Еңбек нарығы және жалақы теориясы

-         Еңбекақы жүйесінің әрекеттілігін бағалауға арналған анық ақпаратты алу;

-         Кәсіпорын қызметінің нәтижелерін жақсартудағы бөлімшедегі нашар звеносын анықтау,

-         Еңбекақы деңгейіне қандай факторлар, қалай және қаншалықты әсер ететінін анықтау.

          Бұдан басқа экономикалық-статистикалық модельдердің көмегімен еңбекақы деңгейінің қызмет нәтижелерінің өзгеруінен экономикалық келісілген тәуелділігі айқындалған жағдпйларды алынған мәліметтер, өз кезегінде, негізгі база ретінде жұмыс қорытындыларын жақсарту есебінен жұмысшы кірісі өсуінің қосымша резервтерін табу үшін қолданыла алады.

          Бұған экономикалық-статистикалық модельдеу әдістерін талдауды дәстүрлі әдістерімен үйлестіру арқылы қол жеткізіледі. Мысалы, қызмет көрсеткіштерін жақсарту есебінен еңбекақыны, соның ішінде рентабельділіктің өсімін көтеру мүмкіндігін анықтау үшін, ал резервтерін айқындау үшін талдаудың дәстүрлі әдістерін қолдану жеткілікті. Мұндай әдісті модельге енгізумен басқа да қорытындылайтын көрсеткіштерге қолдагатын болсақ, онда еңбекақы мен кәсіпорын қызметінің нәтижелерінің өзара байланысын талдауға өндірістік факторлардың қисапсыз санын қатыстыруға болатынды.

        Сірә мұндай амалдарды қолданған кезде осыған дейінгі еңбекақыны талдаудың дәстүрлі әдістерінен көрінбеген, жұмысшылардың кірісін көтеру қорларын анықтаудың жаңа мүмкіндіктері көбейеді.       

Қорытынды

Қазіргі заманғы еңбек нарығында көптеген әр түрлі мәселелер бар. 70 жылдары еңбек – міндет ретінде қаралды, бірақ егер адам бұл жұмысты атқармаса, ол үшін оны айыпталған жоқ. Бірақ осыған орай балаларды тәрбиелеу және үй шаруашлғмен айналасуы, ол мәртебесіз шаруашылық ретінде қарастырылады. Ал оған керісінше өнеркәсіптегі өңдірістік еңбегі және ауыр қол еңбегі бағалы болды. Ауыр және әскери өнеркәсіп салаларға қарағанда жеңіл өнеркәсіп, ауылшаруашылығы және қызмет көрсету саладағы жұмыс істейтін адамдардың жалақысы төмен болған.

Қазіргі кезде еңбек нарығында ұсыныс пен сұраныс арасында теңдестік жоқ. Еңбек орында керек емес жерлер де құрылады. Экономиканың шикізатқа бағытталуы, жалғыз салалары және ерлер еңбегіне бағытталған өңдірістік те еңбек нарығына өз әсерін тигізеді.

Еңбек нарығы теориясы мен еңбек нарығының тетігі талдауда концептуалдық көзқарастар белгілі қызығушылық тудырады (еңбек нарығының классикалық моделі, монетаристік моделі)

Курстық жұмыстың мақсаты, ол еңбек нарығын жаңа экономикалық жағдайда мойындау мен еңбек нарығының түсінігін, оның сипаттамаларын, факторларын және мәнін ашып көрсетуі болып табылады.

Қазіргі ұлттық нарықтық экономикалық байланыс пен қатынастар ретінде сипаттауға болады. Атап айтсақ,мұнда, біріншіден, өндірушілер мен тұтынушылар арасындағы қатынастар өзара байланыстар анықталса, ол байланыстар қайтарымдылықты, тепе-теңдікті объективті түрде алдын –ала анықтайды, үшінші бұл байланыстарда өзара бәсекелестік болады. Бұл аталғандар жалпы заңдылық. Нарықтық шаруашылықтың бір артықшылығы оның өзін-өзі реттеу механизмі бар. Нарықтың барлық түрлеріне осы қасиеттер тән.

Қазіргі нарық құрылымы жағынан сан-алуан, оны: капитал, валюта, бағалы қағаздар, еңбек, ғылыми -техника, туындыларының ақпарат және т.б. нарық түрлеріне бөлуге болады.Бұл аталғандардың ішіндегі негізгілердің бірі-еңбек нарығының Қазақстандағы қазіргі жағдайы және оның өзіндік еркшеліктері жөнінде болмақ.

Еңбек нарығының басты тұлғасы жұмысшы күші. Біздің жүргізілген талдау объективті экономикалық түрде белгілі.

Еңбек нарығы-бұл жұмыс күшіне сұраныс пен ұсыныс сәйкестігінің жалпыға ортақ формасы.

Еңбек нарығын мемлекеттік реттеу:

             Жұмысқа орналастыру және кәсіби даярлық пен қайта даярлықтан өтуге көмектесу.

             Үйлесімді еңбек нарығын жасауға ынталандыру, еңбек қатынастарын құқықтық қамтамасыз ету.

             Жұмыссыздарды әлеуметтік қорғау.

  Жұмыссыз қалу қауіпі-әр ересек адам үшін үлкен мәселе. Адамдардың көпшілігі үші жалақы-жалғыз табыс көзі әрі жұмыс адамды моральдық жағынан қанағаттандырады.

  Жұмыссыздық-еңбекке қабілетті адамдардың жұмыс істемеуі.

Жұмыссыздарды әлеуметтік қорғау принциптері келесі:

- тиімді жұмыс істеу, кадрлар даярлау және қайта даярлау жүйесін қамтамасыз ету;

- кіріс жасаудың тиімді жүйесін ұйымдастыру;

- кірістегі және жеке тұтынудағы дифференциация процесін макрозерттеу және сегменттеу реттеу;

- ең төменгі өмір сүру деңгейінің нақты көрсеткішін анықтау және оны жүйелі түрде индексациялау;

-  жұмыссыздарды әлеуметтік қорғаумен қамтамасыз ету.

Еңбек нарығы - бұл жұмыс күшіне сұраныс пен ұсыныс сәйкестігінің жалпыға ортақ формасы.

Еңбек нарығын мемлекеттік реттеу:

             Жұмысқа орналастыру және кәсіби даярлық пен қайта даярлықтан өтуге көмектесу.

             Үйлесімді еңбек нарығын жасауға ынталандыру, еңбек қатынастарын құқықтық қамтамасыз ету.

             Жұмыссыздарды әлеуметтік қорғау.

  Жұмыссыз қалу қауіпі - әр ересек адам үшін үлкен мәселе. Адамдардың көпшілігі үші жалақы-жалғыз табыс көзі әрі жұмыс адамды моральдық жағынан қанағаттандырады.

Жұмыссыздық-еңбекке қабілетті адамдардың жұмыс істемеуі.

Жұмыссыздарды әлеуметтік қорғау принциптері келесі:

- тиімді жұмыс істеу, кадрлар даярлау және қайта даярлау жүйесін қамтамасыз ету;

- кіріс жасаудың тиімді жүйесін ұйымдастыру;

- кірістегі және жеке тұтынудағы дифференциация процесін макрозерттеу және сегменттеу реттеу;

- ең төменгі өмір сүру деңгейінің нақты көрсеткішін анықтау және оны жүйелі түрде индексациялау;

- жұмыссыздарды әлеуметтік қорғаумен қамтамасыз ету.

Еңбекпен толық қамту дегеніміз, ол халық шаруашылығы көлемінде еңбекке деген қабілеті бар халықты жұмыс орындарымен қамтамасыз ету. Ал  тиімді еңбекпен қамту дегеніміз – қоғамдық қажеттіліктерді минималды еңбек шығындарымен қанағаттандыру.

Өндірісті дамыған батыс елдерінің тәжірибесі, тиімді еңбекпен қамту тек еңбек нарығы өмір сүрген жағдайда ғана болатындығын көрсетті.

Пайдаланған әдебиеттер.

1.             Мәмбетов, Ү. Байжомартов, «Нарықтық экономика негіздері» Алматы 1994 жыл.

2.                        Шеденов ¤. Ќ. «Жалпы экономикалыќ теория»  Аќтµбе – 1999

Я.Ә. Әубәкіров, Б.Б. Байжұмаев, Ф.Н. Жақыпова, Т.П Б. Жүнісов, Ұ.. Табеев «Экономикалық теория», оқу құралы

3. «Егемен Қазақстан» Республикалық газеті/ ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫ: «Басымдықтар мен проблемалар» №124. 12 мамыр 2007ж;

4.  Адам дамуының дүниежүзілік бағдарламасы БҰҰДБ 2007 жыл 4366. -8, 106-107 6

5.                  Бейсенов С. Инфраструктура рынка труда // Человек и труд - 1993 г. - № 1.

6.             Вамек А. “Янтарь”: формируется рынок труда // Человек и труд - 1993 г. - № 8.

7.             Голодец О. Критическая ситуация на региональных рынках труда // Вопросы экономики - 1997 г. - № 2.

8.             Дадашев А. Региональный рынок труда в России: формирование и эффективность управления. // Вопросы экономики- 1995 г. - № 5 - стр. 63-70.

9.             Заславский И. Характеристика рынка труда. // Новая жизнь - 1995 г. 18.07

10.        Конкина А. На рынке труда // Новая жизнь - 1995 г. - 18.07

11.        Маслова И. Особенности российского рынка труда // Человек и труд - 1993 г. - № 3.

14. Анализ миграционной ситуации сельского населения в Республике Казахстан. Алматы: Экономика негіздері №4, 2007 ж. -20 б.

15. Ауыл жастарының келешегі. Алматы: Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференциясының материалдары, 2005 ж. -  23 б.

16. Ауылдағы әлеуметтік жағдай. Алматы: Халықаралық конференциясының материалдары, 2003 ж. – 164 б. (Э.Ә. Ақтөреева).

17. Ауылдағы жұмыссыздық Алматы: Халықаралық конференцияның материалдары, 2004 ж. -  106 б.

18. Еңбек ресурсы - әлеуметтік – экономикалық категория. Алматы: Жаршы №6, 2003 ж. – 9 б. (Б.Қ. Жұмақанов).

19. Қазақстан Республикасындағы кедейшілік мониторингінің индикаторлары. Алматы: ҚР статистика жөніндегі Агенттігі / БҰҰДБ, 2007 ж., 186 б.

20. Қазақстандағы адам дамуы: Оқулық/ Н:К:Мамыровтың және Ф: Акчурдың ортақ ред. – Алматы: Экономика, 2003.

21. ҚР Үкіметінің 2003 жылғы 26 наурыздағы №296 Қаулысы.

22. ҚР халықтың өмір сүру деңгейі (мониторинг). Алматы:БҰҰДБ, ҚР Статистика жөніндегі Агенттігі, 2007.-228 6.

2