Жергілікті және өзін-өзі басқарудың теориялық бастамалары

Жоспар

 

 Кіріспе  _  _ _ _ __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _  _ _ _ _ ___ _  __ _ _  __  _3 бет

 

I. ҚР жергілікті және өзін-өзі басқарудың теориялық бастамалары

 

1. Жергілікті басқарудың мәні мен теориялық негіздері_ _ _ _ _ _ _ 4-8 бет

 

2. Қазақстан  Республикасындағы жергілікті өзін-өзі басқару түсінігі мен даму ерекшеліктері_ _ _ _ _ _ _ _ _ _  _ _ _  _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _  _ 9-11 бет

 

II. ҚР жергілікті және өзін-өзі басқарудың жағдайы мен оның мәселелері

 

2.1. Қазақстанда жергілікті өзін-өзі басқарудың экономикалық және қаржылық мәселелері  _ _ _  _ _ _  _ _   _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 12-17 бет

 

  2.2. Жергілікті басқарудың ағымдық жағдайы және

         Және оны жетілдіру жолдары          _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ _ _ _ _ _ 18-24 бет

 

 

 Қорытынды _ _ _ _ _ __ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ __ _ _ __ _ _ __ _ __ _25-26 бет

 

 Пайдаланылған әдебиеттер_ _ __ _ __ ___ _  _  __ _  _ _ _ _ _ _ __ _ 27 бет

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

Қазақстан Республикасындағы  жергілікті мемлекеттік басқару жергілікті өкілді органдар мен жергілікті атқарушы органдардан тұрады. Ол мемлекеттің құрамдас бір бөлігі болып табылады және Республика үшін біртұтас мемлекеттік қызмет принциптерін басшылыққа алады. Демек, жергілікті мемлекеттік басқару мемлекеттік биліктің туындысы. Бұл жергілікті мемлекеттік басқару жалпы жергілікті ерекшеліктерді есепке алмайды және проблемаларды шешпейді дегенді білдірмейді. ҚР-дағы жергілікті мемлекеттік басқару мемлекет тетігінің ерекше бөлігі болып табылады. Және белгілі бір дербестікке ие болады. Бірақ дербестік жергілікті органдар мен жергілікті атқарушы органдарда ұйымдық және құзыреттілік тұрғысынан өзіндік ерекшелікпен көрінеді. Жергілікті өкілді органдар – маслихаттар Республиканың өкілді органдар жүйесінің бір бөлігі болып табылмайды. Қазақстан Республикасының Парламенті жергілікті өкілді органдар – маслихаттарымен ұйымдық тұрғыдан да, құзіреттілік тұрғысынан да байланыспаған. Тек Конституция көздеген екі жағдайда ғана маслихаттармен Парламент өзара байланысқа кіреді. Маслихаттар Сенаттарды сайлайды, ал Парламент Сенаты маслихатты тарата алады. Сондықтан өкілді органдар ретінде маслихаттар Республика Парламентінен тәуелсіз. Жергілікті атқарушы органдар - әкімшіліктер, керісінше, біртұтас атқарушы органдар жүйесінің құрамдас бір бөлігі болып табылады. Және олардың ұйымдығы мен қызметі жоғары тұрған атқарушы органдармен, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Конституциясында көрсетілгендей, жергілікті атқарушы органдар тиісті аумақтың мүдделері мен даму қажеттіліктеріне тіркестікте атқарушы үкіметтің жалпы мемлекеттік саясатын жүргізуді қамтамасыз етеді.

Жергілікті  мемлекеттік басқару мен өзін-өзі  басқару ұғымдарының арақатынасына  байланысты мәселені қарастырған жөн.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

I. ҚР жергілікті және өзін-өзі басқарудың теориялық бастамалары

1. Жергілікті басқарудың мәні мен теориялық негіздері

 

Жергілікті  мемлекеттік басқару саласындағы  қоғамдық қатынастарды реттейтін жергілікті өкілді және атқарушы органның құзыретін, қызметінің ұйымдастырылуы мен тәртібін, сондай-ақ, маслихаттар депутаттарының құқықтық жағдайларын белгілейтін нормативтік құқықтық актілерді қалайтын Қазақстан Республикасының Конституциясы болып табылады. Конституцияның 8-ші бөлімінің 85 бабында жазылған жергілікті мемлекеттік басқару тиісті аумақтағы істің жай - күйіне жауапты жергілікті өкілдікті және атқарушы органдар жүзеге асырады.

Жергілікті  мемлекеттік басқару дегеніміз - бұл заң актілерінде белгіленген  құзырет шегінде жергілікті өкілді және атқару органдарының тиісті аумақта  мемлекеттік саясатты жүргізуді, оны дамыту мақсатында жүзеге асыратын және тиісті аумақтағы істің жай-күйіне жауапты болып табылатын қызмет.

Жергілікті  мемлекеттік басқару жүйесінде  әкімшілік-аумақтық бөліністің әр қилылығы көрініс табады. Оның қызметінің экономикалық және қаржылық негіздерін жергілікті бюджет, коммуналдық, заңды тұлғаларға  бекітілген мүлік құрайды. Мәслихаттар мен әкімшіліктерге міндеттер, талаптар және шектеулер қойылады. Олардың негізгілеріне келесілер жатады:

1. Қызметінің қоғамдық маңызы бар салаларында бекітілген жалпы мемлекеттік стандартты ұстану.
2. Жалпы  мемлекеттің сыртқы және ішкі саясатына сәйкес келмейтін шешімдердің қабылдануына жол бермеу.
3. Азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерінің сақталуын қамтамасыз ету.

4. Ұлттық қауіпсіздікті  қамтамасыз етуде Қазақстан Республикасының мүдделерін сақтау.

Аймақты дамытуға байланысты мәслихаттар мен әкімшіліктердің  қолданатын жоспарлары елдің стратегиялық даму жоспарына сәйкес келуі тиіс және оларға бірыңғай еңбек нарығын, капиталды, қаржыны қалыптастыруға, тауарлар мен қызметтер көрсетуді еркін алмасуға кедергі келтіретін шешімдер қабылдауға тыйым салынады.

Жергілікті  өкілді орган мәслихат халықтың, өкілдік  бірыңғай жүйелерінің ажырамас бөлігі бола отырып, осы жүйеге тән белгілерін өз бойына сіңірген.

Қазақстан Республикасының "Жергілікті мемлекеттік басқару туралы" заңында жазылған: "Жергілікті өкілді орган - мәслихат - бұл облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың, ауданның, облыстық маңызы бар қаланың халқы сайлайтын, халықтың еркін білдіретін және Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес оны іске асыру үшін қажетті шараларды белгілейтін және жүзеге асырылуын бақылайтын сайланбалы орган".

Жергілікті  өкілді органның өзіндік ерешеліктері. Мәслихат өзінің қызметтік сипаты жағынан  жергілікті тұрғындардың мұң-мұқтажына байланысты мәселелерді шешуге құқылы халықтың кең тараған өкілді органы. Мәслихаттар күнделікті қызметтерінде шаруашылық, тұрмыстық, мәдени, меншікті, қоғамдық тәртіпті, заңдылықты, азаматтардың заңды құқықтарын қорғау, еліміздің қауіпсіздігін күшейту мәселелерімен айналысады. Сөйтіп, Қазақстан Республикасының мемлекеттік функциясын іс жүзіне асыруға халықты кеңінен қатыстырушы әкімшілік-аумақтық бөліністердегі өкілді орган болып табылады.

Мәслихат аппараты дегеніміз - бұл тиісті мәслихаттың, оның органдары мен депутаттарының қызметін қамтамасыз ететін, әрі жергілікті бюджет есебінен ұсталынатын мемлекеттік мекеме.

Қазақстан Республикасында  мемлекеттік басқарудың қызметтері:

1. Негізгі өкілеттікті анықтайтын жалпы мәселелер:

• тиісті аумақты дамытудың жоспарлары, әлеуметтік және экономикалық бағдарламаларын жергілікті бюджеттік және олардың атқарылуы туралы есептерді бекіту.

• Тиісті аумақтарда қоршаған ортаны қорғау және табиғатты пайдалану жөніндегі бағдарламаларды және қоршаған ортаны қорғау, сауықтыру жөніндегі шығыстарды бекіту және осы мәселеге қатысты өзге де жағдайларды шешу.
• әкімшілік ұсынысы бойынша әкімшілік-аумақтық бөліністі басқару схемасын бекіту.
• әкімшілік ұсынысы бойынша мәслихат сессиясының шешімімен тиісті әкімшіліктің дербес құрылымын бекіту.
• Халықты жұмыспен қамтылуына жәрдемдесу және кедейлікпен күрес бағдарламасын бекіту.

2. Мәлихаттың айрықша өкілеттігі:

• өздерінің қарауына жатқызылған әкімшілік-аумақтық құрылыс және жергілікті қауымдастық ұғымының шекараларының айқындау мәселелерін шешу.
• Атқарушы органдар басшыларының есептерін қарау және тиісті органдарға мәслихат шешімдерінің орындалмағаны үшін мемлекеттік органдардың лауазымды адамдардың және ұйымдарды жауапқа тарту туралы ұсыныстар енгізу.
• Қазақстан Республикасының әкімішілік-құқық бұзушылық туралы кодексіне сәйкес әкімшілік құқықты бұзғаны үшін әкімшілік жауаптылық белгіленген ережелерді бекіту.
• Тиісті әкімшілік-аумақтық бөліністі дамыту жоспарларының экономикалық және әлеуметтік бағдарламалардың жергілікті бюджеттің атқарылуына бақылау жасау.
• Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерін қамтамасыз ету жөніндегі өкілеттіктерді жүзеге асыру.
• Маслихаттың тұрақты комиссияларымен өзге де органдарын құру, олардың қызметтері туралы есептерді тыңдау тағы да басқа мәселелер.

Жергілікті  атқарушы органдары келесі мәселелерді  қарастырады:

- аумақты дамыту  жоспарларын, экономикасын жергілікті  атқарушы органдардың және әлеуметтік  бағдарламаларын, жергілікті басшыларын  қызметке тағайындау бюджетті  әзірлеу және қызметтен босату, жергілікті қамтамасыз ету.

- жергілікті  атқарушы органдардың басшыларын  қызметке тағайындау және қызметтен  босату, жергілікті атқарушы органдардың  жұмысын ұйымдастыруға байланысты  өзге де мәселелерді шешу.

• коммуналдық меншікті басқару.
• жергілікті мемлекеттік басқару мүддесіне сай республика

заңдарымен  жергілікті атқару органдарға жүктелетін өзге өкілеттіктерді жүзеге асыру.

 Мемлекеттік  және жергілікті билік. Мемлекеттік билік - бұл мемлекеттік-құқықтық құралдар, әдістер мен тәсілдер жүйесі. Осылардың көмегімен билік етуші субъектілердің ерік-жігері іске асырылады немесе қоғам өмірінің экономикалық, әлеуметтік және рухани салаларын басқару жүзеге асырылады.

Мемлекеттік билігі таралатын барлық жер (аймақ, өлке, қала, ауыл) - сол мемлекеттің территориясы болып табылады. Ал мемлекеттің территориялық құрылымы - мемлекет пен оның территориясын құрайтын жеке бөліктердің арасындағы қарым - қатынасқа негізделеді. Бұл жерде мемлекеттің рөлін үкімет атқарса, территория құрайтын жеке бөліктердің қызметін облыстар, өлкелер мен аудандар атқарады. Бұның түрлері әр елде әр түрлі (провинция, департамент, қауым, т.б.).

Мемлекет өз қызметін тиімді жүргізу үшін әкімшілік - территориялық бөліктер құрады. Солар  арқылы үкімет өзінің билігін жүргізеді., жалпы мемлекеттік саясатты жүзеге асырады.

Әкімшілік - территориялық  құрылымның географиялық құрылымнан үлкен  айырмашылығы бар, себебі бұл жерде  жергілікті биліктің жүйесін жасап, белгілі бір заңның нормасын белгілеу қажет, сонымен бірге олардың  өзінен жоғары тұратын билік деңгейімен және мемлекеттік басқару органымен ара қатынасын заңдастыру қажет.

Мемлекеттің көп  қырлы қызметі өзінің сипаты мен  табиғаты, тікелей бағыты мен қалыптасу  бағыттары, функциялары мен өкілеттіктері, жұмыс нысандары мен әдістерімен  ерекшелінетін әр түрлі мемлекеттік құрылымдар жүйесі арқылы жүзеге асырылады. Оларды кешенді пайдалану мемлекет мұқтажын қанағаттандыруға, олардың алдында тұрған міндеттерді шешуге мүмкіндік береді.

Мемлекеттік билікті  жүзеге асыру мемлекеттік механизмге жүктеледі. Барлық билікті жетекшілік, басқарушылық, бақылаушылық, ұйымдастырушылық және реттеушілік қызмет - мемлекет механизмінің міндеті. Мемлекеттің саясаты, оның стратегиялық бағыты, тактикалық міндеті мемлекеттің механизмімен жүзеге асырылады.

Жергілікті өкілетті органдар парламентпен бір реттегі жүйені құрайды, тиісті әкімшілік - аумақтық құрылымдардың өмірінде маңызда роль атқарады, бюджет мәселелерін шешеді және олардың орындалуы туралы есепті қарайды, жергілікті жерлерде жекелеген қоғамдық қатынастарды заң шеңберінде реттейтін актілер қабылдайды.

Көптеген елдерде  жергілікті өкілетті органдарға жергілікті өзін-өзі басқару жүйесі бірігіп  кеткен. Қазақстан Республикасының  Ата заңына сәйкес жергілікті өзін-өзі  басқару халықтың жергілікті маңызы бар мәселелерді өзі шешуін қамтамасыз етеді. Жергілікті өзін-өзі басқаруды тұрғын халық тікелей сайлау жолымен, сондай-ақ халық топтары жинақы тұратын аумақты қамтитын селолық және қалалық жергілікті қауымдастықтардағы сайланбалы және басқа жергілікті өзін-өзі басқару органдары арқылы жүзеге асырады.

Жергілікті  әкімшілік-территориялық бөліктерде биліктің екі түрі жүзеге асуы мүмкін. Олар: жергілікті мемлекеттік басқару  жергілікті өзін-өзі басқару.

Жергілікті  мемлекеттік басқару дегеніміз  жергілікті әкімшілік- территориялық жердегі Орталық өкіметтің атынан немесе жоғары тұрған     әкімішліктің     атынан    жүргізілетін    биліктің бір түрі.

Жергілікті  мемлекеттік басқаруды жүзеге асыратын адамдарды деңгейі жоғары тұрған әкімшілік орындары тағайындайды. (Мысалы, ауылдың әкімін аудан әкімі тағайындаса, аудан әкімін тағайындау облыс әкімінің қолында).

Жергілікті  өзін-өзі басқару дегеніміз, сол  территорияда тұратын тұрғындардың билігі, бұл билік сол тұрғындардың қалауымен сайланып қойылатын органдардың  қызметі арқылы жүзеге асады. Осы жерде "Жергілікті өзін-өзі басқару туралы Европа Хартиясынан" толық анықтамасын алуға болады:

"...1. Жергілікті  тұрғындардың мүддесін қорғай  отырып, заң шеңберінің көлемінде  мемлекеттік істердің негізгі  бөлігін жүзеге асыруды және  сол істерді басқарудың нақты мүмкіншілігі мен құқығына ие болуды - жергілікті өзін-өзі басқару деп түсеніміз.

2. Бұл құқықты  жалпыға бірдей, еркін, жасырын  және тікелей дауыс беру арқылы  сайланған мүшелері бар кеңестер  мен жиналыстар жүзеге асырады.  Кеңестер мен жиналыстар олардың алдында есеп беріп отыратын атқарушы органдарды пайдалана алады. Бұл ереже азаматтардың кеңеске тікелей шығуына, референдум жасауына және сол сияқты азаматтардың заңда белгіленген басқа да құқықтарын жүзеге асыруына бөгет бола алмайды.

Европалық жүйе бойынша жергілікті мемлекеттік басқару мен жергілікті өзін-өзі басқару аралас жүреді, екеуі бірге отырып, бір жүйені береді. Басқарудың екі түрінің араласуының да түрлі нұсқасы бар. Әсіресе жергілікті мемлекеттік басқаруға өзін-өзі басқару жүйесіне байланысты әр түрлі міндет қойылады.