РФ өнеркәсібі

      Дүниежүзілік  қара металдар рыногында 2002 жылдың басындағы  дағдарыс ресейлік кәсіпорындар-қара металдар экспортерларының жағдайын нашарлатып жіберді. 2002 жылдың І-кварталының нәтижелері бойынша қара металдардың экспорттық тауарларының (жартылай фабрикаттар мен сұрыптық прокат) жартысына жуығы рентабельсіз болды, ал екінші жартысы рентабельдік шегіне жуықтады.

      Мұндай жағдайларда дүниежүзілік рынок конъютурасының нашарлауына шұғыл түрде жауап қайтару қажет, яғни қара металдарға экспорттық салықты салмаған жөн.

      Түсті металдардың да дүниежүзілік рыноктары  қара металдар рыногы сияқты циклдық  ауытқуларға ұшырауда. 1998-2001 жж. кезеңінде дүниежүзілік бағалардың ауытқулары: алюминий бойынша 20-40%, мыста –15-30% никельде –1,5-2 есе болды. Нарық конъюктурасының өзгеруінде салықтың оперативті түзетулерін қамтамасыз ету үшін Лондонның металдар биржасында баға белгілеуге байланысты түсті металдардың экспорттық салығының дифференциясын белгілеу қажет.

      Дүниежүзілік  түсті металдар рыногында да, 2002 ж. жағдай жағымсыз болды – түсті  металдар бағасының деңгейі соңғы 5 жылдағы  орташа бағадан төмен  болып шықты. Соған қарамастан ресейлік және халықаралық ұйымдардың бағалауы бойынша дүниежүзілік түсті металдар рыногы 2001 жылдың 2-ші жартысында ең төменгі деңгейге жетті, ал 2002 ж нарықтық конъюктура айтарлықтай нашарлады /12/.

      Жалпы алғанда, дүниежүзілік түсті металдар рыногында бүкіл 2010 жылға дейінгі кезеңде сұраныстың күшеюі күтілуде, бұл түсті металдардың қара металдарды ығыстырумен байланысты болады. Оптимистік болжамдар бойынша алюминий мен мысты әлемдік масштабта тұтыну орташа жылдық қарқындылығы 2,5-2,7% - пен, мырыш пен  рафинирленген қорғасынның тұтынылуы 1,7-2% - пен өседі деп күтілуде

      Отандық өндірушілерді қорғау мақсатында ресейлік металл өнімдерінің сыртқы рынокқа  енуінің кемсітпеу жағдайын қамтамасыз ету туралы келіссөздер процесін белсендіру қажет (Ең алдымен АҚШ, ЕО және Қытай рыноктарына). Алайда ұзақ мерзімдік перспективада ресейлік металл өнімдерінің экспорт көлемінің жоғары деңгейін сақтау және әлемдік шаруашылыққа аса терең интеграциялануы үшін отандық өнімдердің бәсекеге төзімділігін жоғарылатуға қол жеткізу керек.

      Металл  өнімдері рыногының даму перспективалары  мен отандық металлургияның бәсекелестігіне  әсер ететін факторлар металлургия  өнеркәсібінің 2010 жылға дейінгі  дамуының негізгі бағыттарын анықтайды. Ресейдің металлургия өнеркәсібінің  алдағы уақытта, дамуының басты мақсаты ішкі және сыртқы рынокқа талап етілетін номенклатура сапасы мен көлемі жағынан бәсекеге төзімді өнім жеткізу.

      Бұл мақсатқа жетудің негізгі жолы–барлық  өндірістік қайта өңдеулерде түрлі  инновацияларды кең көлемде және жылдам ендіру. Инновациялық – инвестициялық іс-әрекетті күшейту отандық металлургиялық кәсіпорындардың дамуын тежейтін жағымсыз факторлардың әсерін әлсіретіп, өндірістік потенциалдың түбегейлі жаңаруын қамтамасыз етеді, өнімнің дәстүрлі және жаңа түрлерін шығаруды кеңейтуге мүмкіндік береді.

      Ресейдің  металл тұтынушы салаларының сұраныстарына  сәйкес төмендегі өнім түрлерінің өндірісін  жолға қойып, ұлғайту қажет:

      1. Штамталудың жоғарғы категориялы  мырышталған автомобильдік беттер;

      2. Диаметрі 1420 мм изоляциялық қаптамасы  бар беріктігі жоғары трубалар;

      3. Жүрдек қозғалысқа арналған темір  жол рельстері;

      4. Автомобиль жасауда қолданылатын  беріктігі жоғары бекіту детальдарын  көлемді штамптау үшін құрамында  боры бар болат;

      5. Үздіксіз құйма негізіндегі мыс  трубалары;

      6. Қалыңдығы 0,05 мм латун ленталары;

      7. Қалыңдығы 0,18-0,2 мм алюминий ленталары;

      8. Түрлі қорғаныс және декоративті  өңделген алюминий құрылыс профильдері  мен конструкциялар;

      9. Оксидті – жартылай өткізгіш  конденсаторлар үшін ниобий және  тантал ұнтақтарын;

      10. Микроэлектроника талабына сәйкес құрамындағы қоспалардың шектеулі болу шартымен металдық ниобий, тантал, титан және олардың бұйымдары;

      11. Сирек металдар негізінде люминифорлар;

      12. Әлемдік деңгейге сәйкес келетін  параметрлері бар галлий арсенидінің  монокристалдары;

      13. Кокс негізіндегі графиттерден кем түспейтін эксплуатациялық сипат деңгейіндегі орташа – және ұсақ бөлшекті графит;

      14. Жоғары модульді көміртегі талшықтары;

      15. Арнайы техника қажеттіліктері  үшін ұнтақ материалдарының кең  көлемді гаммасы;

      2010 жылға қарай болаттың конверттердегі өндіріс үлесі --68%, ал электр пештерінде -28% құрау керек. Қара металлургия кәсіпорындарындағы мартендік өндіріс іс жүзінде жойылады, алайда ол өзге салалардың маманданбаған кәсіпорындарында сақталуы мүмкін /13/.

      Ауыр  металдар өндірісінде аса кең көлемде автогенді процестерді ендіру қажет. Автогенді процестерді қолдану арқылы өндірілген мыс үлесі 80-85% ке, никель үлесі 65-70% ке дейін ұлғаюы тиіс. Алюминий өндірісінде алдын-ала күйдірілген анодтармен жетілдірілген электролизерларда және «құрғақ» және «жартылай құрғақ» анод технологиясы бойынша алынған металл үлесін 75-80%-ке жеткізіп, құйма – прокат  өндірісі мен шығарылатын өнім сортаментін кеңейту қажет. Түсті металлургияда өндіріске төменгі сапалы өнеркәсіп өнімдерін қолдануға және шикізатты кешенді қолдануға мүмкіндік беретін экологиялық таза гидрометаллургиялық процестерді кеңінен қолдану қажет.

      2010 ж. металлургиялық өнеркәсіпте  еңбек өнімділігінің өсімі 2000 жылмен салыстырғанда 1,5 еседен  кем болмау қажет. Сонымен бірге  еңбек етушілердің айтарлықтай санының босатылуы күтілуде. Эксперттік бағалауларға сәйкес, 2000 жылмен салыстырғанда, 2005 жылғы кезеңге дейін металлургиядағы өнеркәсіптік - өндірістік персонал саны 7%-ке кемиді (100 мың адам), ал 2010 жылға дейінгі кезеңде 25%-ке (350 мың адам, оның 200 мыңы қара, 150 мыңы – түсті металлургияда). Бұл әлемдік тенденцияларға сәйкес келеді – соңғы 20 жылда дамыған елдердің металлургияда еңбек етушілерінің саны 75%-ға кеміген /14/.

      Жалпы алғанда, металлургиялық өнеркәсіптің даму және модернизация перспективалары айтарлықтай мөлшерде металлургиялық компаниялардың өзіндік қаржы көздерін қалыптастыру мен несие тарту мүмкіндіктеріне байланысты болмақ. Бұл, өз кезегінде, инвестициялық, тарифтік, инновациялық және бюджеттік саясат, сыртқы экономикалық қызмет, салық салу, баға бекіту және өзге де көптеген салалардағы заңдарды жетілдірумен байланысты.

      Қазіргі кезде металлургиялық кәсіпорындлардың айтарлықтай бөлігі өзінің рентабельділік шегіне жетті. Егер саналы дамытудың  оптимизациясына қатысты түбегейлі шаралар қолданбаған жағдайда металлургиялық өнекәсіпті дамудың негативті сценариі күтіп тұр. Ол дегеніміз 2005 жылға қарай түсті металлургиядағы стагнация мен қара металлургиядағы өндірістің 15-20%-ке құлдырауы /12/.

      Металлургиядағы шектеулерді жою мен дамуды белсендіруге байланысты жоғарыда айтылған шараларды ұтымды іске асыру сала жұмысының сапалық көрсеткіштерінің жақсарып, 2010 жылға қарай өндіріс көлемінің 20-30%-ке ұлғаюына әкелуі қажет. Металл өнімдеріне деген сұраныстың динамикасын есепке ала отырып, 2010 ж қара металдардың дайын прокатының өндірісі 2001 жылмен салыстырғанда 18-20%-ға (54-56 млн т. дейін), алюминий және никель өндірісі – 7-9%-ға мыс өндірісі –10-14%-ға ұлғаюы керек. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

      1.3 Ресейдің әлемдік рынокқа енуінің тиімді жолдары. 

      Қазіргі кезде Ресей Федерациясында алдыңғы  орынға ұлттық экономика құрылымындағы  деформацияларды жою, ғылымды көп  қажет ететін өнім мен жоғары деңгейлі өңдеу өнімдерінің өндірісін  өсіру, кеңейтілген өндіріс негізін  құрайтын салалардың дамуы, аса дағдарыстағы аймақтардың экономикалық дамуы және жұмыспен қамтамасыз етілу мен тіршілік етуді қамтамасыз етумен (ең адымен, бұл қиыр солтүстік аудандары) байланысты мәселелер қойылуда.

      Ғаламдық  рынокқа ену үшін Ресей жеке бизнеспен  қарым-қатынас жасай отырып, міндеттердің екі негізгі тобын шешуі қажет:

      1.Қысқа  мерзімді – жуық айларда, ең  кеші 1-2 жылда табысты дамудың  алғы шарттарын қалыптастыру;

      2.Ұзақ  мерзімді – ресейлік экономиканың  алуан түрлілігі мен қолда  бар қуатты жақтарының негізінде  экономикалық алға жылжуды қамтамасыз ету.

      Қысқа мерзімді шаралар қатарына ең адымен мыналар жатады:

      1.Өзінің  әл-ауқаты мен тіршілігін дәл  Ресеймен байланыстыратын ресейлік  инвестар мен ресейлік жеке  бизнес үшін жағымды жағдай  қалыптастыру;

      2.Елдің  қаржының сыртқа кетуін шектеу мақсатында аса қатаң шаралар қолдану;

      3.Спекулянттарды  заңдастырылған дәрежеде ұзақ  мерзімді инвесторлардан изоляция  жасау;

      4.Ресей  тауарларының импорттық аналогтарының  елге енуін шектеп, кедендік салық  енгізу, ТМД шегінде кедендік  және валюталық интеграцияны күшейту;

      5.Мемлекет  тарапынан елдің қаржы ресуртарын  бақылау мен есепке алуға бағытталған  банк жүйесінің реструктуризациясы.

      Бұл пункттердің барлығы Ресей заңдарында қарастырылған және мемлекеттік  әкімшіліктің басты міндеті осы  заңдардың орындалуын қамтамасыз ету болып табылады. Бұл заңдар мен жағдайлардың барлығы шетелдік инвесторлар үшін де міндетті болуы шарт /16/.

      Оның  үстіне, Ресейдің қазіргі кездегі  әлемдік минералды – шикізаттық рынокқа енуі минералды шикізатты  өндірудің бәсекелестігінің қамтамасыз етілуін, кездейсоқ және арнайы жасалған демпинг процестеріне, және де пайдалы  қазбалардың  әлемдік бағаларының  ауытқуына төтеп бере алатын қалыптастырушы жүйе құруды талап етеді (1997-1998 ж.ж. 1т. мұнай бағасы 135-140$ -дан 75-80%-ға төмендеген).  

      Ресей металлургиялық өнеркәсібінің дамуындағы айтарлықтай тежеу оның өнімдерінің  бәсекелестігінің жеткіліксіз болуы  болып табылады. Бұл Ресейдің металлургиялық өндірісінің технологиялық деңгейі  өнеркәсіптік дамыған елдермен салыстырғанда төмен болуына байланысты. Металлургияда қолданылып жүрген технологиялық схемалардың тек 30%-ы ғана  қазіргі кезгі дүниежүзілік деңгейге сәйкес келеді, ал 28%-ы ескірген болып саналады және модернизацияға ерекше резервтері жоқ. Оның үстіне металлургиялық өнеркәсіптегі негізгі өндірістік қорлардың белсенді бөлігінің (машина мен құрал-жабдық) орташа тозу деңгейі қазіргі кезде 70% құрайды /14/.

      Өндірістердің жеткіліксіз жоғарғы технологиялық  деңгейі Ресей металлургиясының бірқатар негізгі техникалық – экономикалық көрсеткіштерінің дамыған елдер (АҚШ, ЕО, Жапония) металлургиясынан айтарлықтай артта қалуын негіздейді:

      1.Болат  балқыту мен алюминий өндірісіндегі  орташа энергия қолдану 20-30% жоғары;

      2.Прокат  өндірісіндегі қалдық мөлшері  2 есе жоғары;

      3.Еңбектің  орташа өнімділігі 2,5-3 есе төмен;

      4.Қоршаған  ортаға жалпы жағымсыз әсер 2 есе  жоғары.

      Отандық металлургияның жеткіліксіз бәсекелестігінің бір себебі – минералды – шикізаттық базаның күрделі жағдайы. Жалпы , ресейлік металлургияның рудалы –  шикізаттық базасының бәсекелестігі, әлемдік рыногын қалыптастыратын, алдыңғы қатарлы елдерге қарағанда төмен. Бұл өндірілетін минералды шикізаттың көптеген металдар бойынша сапасының төмен болуы, рудалы кен орындарын игерудің күрделі тау-кен-геологиялық және экономико-географиялық жағдайларымен байланысты

      Жекелеген стратегиялық металдар бойынша (марганец, хром, титан, цирканий) рудалы база Ресейде  жоқ, ал көптеген кен орындарын игеру  көбіне тиімсіз. Боксит, қалайы, вольфрам және сирек металдар бойынша рудалы база жеткіліксіз, Орал мен Батыс Сібірдің қара металлургия кәсіпорындары шикізатпен жеткіліксіз қамтамасыз етілген.

      Халықаралық ұйымдардың бағалауы бойынша, Ресейдің тау-кен байыту кәсіпорындарына  салынатын салық алдыңғы қатарлы  шетелдік өндірушілерге қарағанда 1,5 есе жоғары.

      Металлургиялық  өнеркәсіптің дамуының (ресурстық қамтамасыз етілу тұрғысынган) маңызды факторы  ретінде 2-ші реттік шикізатты қолдануды  кеңейту – яғни қара және түсті  металдар ломын пайдалануды атауға болады. Металдар өндірісінде лом  қолдану энергетикалық ресурс, шикізат, металдың үнемделуіне, технологиялық агрегаттарды қолданудың тиімділігін жоғарылатуға, қоршаған ортаға зиянды әсерді кемітуге ықпал жасайды. Металлолом қолдану арқылы 1 т. болат балқытуда 180 Квт/сағ. электр энергиясы, 0,8т. көмір, 175м³ табиғи газ үнемделеді /16/.