяси, экономикалық және әлеуметтiк негiздерiнде  сапалы өзгерiстердi орнықтыратын Қазақстан  Республикасы Конституциясының қабылдануына байланысты, елдi дамытудың жаңа кезеңiнде  шаруашылық жүргiзудiң аймақтық факторлары ролiнiң күшеюiне байланысты аймақтарда жүргiзiлетiн экономикалық реформаларды заңмен қамтамасыз етудi жетiлдiру, қолданылып жүрген нормативтiк актiлердi қайта  қарау және жаңасын жасау маңызды  мәнге ие болды.

       Аймақтардың  әлеуметтiк-экономикалық даму параметрлерiн,  макроэкономикалық саясаттың тиiмдiлiгiн,  нормативтiк ережелердiң орындалуын, қаржы құралдарын пайдалануды  талдауға және бақылауға мүмкiндiк  беретiн бастапқы есеп пен статистикалық  есептiлiктiң, статистикалық көрсеткiштер  жүйесiн қалыптастырудың әдiстемелiктерi мен әдiстерiн жетiлдiрудiң; 

       Аймақтандырудың  жалпы әлемдiк процесi, басқаруды  орталықтандырудың төмендеуi және  аймақтардың құқықтары мен өкiлеттiгiнiң  кеңеюi тенденцияларын ескере  отырып аймақтық экономика жөнiнде  iргелi және қолданбалы ғылыми-зерттеулер  жүргiзудiң; 

       Республика  аймақтары мен таяу және алыс  шет елдер бойынша жаңа технологияларды,  техникаларды және басқа жаңалықтарды  енгiзу жөнiндегi ақпараттық жұмысты  күшейтудiң орынды екендiгi туындайды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Қазақстан Республикасы аймақтық саясатының тұжырымдамасы туралы 1996 жылғы 9 қыркүйек Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң қаулысы
2. Қазақстан Республикасының жолдауы «Дағдарыстан жаңару мен дамуға»
3. Альфред Вебер «Аймақтық экономикаға теориялық - әдістемелік зерттеулер»
4. Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің мәліметтері
5. Маңғыстау облысы әкімдігінің ресми сайты
6. Қазақстан республикасының “ҚР...Егемен Қазақстан 23.01.2001ж. 
   2002-2006 ж.ж. арналған Қазақстан Республикасының 
   аймақтық саясат қағидалары. Астана қаласы, 2001 ж
7. Курманбаев С.К. Гамарник Г.Н. Муниципальный менеджмент. Алматы 2000ж
8. Искакова Р. “Региональная политика” // Финансы Казахстана № 3 2001г.
9. Баймуратов У.Б. Эффективность технического прогресса в промышленности Казахстана – Алматы.1973г. – 200с. 10. И.Н. – М. и биржи, изд Объединение ЮНТИТ. 1995г.-480с.
10. Шамхалов Ф. Государство и экономика: власть и бизнес.  .- М.: Экономика, 1999.
11. Каренов Р.С. “Государственное регулирование экономики” -  Алматы:2001
12. Кенжеболатова «Экономиканы мемлекеттік реттеу» Астана 2003ж
13. Қазақстан Республикасының 2008-2010жылдарға арналған аймақтық саясат концепциясы  – Астана, 2001.