Ресей 1990-1997 жж. кезеңі бойында электроферроқорытпалардың  аса ірі нетто-импортеры болды. Бірақ тұтынудың төмендеу барысында импорт көлемі  жүйелі түрде қысқара отырып, 1998 ж. Ресей нетто-экспортерлар қатарына қосылды. 2000-2001 жж. ферроқорытпалардың экспорты мен импорты  іс жүзінде теңесті. 2001 ж. Ресей, негізінен,  ферросицилий (экспорттың 57,2 %-ы) мен феррохром (32,2 %-ы), сонымен бірге ферротитан, ферросиликотитан және феррованадий (5,3 %-ы)  экспорттады. Ал сол жылы Ресей негізінен ферросиликомарганец (импорттың 50,7 %-ы)  және ферромарганец (37,3 %-ы) импорттады /23/.

      1990-2001 жж. кезеңінде электроферроқорытпалардың аса ірі нетто-экспортеры Украина болды. 2001 ж. қарай экспортталушы электроферроқорытпа  үлесі бүкіл өндіріс көлемінің  шамамен 70 %-н құрады.  Сонымен қатар ферроқорытпалардың нетто-экспортерларына  Қазақстан мен Грузия жатады. Электроферроқорытпалардың импортерларына Беларусь, Әзірбайжан, Молдава, Өзбекстан жатады. Бүкіл кезең бойында ТМД жалпы электроферроқорытпалардың нетто-экспортеры болды. Ресейдегі кокс өндірісі мен  тұтыну балансы  төмендегі кестеде көрсетілген.

      Кесте 10

      Ресейдегі кокс өндірісі, экспорт, импорт және тұтыну, млн. т. 

      Ресей де, Украина да  кокстың нетто-экспортеры болып табылады.   2001 ж. Ресей  өндірілген кокстың 70 %-н экспорттады. ТМД-нан алыс шетелге экспортталатын кокстың жалпы көлемінің 70 %-ы Ресей үлесіне тиеді. Ресейдің 1990-2001 жж. кезеңінде кокс тұтынуы шамамен 1,3 есе төмендеді.

      Кокстың нетто-импортеры Қазақстан болып  табылады, мұнда кокс импортының көлемі оның тұтыну көлемінің 20 %-н құрайды. Қазақстанға кокс негізінен Ресейден импортталады.

      Ресейдегі темір рудасының өндіріс пен  тұтыну балансы  төмендегі кестеде көрсетілген.

      Кесте 11

      Ресейдегі тауарлық темір рудасының  өндірісі, экспорты, импорты және тұтынылуы, млн.т.

      Қарастырылып  отырған кезеңде Ресей - темір  рудасының нетто-экспортеры болды. Сонымен бірге ТМД елдерінен  темір рудасының импорт көлемі зор.  Алыс шетел мемлекеттерінен импорт іс жүзінде болған жоқ. ТМД-ның қазіргі кезде тауарлы  темір рудасын өндіретін елдерінің барлығы  нетто-экспортерлар болып табылады. Олардың ішінде ең ірілері  Украина мен Ресей.  Украинада экспортталатын руда үлесі өндіріс көлемінің 30 %-н алады /24/.

      ТМД елдері арасында қара металлургия  өнімдерінің саудасы саласында  дәстүрлі тығыз байланыс болған. Бірақ  уақыт өте келе алыс шетелге экспортталатын  қара металлургия өнімдерінің  үлесі  айтарлықтай өсті. Әсіресе бұл  кокс, прокат және  болат трубаларына қатысты.

      Қарастырылып  отырған кезеңде ТМД елдеріне ресейлік экспорт 4,6 есе кеміп, алыс шетелге экспорт 6 еседен астам өсті. Украинада да осындай жағдайды көруге болады – ТМД елдеріне экспорт 7 есе кеміп, алыс шетелге сондай деңгейде өсті.

      ТМД шегінде тауарлы темір рудасы  Ресейден тек Украинаға  экспортталады. Бұл елде темір рудасының  Ресейден келіп түсуі тұтынудың 20 %-н құрайды. Кокс Ресейден негізінен  Қазақстанға  экспортталады (бүкіл экспорттың 56 %-ы) . Ресейдің  шойыны ТМД-ның барлық елдеріне  дерлік экспортталады. Шойынның басты импортерлары – Беларусь және Украина -  олардың үлесіне жалпы шойын экспортының 90 %-ы келеді.  Прокаттың аса ірі импортерлары Беларусь, Қазақстан, Украина болып табылады. Беларуське  экспорт 2001 ж. 65 %-і  беттік прокаттан тұрған. Қазақстан мен Украинаға экспорттың 80-85 %-ы сұрыптық прокаттан тұрады. ТМД-ның өзге елдеріне де, Молдовадан басқа, сұрыптық прокат экспортталыды. 1999-2001 жж. прокат экспорты ТМД елдеріне 2,2 есе ұлғайды /22/.

      Жалпы атап өтуге болатын нәрсе – ресейлік металлургиялық компаниялар үшін ТМД елдерінің рыноктары аса зор маңызға ие.

      Ресейден  трубаның ірі импортерлары  Қазақстан, Беларусь, Өзбекстан, Түркіменстан. Ал жалпы Ресейдің  қара металлургия  өнімдерінің ірі импортерларына Украина, Қазақстан, Беларусь және Өзбекстан жатады.

      2001 ж. темір рудасы, кокс, шойын, лом,  ферроқорытпа және прокатты Ресей  түгелдей дерлік ТМД елдерінен  импортталған (90% астам). ТМД елдерінен   импорттың ең төмен  үлесі  болат трубаларында тіркелді (70 %).

      Кокс  бойынша 1999 ж. дейін ТМД елдерінен  импорт үлесінің  төмендеуі байқалды. 2000-2001 жж. ТМД елдерінің үлесі  күрт өсті.

      Темір рудасы Ресейге негізінен Қазақстаннан импортталады. Осылайша, 1995-1998 жж. ТМД-нан  импортталатын кокс, шойын, ферроқорытпа, болат құйма, сұрыптық және беттік прокаттың 75-100 %-ы Украинадан әкелінетін. Ресейдің ТМД елдерімен болған қара металлургия өнімдерінің саудасындағы теріс сальдо ферроқорытпа, болат құбырлары мен дайын прокат, темір рудасының импорт көлемінің  экспорт көлемінен жүйелі түрде асып отыруынан болды.

      ТМД елдерінен болған саудадағы оң сальдо тек кокс, металлолом, ал 1999-2001 жж. шойын  бойынша болды. 2001 ж. қарастырылып отырған  кезеңде алғаш рет дайын прокат бойынша  оң сальдо тіркелген /кесте 12/. 

      Кесте 12

      Ресейдің  ТМД елдерімен қара металлургия  өнімдері саудасының көлеміндегі қатынасы, млн. долл. 

2.   Қара металлургия  өнімдерінің негізгі  экспортер – кәсіпорындарына  шолу.

      Темір рудалы шикізаттың  экспортымен  негізінен Орталық және Солтүстік – Батыс аймақтардың тау-кен байыту комбинаттары айналысады /кесте 13/. Кестеде көрсетілген 5 аса ірі экспортерлар үлесіне 2001 ж.  ресейлік экспорттың  100 %-ке жуығы келген. 2001 ж. экспорт көлемі негізінен Стойленск тау-кен байыту комбинатының руданы өткізуі есебінен өсті. Темір кенді шикізаттың экспорты, негізінен Украинаға - 54 % және Шығыс Европа (Словакия, Чехия, Венгрия, Польша) елдеріне – 37  % - бағытталған.

      Кесте 13

      Ресейден  темір рудалары мен концентраттардың экспортерлар бойынша көрсеткіштері.

      Кокс  импортымен Ресейде негізінен арнайы маманданған кәсіпорындар айналысады – олардың үлесіне 2001 ж. экспорттың 70 %-ы келсе, оның ішінде  “Алтай - кокс” үлесіне экспорттың 57 % келген /кесте 14/. Кокс экспорты 2001 ж. негізінен  Қазақстанға – 30 %, Германияға – 29 %, Украинаға – 16 % жөнелтілді.