Инвестициялық саясаттағы мемлекеттік реттеу

                 NPV=0, жоба не пайдалы емес , не зиянды емес.

     Мынаны  ескеру қажет, NPV көрсеткіші қаралып отырған жобаны қабылдау кезде кәсіпорынның экономикалық потенциалының өзгеруінің болжамдық бағалауын көрсетеді. Бұл жоба уақыт бойынша әр түрлі жобалардың NPV соммалауға болады. Бұл өте ерекшке белгі, бұл критерияны басқалардан ерекшелейтін және оптималды инвестицияланған қоржынды талдау кезінде оны негізгі етіп қояды.

     Инвестицияның табыстылық индексін есептеу әдісі. Бұл әдістің мәні бойынша алдыңғының жалғасы болып табылады. Табыстылық индексі PI мына формула бойынша есептелінеді.

     PI=РК / ( 1+r)k/ИсИ ;                                                                                  (4)

     Егер :PI>1, жобаны қабылдау керек

     PI<1, жобаны қабылдамау керек.

     PI=1, жоба не табысты емес не зиянды емес.

     Таза  келтірілген эффектімен салыстырған  да табыстылық индексі қатынасты  көрсеткіш болады. Осыған орай, NPV мәні бірдей альтернативті жобалардың ішінен біреуін таңдап алуға қолайлы.

     Инвестицияны  пайдалылық үлесін есептеу әдісі. Инвестицияның пайдалылық нормасының түсінігінің астында дисконттау коэффициентінің мәні жатыр. Сонымен қатар, жобаның NPV=0:

     IRR=r, бұнда   NPV=f(r)=0                                                                        (5)

     Жоспарланған  инвестицияның нәтижелігін талдауда бұл коэффициенттердің мәні мынада жатыр: IRR-берілген жобамен асоцоцияланатын шығындарды максималды қатысты жіберу деңгейін көрсетеді. Мысалы, егер жоба толығымен банктің ссудасы арқылы қаржыландырылса, онда IRR-банктің пайыздық мөлшерлемесінің жіберілу деңгейінінің жоғарғы шекарасын көрсетеді, оның жоғарлауы жобаны зиянды жасайды.

     Инвестицияның нәтижелік коэффициенттерін есептеу  әдісі. Бұл әдістің екі белгісі бар: ол табыстың көрсеткіштерін дисконттауды ұсынбайды; табыс таза пайданы PN көрсеткіштерімен сипатталады. Есептеудің алгаритімін ерекше оңай, сондықтан бұл коэффициенті тәжірибеде көп қолданады. Инвестицияны нәтижелік коэффициенті  ARR орта жылдық пайданы PN инвестицияның орта көлеміне (коэффициент % алынады) бөлумен есептелінеді. Инвестицияның орта шамасы капиталды салымдардың бастапқы соммасын 2 бөлгенде табылады, егер талданатын жобаны өткізу мерзімі өткенде барлық капиталды шығындар шығарылып тасталынады немесе қолдық  құнының қома- қолдығын жіберсе RV онда оны бағалау шығарылып тасталу керек.

       ARR=             PN                                                                                   (6)

                                    ½ (IC-RV)

     Осы көрсеткіш кәсіпорынның жалпы таза табысын оның іс-әрекетіне авансталған (орта баланстың нетто қорытындысы) қаражаттың жалпы сомасына бөлумен анықталады, авансталған капиталдың пайдалылық коэффициентімен салыстырылыды.

     Инвестицияның өтелу мерзімін анықтау әдісі. Бұл әдіс әлемдік тәжірибеде ең оңай және кең таралған әдістердің бірі.

     Өтелу мерзімін есептеу алгаритімі (РР) инвестициялаудан түсетін болжанған табыстарды бөлудің  бір қалыптылығына тәуелді. Егер пайда жылдарға бір қалыпты бөлінсе онда өтелу мерзімі жылдық табыстың көлеміне бір уақытылы шығындарды бөлумен анықталады. Бөлшек сан шыққанда оны бүтін жақын санға айналдырамыз. Егер пайда бір қалыпты бөлінбесе, онда өтелу мерзімі жылдар санын тура есептеумен анықталады, ол сол жылдар ішінде инвестиция куммулятивті табыспен жабылады. РР көрсеткіші есептеудің жалпы формуласы мынандай болады.

     PP=n Pk ,    мұнда Pk >IC                                                                          (7)

     Инвестицияны  өтелу мерзімінің көрсеткішін есептеу қажет. Сонымен қатар талдауда ескеретін бірқатар кемшіліктер бар. Біріншіден, ол соңғы мезгілдердегі табыстың әсерін ескермейді. Екіншіден, ол кумулятивті табыстардың сомасы бірдей жобаларды ерекшелемейді, бірақ оларды жылдар бойынша бөлуді ерекшклейді. Бірқатар жағдайларда өтелу мерзімін есептегеннен тұратын әдістерді қолдану дұрыс бола алады. Мынадай жағдайларда:

• кәсіпорын басшылары жобаның табысты емес, көбінесе өтімділік проблемасын шешумен айналысуда ;
• инвестиция тәуекелділіктің жоғарғы деңгейімен байланысты, сондықтан өтелу мерзімі қысқа болған сайын жобаның тәуекелделігі де аз болады.

     Мұндай  жағдай тез техникалық өзгерістер болатын  іс-әрекеттің түрлеріне немесе салаларына сәйкес келеді.

     1.3  Өнеркәсіптік  кәсіпорындарда инвестициялық жобаларды ұйымдастыру жолдары

 

     Кәсіпорында инвестициялық саясатты жүргізген  кезде көптеген факторлар маңызды  роль ойнайды. Соның ішінде ерекше орын алатын – инвестицияны мемлекеттік  қолдау.

     Инвестициялық жобалау дегеніміз техника –  экономикалық негізі бар (сызулар, түсіндірмелі хаттар) инвестициялық жобаның бизнес-жоспары және жобаны жүзеге асыру үшін қажетті басқа материалдар. Оның ажырамас бөлігі болып инвстициялық жобаның құнның анықтайтын смета табылады.

     Жоба  – бұл техникалық материалдар (сызба, есептер, жаңа құрылған ғимараттардың макеті, құрлыстар т.б) белгілі бір құжаттардың алдын-ала тексті.

     Ең  алдымен өндірістік бағытта инвестициялық  жобаны өңдеу ұзақ мерзім уақыт бойы жүзеге асады- идеядан бастап материалдық  деңгейге дейін.

     Инвестициялық жобаны нарыктық көрсеткіштердің көмегімен тиімді бағалау үшін жұмыстын басталуы мен аяқталуын нақты білу керек. Зертеуші, ғалым үшін жобаның басталуы идеяның туындауы болса, бизнесмендер

     үшін - алғашқы ақша қаражатты жобаны жүзеге асыру үшін салу болып табылады.

     Жобаны  қаржыландыратын инвесторларды  процесстің жасалуы емес, оны өткізуден  алатын пайда қызықтырады. Ал жобаны жүзеге асыратын мекемелер үшін –  жұмыстың аяқталуы. Кейбір жобалар  үшін жұмыстың аяқталуы – қаржыландырудын  тоқтатылуынан, объектіні пайдалануға шығару, жобалық қуаттылықты толығымен игеру болады.

     Жобамен жұмыс істеу мезгілінің басталуы мен аяқталуы құжатты түрде негізделу  керек.

     Жобаның басталу кезінен өтімділік кезеңге  дейінгі уақыт аралығы инвестициялық  цикл деп аталады.

     Инвестициялық циклды 3 топқа бөлуге болады. Оның әркайсысының өз мақсаттары мен міндеттері бар:

• ивестицияға дейінгі - бастапқы зерттеулерден инвестициялық жобаны қабылдау шешіміне дейін, яғни соңғы зерттеулерге дейін
• ивестиция кезеңі - келісім шарт жасау кезеңі
• өндірістік - кәсіпорынның немесе объектінің шаруашылық қарекет ету кезеңі.

     Инвестициялауға дейінгі және инвестициялау кезіндегі  этаптар инвестициялық жобалау  облысына кіреді. Ал өндірістік кезең  арнайы жүргізуші дисциплиналар ( өндірістік мекеме және еңбек күші, болжау, қаржыландыру, анализ т.б ) облысына кіреді.

     Инвестицияға  дейінгі кезде болашақ объектіні  жобалау қарастырылады. Кәсіпорын  инвестиция туралы алдын-ала шешім  қабылдайды, салынып жатқан объектілерінің директорын тағайындайды. Жобаның техникалық экономикалық бағалауын, өтімділік бағасын зерттеуді кәсіпорынның өзі жүргізеді немесе мамандырылған мекемелердің көмегіне жүгінуге болады.

     Дамыған елдерде инвестицияға дейінгі кезеңді  орындау шығындары жобаның сомасынан 1,5-5,5 %  құрайды, соның ішінде: инвестициялық мүмкіншіліктің құрылуы 0,2-1%, инвестиция негізінде 0,25-1,5% шағын жобалар үшін техника-экономикалық зерттеулер үшін 1,0-3,0 %, ірі жобаларға 0,2-1,2 %.

     Жобаның алғашқы кезінде күтпеген жағдайларды  ескеруге болады. Ол үшін ең алдымен  экономикалық жолдарды табу, жобаның өтімділігін бағалау, оның бизнес- жоспарын құру. Бірақ, уақытында тоқтау деген принципке сүйене жүру керек, яғни жұмыстың басында тиімсіз жобадан бас тартқан жөн.

     Екінші  инвестициялық кезеңде жоба мыналарды  енгізеді:

• жобалық кәсіпорынды таңдау;
• жобалық сызуларды және модельді объектілерді дайындау;
• жобалық және құрылыстық жұмыстың алдын – ала жоспары;
• деталдық жоспарлау және спцификация;
• құрылыстық орындардың сызбасы.

           Осы кезеңде бас мердігер және  субмердігер тағайындалады. Мердігерлер мен жабдықтаушылармен есеп айырысу үшін қысқа мерзімді зайымдар аңықталады.

     Инвестициялық кезеңде орындалған көп нұсқаулы есептер нақты жобаны, оның техникасын және жабдықтарды анықтауға мүмкіндік  береді. Осы кезеңде қабылданатын шешімдер техникалық деңгейін, құрлымын құрлыстық өндірістік жобаны жүзеге асыру шығындары ғана емес, сонымен қатар пайдалану шығындарына да тәуелді.

           Жобалау үрдісін 2 кезеңге бөлуге  болады:

• жоба алдындағы;
• нақты жобалау.

     Жобалау алдындағы кезең инвестиция салудың  алғы шарттарын жасайды. Дәл осы кезеңде жобаның өміршеңділігі мен инвестициялық тартымдылығы қалана басталады. Жобалау алдындағы кезең зерттеулері нақты инвестициялық жобаның толық сипаттайды. Инвестициялық жобаның өмірлік циклін бұл кезеңде дәл анықтау мүмкіндігі қиынға соғады.

     Нақты жобалау өзі екі кезеңді енгізеді: бастапқы және соңгы жоба. Әр кезеңде  болашақ объектінің сметасы аңықталады.

     Өндірістің  техника-ұйымдастырушылық дәрежесінің  көтерілуі соның ішінде: еңбек, еңбек  құралдары және еңбек заттары  деңгейінде көрінеді. Міне осындай экономикалық көрсеткіштер, еңбекті іске асырумен бірге техника мен технологияның тиімділіктерінің дәрежесін көтереді. Жоғарыдағы көрсеткіштер (еңбек өнімділігі, қорқайтарымдылық, материалсыйымдылық) интенсификацияның жеке көрсеткіштері деп аталады. Оларды талдау техника-ұйымдастырушылық дәреженің факторымен шығару керек. Жеке көрсеткіштерге байланысты жалпылау да қолданылады.

     Барлық  жалпы көрсеткіштер жиынның технкалық  және ұйымдастырушылық тиімділігін  сипаттайтын, келесі топтарды қарастыруға болады:

• еңбек өнімділігінің, еңбекақы қоры жоғарылауы;
• еатериал қайтарымдылығының өсуі (материалдар шығынын азайту);
• негізгі қор қайтарымдылығын көтеру;
• айналым коэффициентінің артуы;
• өнім көлемін жоғарылату;
• өнімнің өзіндік құнының төмендеуі;
• қаржылық тұрақтылық жағдайын көрсеткіштерін жоғарылату;

     Инвестициялық мүмкіншіліктерді қолданудың экономикалық тиімділігі барлық материалдық салаларға  ортақ. Әдістік ұсыныстар іс-шараларының  кешені ғылыми-техникалық прогресті  үдетуге бағытталған.

     Жобалау үрдісіндесінде болашақ объектінің негізгі мәселелері шешіледі. Олар: өз белгілеуіне сәйкестілігі; прогресті пайдалану талаптары; қысқа мерзім ішінде аз ғана еңбек күшін, материалды және ақша қаражатты пайдалануда. 

       Отандық тәжірибеде кәсіпорынның  жобасын жасау, өндеу кезінде мынандай бөлімдерді өзіне енгізеді:

• түсіндірмелі хат;
• техника-экономикалық бөлім;
• бас жоспар;
• енбек күші;
• құрлыстық бөлім;
• өндірісті баскару жүйесі;
• сметалық құжаттар.

     Инвестициялық жобаның әр жұмысының кезенінде  оның құндық бағасы аңықталады. Шетелдік тәжірибеде оның кем дегенде төрт түрін есептейді және олардың  нақты денгейі жобаны өңдеу кезінде  өседі. Инвестициялық мүмкіншілікті зертеу кезінде алдын-ала құнның бағасы есептелінеді. Оның мөлшері 25-40% аралығында болу керек.

     Инвестициялық процестін әр кезеңінде жобаның  экономикалық өтімділігі, табыстылығы  аңыкталады. Басқа сөзбен айтқанда шығындарды алынатын табыстылықпен салыстырғанда алатын жобалық анализ жоспарланады.                        

     Кәсіпорындар  барлық инвестициялык ұсыныстарды  «жинағанда» оларды бағалау және ранжирлеу процесі басталды. Сонымен  қатар инвестицияның нәтижелік  көрсеткішін есептейтін жобаның бизнес жоспары кұрылады, олар өз кезегінде, банк және басқа да кредиторларға ұсынылатын техника-экономикалық жағдайда жүзеге асырылады.