Инвестицияларды қаржыландру және неселе

 
 

   4-дәріс. Инвестициялық саясат

    Кәсіпкерлік қызмет пен экономиканың дамуына  ықпал ететін негізгі құрал - инвестициялық  саясат болып табылады. Инвестициялық  саясат көмегімен мемлекет өндіріс көлемінің қарқынына, ҒТП-ті жеделдетуге, қоғамдық өндіріс құрылымына және көптеген әлеуметтік мәселелерді шешуге тікелей ықпал ете алады. 

    Инвестициялық саясат ұғымынан бұрын “саясат” сөзінің  мәніне тоқталайық. Саясат – бұл  (грек тілінен politike деген сөзден шыққан аударғанда мемлекетті басқару өнері) қоғамдық қызмет түрінде түсіндіріледі.

    Ал  саясатты инвестициялық қызметпен  байланыстыратын болсақ, онда ол инвестициялық  процессті ұйымдастыру шараларын  сипаттайды.

    Инвестициялық саясат – бұл инвестициялық қызметті жандандыру, экономиканы дамыту, өндірістің тиімділігін арттыру және әлеуметтік мәселелерді шешу мақсатында барлық шарушылық субъектілері үшін қолайлы жағдай жасау барысында мемлекеттің жүргізетін шараларының жиынтығы.

    Жалпы алғанда мемлекет инвестициялық қызметтің жандануына мынадай құралдар көмегімен ықпал етеді:

• несие саясаты;
• қаржы саясаты;
• салық саясаты;
• амортизациялық саясат;
• ғылыми-техникалық саясат.

     Мұндағы амортизациялық саясат мемлекеттің  ғылыми-техникалық және инвестициялық  саясатымен тығыз байланысты.  Мемлекет амортицизациялық аударымдарды есептеу және пайдалану тәртібіні белгілей отырып, бірінші кезекті негізгі өндірістік қорлардың жаңару жылдамдығын, ұдайы өндірістің қарқыны мен сипатын реттейді. 

   Амортизациялық  саясатты жасау барысында мемлекет мынадай принциптерді ұстанады:

1. инфляция жағдайында  негізгі қорларды қайта бағалау дер кезінде және дұрыс жүзеге асырылуы тиіс;
2. негізгі қорлардың қызмет ету сипатына қарай амортизациялық аударымдар нормасы әр түрлі және олар моральдық және заттай тозуды есеп алуға тиіс;
3. амортицзациялау нормасы қарапайым өндіріс үшін жеткілікті болып қана қоймай, сондай-ақ ұдайы өндірсті ұлғайтуға жағдай жасауы керек;
4. амортизацияны жеделдетуді жүзеге асырушы барлық кәсіпорындарға мүкіндік берілуге тиіс;
5. амортизациялық саясат негізгі қорлардың жаңаруына және ±ТП-тің жеделдетілуіне қолдау көрсетуге тиіс;
6. амортизациялық саясаты ұрыс жүргізетін коммерциялық кәсіпорындарға көбірек құқық берілуі керек.

   ҚР-да амортизациялық аударымдарды есептеу  ҚР салық кодексінің 110 бабында көрсетіліп берілген.

   Инвестициялық саясаттың мақсаты мен міндеттері болады. Мақсаты – елдің экономикалық және әлеуметтік дамуының стратегиялық жоспарын іске асыру. 

   Міндеттері:

• шарушылықтың жекелеген салаларының дамуына қолдау көрсету;
• әскери-өнеркәсіп кешенін конверсиялауға байланысты бағдарламалар жасау;
• отандық өнімдердің бәсекелестік қабілетін қамтамасыз ету;
• шағын және орта бизнестің дамуын қолдау;
• экспорт өндірісін дамыту;
• экономиканың барлық салаларының дамуында тепе-теңдікті қамтамасыз ету;
• елдегі тұрғын үй құрылысы бағдарламасын іске асыру.

   Мемлекеттің инвестициялық саясатынан басқа  салалық, аймақтық және жекелеген шарушылық  субъектілерінің инвестициялық  саясаттары болады. Бұл саясаттардың бәрі бір бірімен тығыз байланысты, бірақ барлығын анықтаушы мемлекеттік инвестициялық саясат болып табылады. Инвестициялық саясаттың өзара байланыстары 2-суретте беріледі.

     
 
 

     

     

     

     
 
 
 
 

   2-сурет.  Инвестициялық саясаттардың байланысы.

   Аймақтық  инвестициялық саясат – кез келген бір аймақтың тұрғындарымен жекелеген  инвесторлардың мүдделеріне сай  инвестициялық ресурстарды жұмылдырып, оларды тиімді пайдалану бағыттарын анықтауға мүмкіндік беретін  аймақ деңгейінде жүргізілетін шаралар жиынтығы.

     Аймақтық  инвестициялық саясат төмендегідей факторларға тәуелді болып келеді:

• сол аймақта жүргізілетін экономикалық және  әлеуметтік саясатқа;
• сол аймақтың иелігінде бар өндіріс қуатының шамасына;
• жағрафиялық орналасу жағдайына;
• табиғи-ахуал жағдайына;
• шет елдік инвестицияларды тартудағы аймақтың тартымдылығына.

     Аймақтағы инвестициялық қызметті басқару  жүйесінің негізгі міндеттеріне мыналар жатады:

• инвестициялық нарықтың инфрақұрылымын құру;
• инвеситицияға қаражат жұмсаудың басты бағыттарын анықтау;
• бюджеттен тыс көздерден, соның ішінде халықтың бос қаражатары, шет ел және басқа да аймақтардың инвестицияларын тартуға жағдай жасау;
• аймақтық инвестициялық нарықтың халықаралық инвестициялық ресурстар нарығымен байланысуын қамтамасыз ету.

     Аймақтық  инвестициялық саясат аймақтағы  экономиканы көтеруге және өндірістің тиімділігін арттыруға, өзіні-өзі  қаржыландыруды қамтамасыз етуге және аймақтың алдағы уақытта дамуына  жақсы қадам жасауын бағытталады.

     Экономиканы дамытуда және өндірістің тиімділігін арттыруда салалық инвестициялық саясаттың ролі маңызды. Ол жекелеген салааралық кешендер және экономиканың саласы деңгейінде жасалады.

     Салалық инвестициялық саясат – ағымдағы және алдағы уақыттардағы ел экономикасының дамуын және ҒТП-ті жеделдетуді, дайын өнімді экспортқа шығаруды, елдің экономикалық және қорғаныс қабілетін қамтамасыз ететін шарушылық салаларын таңдап алып, оларға инвестициялық қолдау көрсету шараларын сипаттайды.

     ҚР-да экономиканың жекелеген саларында  қатысты инвестиция тартуға мемлекет тарапынан өзіндік қолдау көрсетіледі. ҚР Президентінің жарғысына сәйкес тікелей отандық және шет елдік инвестицияларды тарту үшін біршама маңызды экономика секторларының тізімі анықталған. Оларға мыналар жатады:

• өндірістік инфрақұрылым;
• өңдеу өнеркәсібі;
• Акмола (қазіргі Астана) қаласының объектілері;
• Тұрғын үй, әлеуметтік сала және туризм объектілері;
• Ауыл шаруашылығы.

     Жекелеген шаруашылық субъектілерінің (кәсіпорындардың) ивнестициялық саясаты – ағымдағы және алдағы уақыттары кәспорын жұмысында  қарыжылық тұрақтылыққа қол жекткізу мақсатында инвестицияға меншікті, заемдық және басқа да қаражаттарды жұмсау тиімділігн қамтамасыз етуге бағытталатын шаралар жинытығы.

   Кәсіпорынның  инвестициялық саясаты оның іскерлік жоспарына байланысты жасалады. Егер ондай жоспар болмаса, онда инвестициялық саясат туралы сөз болуы да мүмкін емес.

   Кәсіпорында инвестициялық саясатты жасау барысында  мынадай принциптерді ұстанады:

• кәсіпорынның стратегиялық жоспарының мақсаты мен оның қаржылық тұрақтылығына қол жеткізу;
• инфляция мен тәукелдер факторын есепке алу;
• инвестицяның қажеттігін экономикалық негіздеу;
• портфельдік және нақты инвестициялардың ықшамды құрылымын қалыптастыру;
• маңыздылығна қарай жобаларды іріктеу және қолда бар ресурстар және шет елдің ресурс көздерін есепке ала отырып инвестициялау;
• инвестицияларды қаржыландырудың ең арзан және тұрақты көздері мен әдістерін таңдау.

   Мұндай  және басқа да принциптерді ескеру кәсіпорындардың инвестициялық  саясаттарын жасау барысында  қате жіберуден және қате есептеуден сақтануға мүмкіндік жасайды. 
 

   5-дәріс. Инвестициялық механизм

   Жасалынған  және қабылданған инвестициялық  саясаты инвестициялық механизмнің  көмегінсіз іске асырыла  алмайды.

   Инвестициялық механизм – елдің экономикалық және әлеуметтік дамуын қамтамасыз ететін инвестиция түрлерін, инвестицияны қаржыландыру және несиелеу көздері мен әдістерін, инвестициялық нарықтың қызмет етуіне қажетті нормативтік-құқықтық актілермен қамтамасыз ету, сондай-ақ инвестициялық тәуекелді басқарудың элементтерін қамтитын экономикалық механизмнің құрамдас бөлігі.

   Инвестициялық механизм құрылымы мынадай элементтерден  тұрады:

• мотивациялық буын;
• инветициялық қызметті ресурспен қамсыздандыру;
• құқықтық және әдістемелік жағынан қамсыздандыру;
• ұйымдық қамсыздандыру.

   Мотивациялық  буын – нақты инвестициялық механизмнің сыртқы экономикалық және әлеуметтік ортамен, тиісті экономикалық және шарушылық мехнизмдермен өзара әрекет етуін қамтамасыз етеді. Мотивациялық буынға потенциалды инвесторлардың өздерінің қаражаттарын салатын объектілерді  анықтау барысында басшылыққа алатын барлық қызмет түрлерінің мотивтерін пысықтау және зерттеу шараларын қамтиды.

   Инвестициялық қызметті ресурспен  қамсыздандыру – нақты бір жобаның алдына қойған мақсатына жету мақсатына қажетті ресурстармен жабдықтау, сондай-ақ оларды алатын көздердін талдау және түрлерін зерттеуді көздейді. Инвестициялық қызметте пайдаланылатын ресурстар түрлерінің жіктелуі 1-кестеде берілген. 

   1-кесте.Инвестициялық  қызметте пайдаланылатын ресурстар  түрлерінің жіктелуі 

 

   Инвестицияны  қаржылындыру көздері мен тәсілдерінің  көп түрлі болғанымен де, оларды ұйымдастыру формалары қарай  мынадай топқа бөлуге болады:

   1). өзін-өзі қаржыландыру (инвестициялау мақсатында өзінің ішкі қаржыландыру көздерін пайдалану);

   2). сырттай борыштық қаржыландыру (несиелер және займдар);

   3). тікелей ( нақты) инвестициялау;

   4). жанама (қаржылай) инвестициялау;

   Құқықтық  және әдістемелік  жағынан қамсыздандыру  қандай да бір елдің аумағында қабылданған заңдарға және басқа да нормативтік актілер негізінде инвестициялық қызметті реттеу шараларын, сондай-ақ экономикалық даму бағытындағы және нақты  бір салалардағы инвестициялық және инновациялық қызметті жоспарлау және жүргізуге байланысты әдістемелік нұсқаулықтарға негізделеді.