Көркемөнер шығармашылығы

 Соңғы жылда басылымнан шыккан жалпы білім беретін мектептің 4-сыныбына арналган «Музыка» окулығ(ында (А.,2011ж.авторы М.Оразалиева) әpбip ұлттардың дәстурін (орыс, татар, ұйгыр, кәріс, неміс, қытай, түрік, т.с.с.), бауырлас, туыстас халык өнерінің дамуы туралы көп мәлімет берген. Әлбетте халықтар достығы мен музыка өнерінің достығы бepiк. Алдыңғы тараудагы такырыптың басында нотасымен «Дос болайық» деген (музыкасы Нустбаевтш, cөзі Х.Талгаров) әні келтірілген. Бұл ән қазақ музыкасының достықты жыр ететін мазмұны терең музыкалык шығарма болғандықтан оқушыларға көп әсер ететіні сөзсіз. Әp бip халыктың дәстүрлерін сипаттай келе казак халкының халык музыкасына баса аударылган. Оқытушылар өздерінің кәсіби шеберлерінің аркасында оқушылар санасына қазақтың халық музыкасын ciңіріп халықтық ұлтты дәстүрді жалғастырады. Жас ұрпакты окыту мен тәрбиелеуде  халкының тарихын, мәдениетің, дәстүрдағдысын білуге ұмтылтуымыз керек. Сондықтан бұл бағытта айтылатын да, жазылатын да жаңа багдарламалар мен толымды пiкip ұсыныстардың болатыны абзал. Kaзіргі еліміздің барлык білім  беру жүйесінде ұлттык мәдениет пен тарихымызды тереңдетіп окытуда тың такырып, жаңа идеялар, соны ізденістерді кажет етеді.  Бұл - уақыт талабы.

Айтыс – халық ауыз әдебиетінің ерекше бір түрі. Айтыс қазақтан басқа арабтың тайпасында және түрік тілдес елдердің бірқатарында, ірі ақындар айтысы Үндістан халықтарында бар. Кейбір зерттеушілер айтыстың алғашқы шығу тегі өте ерте заманнан келе жатқанын айтады. Оның әуелгі элементі көркемөнердің түрлері сараланып, бір-бірінен әлі ажырамай, бәрі бірігіп бір бүтін өнер саналып, әні де, өлеңі де, оны шығару да, орындау да, қимыл, бет құбылысы, тағы басқалары да қосыла жүрген дәуірде туса керек деп топшылайды. Айтыстың алғашқы адымы осы кезеңде басталса керек.Айтыстың ескі түрі деп есептелетін бәдік айтысының негізінде адам баласының табиғатқа әсер ету мақсаты жатса, басқа айтыстардың ішінде қайсысы ерте, қайсысы кеш туды, оны айту қиын.Дегенмен, кейбір айтыстардың мазмұнына, лексикасына, сөйлем құрылыстарына қарап, қай заманда пайда болғанын топшылауға болады. Мысалы, жануарлар айтысына, өлі мен тірінің айтысына қарағаңда, жұмбақ айтысының анағұрлым кеш туғандығы анық.

Салт айтысының ескі түрі қыз бен жігіт айтысында негізгі тақырып – жастық көңіл күйі мен өнер сынасу болса, ақындар айтысында өнер салыстыру, сөз сынасудың үстіне әр ақын өз руын дәріптей жырлаушылық келіп қосылғанын көреміз. Әсіресе бұл XIX ғ. етегін кеңірек жайған. Осы дәуірде өмір сүрген атақты ақындар: Шөже, Балта, Орынбай, Кемпірбай, Тезекбай, Сүйінбай, Түбек, Омарқұл, Тәбия, Мұрат, Сүгір, Жаскілең, Бала Омар, Біржан, Сара, т.б. түрлі тақырыпта шығарған қысқа өлеңдерімен қатар, айтысқа түсіп, сан алуан сөз тартыстарын бастарынан кешірген және тарихта көпшілігінің аттары осы айтыс арқылы сақталған.Айтыс жанры қазақ ауыз әдебиетінде саны жағынан да, сапасы жағынан да айрықша орын алады. Тек қазақта ғана емес, бүкіл Шығыс елінде бар айтыс қазір өзінің жанрлық қасиетін, түрін қазақ әдебиетінде ғана сақтап қалып отыр.   

Айтыстың көркемдік ерекшелігі.Өлшеусіз талант әрі әнші екі саңлақтың шешен сөздері – өзінің көркемдік жағынан күні бүгінге дейін үлгі. Бұл айтыстың сөздері анықтық, тазалық, дәлдік жағынан болсын, көркемдік, сұлулық жағынан болсын қазақ поэзиясының төрінен орын алады.Үздік теңеу, эпитет, жалпы троп пен фигураның бұл айтыстан небір шұрайлылары табылады.

2.2. Мектептен  тыс барысында балалардың  бос  уақытын  ұйымдастырылуы

Үйірме жұмыстары -   мектептен тыс жұмыстардың күре тамыры. Оқушылардың пәнге қызығуы мен қатар белсенділігін көтеру үшін мектептерде әдебиет үйірмелері мен драмма үйірмелері жұмыс істейді. Бұл үйірмелерді көбіне әдебиет пәнінің мұғалімдері, өнерпаз ұстаздар, сынып жетекшілері жүргізеді. Үйірме жұмыстарының арнаулы органы – қолжазба журналы, газеті болады. Жұмыс жоспары жасалады. Мұндай істерге кейде жергілікті ақын – жазушылар да көмектесіп, белгілі бір секцияны басқарады. Әдеби – шығармашылық үйірмелерінің жас ақын – жазушылармен бірігіп жүргізуі нәтижелі болмақ. Әдеби – шығармашылық үйірмелердің, сонымен қатар, «Шешендік өнер», «Айтыс», «Термеші» сияқты фольклорға негізделген түрлері  соңғы  кездерде тәжірибеге  көптеп енгізілуде.

Үйірмелердің  тағы бір түрі – мәнерлеп оқу, драма  үйірмелері. Үйірмені осы өнерден хабары бар, сауатты маманның жүргізгені дұрыс. Оқушылар драматургия жанры, оның ерекшелігі туралы хабар алады, театр өнері, оның өзіндік сипаттарымен, ұлы артистер өмірі, өнерімен танысады.  Драма үйірмесіне мектеп оқушыоары ішінен өнерге бейімі бар балалар өз еркімен тартылады. Үйірмеде кемінде он бес мүше болады. Оқу жылы басында үйірме жетекшісі мектептің оқу – тәрбие жоспарын негізге ала отырып, жұмыс жоспарын құрады. Үйірменің мақсаты – жекелеген оқушының сан қырлы  көркем дамуын, оның рухани қажеттілігінің арта түсуін қамтамасыз ету. Сол арқылы өнерге құлшынысын тәрбиелеу. Үйірме жұмысын жоспарлау көбіне жетекшінің жеке басының біліміне, өнеріне, режиссерлік қабілетіне байланысты. Әрбір жетекші ең алдымен оқушының жас ерекшелігін ескеріп, оның табиғи дарынын байқап, жас өнерпаздың қызығушылығын баулып, шығармашылық еңбекке йретеді. Үйірме сабақтарында мектеп бағдарламасына байланысты шағын пьесалардан үзінді, әдеби монтаж қойылымдары даярланады. Үйірменің жұмысы әр оқушының көркем білімін дамытуға әсерін тигізеді

Көркемөнерпаздық

Мектебімізде  бірнеше қоғамдық негіздегі үйірмелер  жұмыс атқарады олар: «айнадай» , би, жас дарын, қор, сырлы қалам –  суретшілері, жас әншілер – тобы, құрманғазы – домбырашылар тобы қызмет атқарады. Бұған қосымша оқушыларға драмалық театрлық өнер, қолөнер, сәндік дизайнерлік өнер түрлеріде кеңінен насихатталуда .

1.«Айнадай би» үйірмеде 97 оқушы бар. Жетекшісі Д. Казыйева мақсаты – оқушыларға би өнері насихаттау, үйрету. Үйірме оқушылардың жас ерекшелігіне қарай 3 топқа бөлінеді – 1 – 4 сыныптары кіші топ 5 – 7 сыныптар орта топ, 8 – 11 сыныптар жоғарғы топ оқушылар жеке жұптық топтық , би түрлерімен машықтандырылады. Үйірме мектепте би өнерін насихаттау мақсатында жалпы би түрлерінде үйретеді. Мысалы, ұлттық биіміз Қара жорға биін Наурыз мерекесінде (2011 жылы ) 700 оқушы орындады. Үйірме мектеп абыройын ақсақтатуда көптеген еңбек сіңірді.Аталған үйірме республикалық «күз мереке» атты оқушылар шығармашылығы  сайысында бір орынға йе болды. Үйірме бірнеше рет аудындық , облыстық би додаларынан бас жүлде 1 ші орындарға йе болған

2.«Жас дарын » қор үйірмесі

      Үйірмеде 27 оқушылар бар. Жетекшсі Ажұманғалин. Үйірме оқушыларға әнді қорда орындауды үйретті. Қор құрамында негізінен 3 – 6 – сынып ұлдары.үйірме құрамында «жас қыран , айбын , жұлдыз,» атты топтар бар. Үйірме оқушылары мектепшілік, аудандық мәдени шаруалрға қатысты.

3.«Сырлы қалам»

Қал қалам шеберлері  үйірмесіне 100 оқушы тартылған.  Үйірме жетекшісі: Т. Баешов. Қатынасшулардың  көптілігімен және жеке дарындармен мақтана алады.

4.« Жас әншілер»  қоғамдық үйірмесі.

Үйірме жетекшісі  – З. Жиенбет. Үйірмеге  ән айту бейім  және қабілетті оқушылардан 38  оқушы  тартылған. 2011 жылы Шымкент қаласын  өткен « күз мереке » оқушыларерекше талатымен шығармашылығы сайысында ән салу өнері бойынша Баянқұлова  Алтынай 3 орынға ие болды.

5.«Құрманғазы» домбырашылар бірлестігі.

Үйірме  жетекшілері  – Ө. Әділов. Үйірме құрамында 13 оқушы  бар. Оқушылар – мектешілік, ауылдық,аудындық шаралардың турақты қатынасшулары. Оқушылар  мектепшілік күй сайыстарының ұйымдастырушылары  және күй өнері жандарына серік нағыз талант иелеріне екеніне сөз жоқ.

6.« Сәндік – дизайнерлік » өнерге баулу

Шығармашылық  бірлестікке 17 оқушы бар. Жетекшісі  – Ы. Сахиев.  Бұл бірлестікке  нағыз тапқыр және шығарлашыл оқушылар мүше десе болады.

Оқушылар әсіресе  киім үлгілерін өз қиялдармен әрлейді. Көптеген  мектепшілік , ауылдық, аудандық шараларға қатынаса отырып шағармашылықтарын  паш етуде.

Баланың жас  ерекшелігіне қарай қабілеті, белгілі  бір іс әрекетке жас кезінен болады. Бейімділік – бұл адамның белгілі бір іс әрекет пен айналысуға бет бұрысы, ойянып келе жатқан қабілетінің алғашқы белгісі. Демек, бала кезде ерекше көзге түсетін бейімділік келешектегі қабілеттіліктің көрсеткіші бола алады.

Дарындылық – қабілеттілердің жиындығы, қызметтің бірнеше түрінен көрнекті нәтежеге жеткен, қоғамға пайдалы ісімен  көзге түскен жеке адам.

Жекелеген шығаршыл оқушылардың даралық қабілетті  артты. Оқушылар іздесі артып, өз бетінше  жұмысқа қабілетті өсті. Түрлі  бейімділігіне қарай  көшбасшылар  анықталды. Теория мен практика нақты іске асып тәжірбиеден өтті.

Би өнері

Қазақ халқының би мәдениеті ежелден-ақ белгілі  болған. Би – ұлттық өнердің басқа  да түрі сияқты халық тұрмысына берік  еніп, олардың әдет-ғұрып ерекшелігі мен іс-әрекетін бейнелейтін өнерге айналды. Бұрыннан сақталып келген еңбек қимылын көрсететін халық биі “Өрмек би”, аңшылар өмірін бейнелейтін “Қоян би”, әзіл-сықақ пен күлкіге құрылған “Аю биі”, “Насыбайшы”, “Ортеке”, “Қаражорға”, “Тепеңкөк” билері – ежелгі би мәдениетінің куәсі. Би қазақ халқының тұрмыстың болмысын, өнер сүйгіштігін жан-жақты аша түседі. Музыкалық фольклорда сахнада өлең айту, би билеу, билеп жүріп ән айту, т.б. сақталған. Халық арасында еңбек жылын қорытындылауға байланысты мереке өткізу, салтанат құру кең етек алды. Той-думандарда өнерпаздар би арқылы өнер жарысына түсіп, көрермендерге өздерінің бишілік шеберлігін көрсететін болған. Қазақтарда өзбек, тәжік және басқа мұсылман дінін ұстаған шығыс халықтарында сирек ұшырасатын қыз бен жігіттің қосылып билейтін жұп билері (“Қоян-бүркіт”) кездеседі. Бишілік өнер ұрпақтан ұрпаққа жалғасты, әр тайпаның өз өнер шеберлері болды. Олар сарайда және көпшілік алдында өнер көрсететін сайқымазақ-қуақы ретінде танылды. Қазақтың халық билерінің канондық түрі болған жоқ. Би өнері импровизациялық тұрғыда орындалды. Би сайыстарында эмоциялық жарқын сипат хореогр. көріністермен ұштастырылды. Бұл ерекшеліктер “Ұтыс” және “Сылқыма” билерінен көрінеді. Ат үстінде билеу өнерінің де өзіндік ерекшеліктері болды. Ерттеулі аттың үстінде тұрып билеу, атты өзінің ырғақ сазына бағындыратын нағыз кәсіби бишінің ғана қолынан келетін;

Қазақ биі.

Ұлттық театр  өнерінің белгілері халықтың ежелден  келе жатқан әдет-ғұрпы мен тұрмыс-салтына (беташар, бәдік, жар-жар, жоқтау, қоштасу, қыз кәде, шілдехана), ойын-сауығы (алтыбақан, кімді қалайсың, қыз ойнақ, қынаменде, ортеке, судыр-судыр) мен халық қуақыларының өнеріне, ақындар айтысы мен шешендік өнерге саяды. Қазақ театр өнерінің тууына Орал, Орынбор, Омбыда орыстың кәсіби театрларының ашылуы ықпал жасады; Драматургия, Қазақ театры.

Қолөнер

Қолөнер -   оқушыларды қоршаған ортаға қалыптастырып  өнердің әртүрлі өзіндің құндылығын әлем әсемділігін рухани бай эстетикалық  дамыған азамат етіп қалыптастырады. Өнер – адамның бойындағы қабілеттің ең биік көрінісі.  Қолөнер – оқушылардың өнер саласы бойынша іздену, шығармашылық ойлау қабіліттін дамытады. Өнер – оқушылардың ұлтық дүние танымының ой өрісін дамыта отырып өнердің әр түріне баулыйды. Өнерге деген табандылық арқылы ұлттық дәстүрді игереді. Қолөнерді меңгерген бала өнерді қадірлеп, оның мазмұнымен мәнін тусінетін азамат болып тәрбиеленеді.

Сабақтың мақсаты:

Шеберліктің сырын  ұғындыру. Оқушыларды икемділікке ұкыптылыққа, әдептілікке тәрбиелей отырып, қолөнерге  деген сезімін, қызығушылығын ойяту. Ұйымдылыққа жұмыс жасау барысында бір – біріне көмектесе отырып жұмысты тияұты аяқтай білуге баулу.

Сабақтың міндетті :

Оқушылардың қол  өнерге деген қызығушылығын артыру. Шеберлігін, іскерлігін қабілеттін ой өрісін дамыту. Ұлттық тәрбиеге, салт – дәстүрімізді сүюге тәрбиелеу.

Хор үйірмесі

Хор ән айту оқушылардың  өнеріне деген қызығышылық арттыру, орындау ерекшелігін, шығармашылық қабілетерін дамыту.

Хор айту ең маңызды  мәселе әр партияның өз дауыс жүйесін  дұрыс айтуы, басқа

Партияларды  айтушыларды , сүйемдеушілерді тыңдай білу. Оқушы үйірмеде ән бақылап отырады. Хор үйірмесінде музыка өнері жанырларымен таныстырып, әнді орындауда шеберін орындау технологияларын үйрету.

Мақсаты:  Окушылардын хорда ән салу барысынла музыкалык; эстетикалык тәрбие беру. Сонымен 6ipre есту, тыыдау, ән айту, сезіну , жеткізе 6ілуi дағдырларын қалыптасыру.

Міндеті : Оқушылардьң музыкаға деген қызығушылығын арттыру, ынтасын дамыту. ән айту өнеріне баулау. Хорда ән айту барысында шығармашылық ізденіске бағыттау.

Мазмұны: Музыка - адам жанының айнасы. Адамзат мәдениетінің байлығы,  ғажайып дуние.

Күтілетін  нәтиже:  Өнерге деген қызығушылығы мол, алдына қойылған мақсаттарына жете алатын. Музыканы түсіне біліп, ән айту кабілеттерін арттыру.

Мектептеп үйipмe жұмыстары

2012-2013 оку жылында мектебімізде 17 керкем үйірме және 9 спорт үйірмеci жүргізіледі.

Атап айтқанда:

«Сахна шеберлігі»	Бейсетаева  Б
«Колөнер»	Садиева Р
«Музей әлемі	Алпысбаева  Э
«Хор»	Жолдасова А.
«Мәнерлеп оқу	Исаева Л
«Мұражай ici»	Алпысбаева  Э.
«Би Хореография»	Назарова Ш
«Музыка әлемі	Куантаева Г.
«Сиқырлы бояулар»	Рахымжанова Г
«Дебат клубы»	Артықбаев Р.
«Шебер қолдар»	Едшбаева Б
«Өлкетану»	Нысанова Г.
«Жас суретшілер»	Майлыбекова К