Автор работы: Пользователь скрыл имя, 16 Марта 2012 в 18:07, курсовая работа
Ақша дегеніміз – тауардың жалпы эквивалентінің тиянақталған түрі, құнның эквиваленттік формасы мен тұтыну құны біте қайнасқан ерекше тауар. Яғни ақша-тауар өндіру мен оны айырбастау үрдісіне басқа тауарлардан бөлініп шыққан ерекше тауар, оның айрықша қызметі – барлық тауарларға ортақ балама (эквивалент) рөлін атқару. Осыдан келіп ақшаның жаппай күші болады. Ақшаның қоғамдағы мәнін К. Маркс «жеке адам өзінің қоғамдық билігінде де, қоғаммен байланысын да өзінің қалтасына салып жүреді» деген афоризммен сипатталады.
1. Ақша туралы түсінік. Негізгі ақша агрегаттары. Ақша жиыны туралы түсінік. Ақша айналысы заңы.
2. Ақша ұсынысының үрдісі. Орталық банктің ақша айналысын басқаруы. Депозиттер. Орталық банк және ақша базасы.
3. Ақша сұранысы, қасиеттері, ерекшеліктері, атқаратын қызметтері. Қазақстан Республикасындағы ақшаға сұраныс және ерекшеліктері.
М1 = (1) + (2) + (3) + (4)
5. Тез арадағы қайта сатып алуға келісімдер. Банк бұл тұста клиенттен қарыз
алады. Банк валютаны (немесе қазыналық вексельді) бірін клиентке сатады
да, оны ертесіне қайтадан тұрақты бағаға алуға уәде береді.
6. Жедел жұмсалатын еуродолларлар, пайыз төлейтін, келесі күні дайын
болатын депозиттер АҚШ банктерінің кариб фирмаларында сақталады.
7. Ақша нарығындағы жалпы қор акциялары. Жалпы пайыздық қор депозиттері
қысқа мерзімді активтерді инвестициялайды. МММҒ акциялары кейбір
мекемелерде бар, бұлардың қорында М3 бар да, М2 жоқ.
8. Ақша нарығындағы депозит есептері МММҒ 25 банктері арқылы
жүргізіледі. Мұның артықшылығы - олар 100000 долларды қамтамасыз етеді.
9. Сақтық кассадағы депозиттер . Банктегі және басқа да сақтау
мекемелеріндегі депозиттер чек арқылы аударылмайды, мұнда сақтық
кассасына ақша салушыда жеке банктік есеп айырысу кітапшасы болады.
10. Аз мерзімді депозиттер. Пайыздық депозиттердің белгілі бір уақыты бар,
ол соған дейін төленуі тиіс. Оны «аз» деп 100000 доллардан кем болғанда
айтамыз.
М 2 = М 1 + (5) + (6) + (7) + (8) + (9) + (10)
11. Ұзақ мерзімдегі депозиттер деп бағасы 100000 доллардан асқан депозитті
айтамыз. Мұнда МММҒ-тің жалпы саны қосылмайды, яғни актив ақша
жиынтығында екі рет саналмайды.
12. Қайта сату келісімі – төмендегі үнемдеу мекемелері сатқан
М 3 = М 2 + (11) +(12) + мекемелердегі МММҒ
13. Басқа да, еуродоллар депозиттері - ұзақ мерзімдегі еуро долларлар.
14. Сақтаулы облигациялар - АҚШ үкіметінің ақша салатын салымдағы
сататын облигациялары.
15. Банктік акцептері - ерекше соманы, банк облигациясын сол уақытта төлеу
жөніндегі тапсырысы, әдетте ол халықаралық сауда кезінде болады.
16. Коммерциялық іс-қағаздар – бірлестіктердің қысқа мерзімді пассивтері .
17. Қысқа мерзімдік қазыналық бағалы қағаздар - АҚШ-та шығарылатын бағалы
қағаздар (12 айдан аз мерзімде шығарылған қазыналық қағаз).
L = M3 + (13) + (14) + (15) + (16) + (17)
Ақша – қаржы жаңалығы
Ақша қаржы ұсынысы анықтамасындағы өзгерістердің есебінен қысқаша түсіндіруге болады.
Ақша жүйесіндегі жаңалық жалпы банктегі активтердің табиғаиын өзгертті. Мысалы, депозиттерге пайыз төлейтін сақталымдар NOW есебіне тыйым салу ретінде ойлап табылды. NOW – кәдімгі чек. Банктер бір-бірімен пайыз мөлшерлемесін төлеу жолын табуда өзара бәсекеге түсті. Тыйым салу төңірегінен сақтау депозиттеріне жол ашылуына орай олар енді мұны NOW сұраныс депозиті деп атайды, сөйтіп оның анықтамасы өзгереді. Сонымен ақша нарығындағы өзара қор тек 1973 жылы ашыла бастады. 1982 жылға дейін банктерге ақша нарығына активтер шығарылуға рұқсат берілмей келсе, кейіннен мұндай депозиттер банктерге жедел түрде қойыла бастады.
Ақша - кең қолданылатын төлем құралы. Қазыргі экономиканы ақшасыз көзге елестету қиын. Экономикада ақша жоқ жағдайда әрбір келісім екі жақты келісушілік бойынша тауар айырбасы арқылы жүзеге асады. Айырбас қиындықтары туралы мысалдар өте көп. Экономиске шашын қидыруы үшін өзінің дәрісін тындайтын шаштаразды іздеуі; ол жақсы көйлекті қажет ететін әртіске өзінің өнерін ұнататын тігінше табу қажет. Айырбас құралынсыз қазіргі экономика дәрменсіз.
Ақша айырбас құралы бола тұра, айырбастағы қажеттіліктің екі жақты үйлесуін жояды. Екі жақты үйлесім деп жоғарыдағы мысалды айтамыз. Екі жақты адамның қажеттіліктері айырбасқа лайық болуы керек. Мысалы, кино билеттерін сатушы өзіне қажетті сататын адамды , ал көйлек сататын әйел керісінше, билет үйлестірушіні табу тиіс.
Әдетте ақшаның төрт түрлі қызметі бар. Халықаралық есеп құралы болу оның бірінші қызметі, қалған үшеуі – баға қоры, есеп бірлігі және ұзартылған төлем. Бұл халықаралық есеп құрамының аздаған ерекшеліктерімен ғана ерекшеленеді.
Баға қоры дегеніміз - уақыттан тыс бағадан құралған актив. Соынмен , жеке адамда ақща қоры болса, оны ол алдағы уақытта бір зат сатып алуға жұмсайды. Егер актив құны болмаса, ол халықаралық есеп құралы болып саналмайды. Мысалы, сізде балмұздақ бар, бірақ тоңазытқыш жоқ деп елестетіңіз, сіз одан ақша жасағыңыз келеді. Егер сатушының балмұздағынан ақша түспесе, онда ол құралы бола алмайды. Алайда ақша қорының басқада түрлері жеткілікті. Алайда ақша қорының басқа да түрлері жеткілікті – облигациялар, бағалы қағаздар және үйлер.
Ақшаның есеп бірлігінде баға тағайындалып, есеп кітапшасына жазылады. Баға доллармен, центпен беріледі, ал олар ақша қорының өлшем бірлігі болып табылады. 1922-1923 жж. Германиядағы гиперинфляцияда доллар тек қана кейбір фирмаларда есеп бірлігі ретінде болады, марка негізгі есеп құраы болып саналады.
Мерзімі ұзартылған төлем ретінде ақша бірлігі ұзақ мерзхімді келісімдерге, заемдерде қолданылады. 5 немесе 10 жылда төленетін сома доллармен немесе центпен есептеледі. Мұндағы доллар мен цент мерзімі ұзартылған төлем ретінде әрекет жасайды. Әрина , айта кететін бір мәселе – бұл да әрдайым ақша бірлігі бола бермейді. Мысалы,заттың соңғы төлемі баға деңгейіне қарай жүргізіледі. Мұны біз заем көрсеткіші деп атаймыз.
Ақша атқаратын төрт қызметінің соңғы екеуі - оның әдеттегі атқаратын қызметі. Баға қоры функциясын активтер атқарады.
Өткен жылдарда ақшаның неше түрлі сипаттамасы болғаны, оған қазір шолу жасаудың қажетті шамалы екені белгілі. Мұндағы мәселе - ақша айырбас құралы ретінде танылатындығы жөнінде. Кез келген қағаз, әрине, ақа емес. Ол ерекше қағаздан жасалады. Ақша төлем құралы ретінде қызмен атқаратан.
Ақшаның келісімділік және сақтық сұрныстары ақшаның айырбас құралы екенін көрсетеді; екеуі де төлем жасауы үшін ақшаның қолда болуы қажетті. Бұдан ары қарай жеке адамның қолындағы ақша қызметін қарастырамыз. Бұл Қазақстан Республикасында да дәл солай болады.
Адамның ауқаттылығы – оының әр түрлі активтерді иемделінуіне байланысты. Бұл активтер қоржынын құрайды. Өтімсіз активтерден пайда жоқ екені белгілі. Әйтсе де олар әр түрлі қоржынды стратегияларға жетелейді. Әдетте кәдімгі инвентор стратегияны алдын – ала біле отырып, қамсыздандыру мақсатында берік активтер ұстағысы келеді.
Өтімсіз акивтерге қарағанда берік активтер табысты аз береді. Ақшаның атаулы құны белгілі болған жағдайда, ол берік актив ретінде сенімді болады. Джеймс Тобин өзінің белгілі еңбегңнде ақша инвестордың қоржынында берік актив ретінде сақталуы керек деп тұжырымдады. Бұл еңбегі «Тәуекелден гөрі өнімділіктің бағасын біл» деп аталады. Мақала жоғарыда айтылған мәселе жөнінде маңызды түсінік береді. Бұл тұрғыда ақша сұранысы берік актив табысы сол табыстың басқа активтерге қауіп төндіруіне байланысты болады. Табыстың басқа активтерге қаупі табыстың әртүрлілігімен өлшенеді. Қажетті де орынды болжамдарды пайдалана отырып, ол : «Басқа активтердің күткен табыстың және ақша иемдену құнының өсуі ақша сұранысын бәсеңдетеді», - дейді. Бұған керісінше, ақша активтердегі табыс қаупінің өсуі ақша сұранысын арттырады.
Ақша иемденудің пайдасы мен қауіптілігін алып қарағанда, сақтық кассадағы депозитер басқа да ақша тәрізді қатерге ұшырайды. Мұндағы негізгі қауіп инфляциядан бейхабар болудан туындайды. Актив сұранысы, мысалы, кассадағы депозит сұранысы – ақша сұранысынан әлдеқайда тәуір.
Сол себептен алыпсатарлық мақсатын көздеген ақша сұранысы жоғарыда аталып өткен келісімдер мен сақтық сұранысына ұқсас. Ұзақ мерзімді облигациялардан түсетін табыстың өсуі сұранысты азайтады. Жедел салымға төленеген пайыз мөлшерлемесінің өсуі , жедел салым сұранысын арттырады, ал болуы мүмкін ақшаға сұраныс халықтың инвестциялық қоржынына табыс түсуіне жағдай жасайды.
Көптеген адамдар шағын байлығының өзін қоржындағы активтерін көбейту үшін сақтық кассасына салады. Ал ауқатты инвесторлар көп пайыз түсетін бағалы қағаздар сатып алу арқылы тұрақты атаулы құнға ие болады. Ондай адамдар үшін орнықты активтерге сұраныс ақша сұранысын білдірмейді.
Ақша басқа активтерге қарғанда аз пайыз түсіреді: доллар пайызының түсуі көп болған сайын ақша сұранысы да артады, ал оны балама активтерге төленеген пайыз мөлшерлемесі аралғындағы айырмашылық арқылы өлшей аламыз және де басқа активтерге төленген пайыз арқылы өлшей аламыз. Ақшаның пайыз мөлшерлемесін – дербес пайыз мөлшерлемесіне жатады. Бұл тұстағы ақша құны басқа активтерден түскен табыс пен дербес пайыз мөлшерлемесі айырмашылыққа тең.
Сонымен, біз жүргізген теориялық зерттеулер нәтижесінде, ақша сұранысы сияқты күрделі мәселеге сараптама жасалды.
Ақша сұранысы - нақты балансқа сұраныс, оның саны емес, сатып алу қабілеті бар, оның негңзгң анықтамасы төлем құралы болып табылуы . Инфляция жағдайында ақша сатып алу қабілетін жоғалтады, ақша құнын инфляция айқындайды. Инфляция мөлшері жоғары болса, нақты баланс саны төлем болады. Табысқа қарай халық ақшаны аз мөлшерде жұмсаса, жылдамдық арта түседі.
Сонымен қатар, ақша сұрынысы теориясына , оның қасиеттері мен ерекшеліктеріне , икемділігіне тоқталып, келесі бөлімде қазіргі әлемдегі ақшаның атқаратын қызметтері , жаңалықтары анық көрсетілді.
Ақша сұрансы қызықты мәселе, ол өз зерттелуінің жалғасын табады, өйткені бұл тақырыптың өзетілігі өте мәнді.