Бюджет жүйесі

      Мемлекет  басшысының Қазақстан халқына арнаған 2008 жылғы                          6 ақпандағы «Қазақстан халқының әл-ауқатын  арттыру - мемлекеттік саясаттың  басты мақсаты» деген Жолдауына  сәйкес, сонымен қатар Қазақстан  Республикасының 2003-2015  жылдарға арналған Индустриалдық-инновациялық даму Стратегиясын іске асыру мақсатында  бәсекелестікті салықтық жүйе құрылуда, ол елдің бәсекеге қабілеттілігін күшейтуге, экономиканы  модернизациялау мен диверсификациялауға  ықпал етеді, тұрақты экономикалық өсуді, бизнестің бәсекеге қабілеттілігін жетілдіруді,  бизнестің «көлеңкеден» шығуын және  әрі қарай салықтық әкімшілікті жетілдіруді қамтамасыз етеді.

• салық жүйесін Қазақстанның жаңа кезеңмен даму тапсырмаларына сәйкес келтіру, ол экономиканың  модернизациялау мен диверсификациясын ықпал етуі керек;
• жеңілдіктерді оңтайландыру және тиісті экономиканың шикізатты емес секторына салықтық ауыртпалықты азайту, заңды тұлғалардың салық салуын халықаралық стандартқа сәйкес келтіру;
• әлемдегі ең жақсы тәжірибеге сәйкес қосымша құнға салықты келтіру;
• импорт пен ішкі өндіріс акциздеріне ставкаларды сәйкестендіру;
• олардың шағын және орта бизнес талаптарына көп  сәйкес болуы мақсатында арнаулы салық түзімдерін реформалау;
• жер қойнауы байлықтарын пайдаланушыларға салық салу жүйесін жетілдіру;
• әкімшіліктік процедураларды оңайлату, салықтық қызмет көрсетулер сапасы мен салық процедуралары мөлдірлігі сапасын көтеру, салықтық есеп беру санын азайту, салықтық тексерістерді реттеу болжамдануда. [15, 5б]

      Мемлекет  басшысы Қазақстан халқына арнаған  жолдауында экономиканың шикізаттық емес секторы мен шағын және орта бизнес үшін салықтық ауыртпалықты азайтуды қарастыратын жаңа Салық кодексін әзірлеуді анықталған. Кодексте ұсынылған  жаңалық  баптарды талдаудың бір жақты болмауын алып тастауға, салықтық жеңілдіктер беру және инвестициялық преференциялар тәртібін жетілдіру, сонымен қатар экономика секторының көлеңкелі көлемін азайту үшін жағдай жасау.

      Аталған міндетке жету үшін, біріншіден, әкімшілерге  белгілі бір нәтижелер үшін бюджеттен  бөлінген қаржы ресурстарын бөлу мен пайдалануда кеңірек тәуелсіздік  беру жолымен, және екіншіден, аталған  нәтижеге қол жеткізу мемлекеттік  органдардың дербес жауапкершілігін  күшейту жолымен жоспарланып  отыр.

      Бюджетті  жоспарлау және атқару бюджет қаражатын  пайдаланудың бағыттары мен нәтижелері туралы толық ақпаратпен сүйемелденеді, оның негізінде бюджет саясатын өзгерту  туралы шешім қабылданады, ал мемлекеттік  органдар өз функцияларын сапалы орындауға  жауапты болады.

      Бюджет  процесін реформалау қаржы менеджменті  қағидаттарын енгізудің алғы шарттарын  жасайды, яғни, орындайтын функцияларды әкімшілендіретін бағдарламалардың тиімділігі жөнінде мемлекеттік органның қызметі  туралы пікір айтуға мүмкіндік беретін  нақты мүмкіндіктеріне бейімдеу жөніндегі бюджеттік бағдарламалар  әкімшілерінің өкілеттіліктерін кеңейтеді. 
 
 
 

     ҚОРЫТЫНДЫ 
 

     Қорыта  келгенде, бюджет – мемлекет экономикасының ажырамас бөлігі болып табылады. Мемлекеттік  бюджеттің еліміздің экономикасының дамуына қосаты үлесі өте зор, яғни мемлекеттік қаржының негізгі  буыны ретінде мемлекеттің орталықтанған  ақшалай қаражат қорларының құылу  көздері мен пайдалану бағыттарын көрсетеді.

     Бюджет  – мемлекеттің қажетті атрибуты және оның егемендігінің негізі. Мемлекеттік  бюджет арқылы (көмегімен) тиісті мемлекеттік  және муниципалдық құрылымдарының ақша қорлары құрылады, бұл қорлар олардың  жалпы маңызды міндеттерін орындауды  қамтамасыз етеді, мемлекеттік билік  пен жергілікті өзін-өзі басқару  органдарының функцияларын жүзеге асырудың қаржылық негізін жасайды. Бюджеттерде  мемлекеттің қаржы ресурстарын  шоғырландыру мемлекеттің қаржы  саясатын ойдағыдай жүзеге асыру  үшін қажет. Жалпы бюджет арқылы елдің  экономикасын, әлеуметтік тұрмыс жағдайын жақсартуға болады. Бюджетті реттеуге бюджет жүйесін пайдаланылады.

      Бюджет  кодексіне сәйкес, мемлекеттік бюджет – бұл араларындағы өзара өтелетін опреацияларды есепке алмағанда, республикалық  және жергілікті бюджеттерді біріктіретін, бекітуге жатпайтын жиынтық бюджет, ол тек талдамалық ақпарат ретінде  пайдаланылады.

      Республикалық және жерілікті бюджеттер кез  келген басқа мемлекеттердегідей Қазақстан  Республикасы қаржы жүйесінің орталық  буыны болып табылады.

      Қазақстан Республикасы мемлекеттік бюджетінің басты бөлігі республикалық бюджетте шоғыланған. Республикалық бюджет –  бұл салықтық және басқа түсімдер есебінен қалыптастырылатын және орталық  мемлекеттік органдардың, оларға ведомстволық бағынысты мемлекеттік мекемелердің міндеттері мен функцияларын қаржымен қамтамасыз етуге және мемлекеттік  саясаттың жалпыреспубликалық бағыттарын іске асыруға арналған орталықтандырылған ақша қоры.

      Жергілікті  бюджет– облыстық бюджет, республикалық  маңызы бар қаланың, астананың бюджеті, ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) бюджеті.

     Бюджет  экономикаға бюджеттік механизм арқылы әсер етеді. Бюджеттік механизм – мемлекеттің орталықтанған  ақшалай қаржат қорларының құрылуы  және пайдалануының нысандары мен  әдістерінің жиынтығы. Экономиканы  реттеу орталықтанған ақшалай қаражат  құралдарының сандық көлемін белгілеу арқылы бюджеттің қүрылуы мен  пайдалану процесіндегі қаржылық ресурсстарды құру, үлестіру, пайдалану нысандары  мен әдістерін регламенттеу арқылы жүргізіледі.

     Мемлекеттік бюджет – негізігі қаржылық жоспар ретінде мемлекеттің қажылық  қызметінің негізі болып кең пайдаланатын құндық құралы болып табылады. 

     Қазақстан республикасынң бюджет жүйесі бірнеше  жыл бұрын алғышартын тағайындап,  бүгінгі таңда даму үстінде. Өз тәуелсіздігін алғанына аздаған уақыт өтсе де, біздің елеміз өз экономикасының берік негізін қалауға тырысуға және белгілі бір нәтижеге қол жеткізуде. Елдің экономикасын дұрыс қалыптастыру көзі – ол әрине елдегі бюджет жүйесінің дұрыс қалыптасуы.

     Бюджеттік түсімдердің ең негізгі көзі салықтық және салықтық емес түсімдерден тұрады. Бюджет арқылы осы түсімдер реттеліп, сонымен қатар мемлекеттің кең көлемді қоғамдық қажеттіліктерін, атап айтқанда: шаруашылық салалары, әлеуметтік мұхтаждық, басқару, қорғаныс тағы басқа қаржыландыруға бағытталады.

     Бюджетті  атқаруда кездесетін басты мәселе –  бюджетке салықтық түсімдердің уақытында  түспеуі. Нарықтық экономика жағдайында дамып келе жатқан Қазақстанның бүгінгі болмысы мемлекеттік кіріс жүйесін реформалау мен қайта құру процесін жеделдету болып тұр.

     Сонымен, мемлекеттік бюджетің негізгі ерекшеліктерін ескере отырып, мынадай бірнеше ұғымдарды  біріктіруге болады:

• жеке экономикалық категория;
• мемлекеттің орталықтанған ақшалай қаражат қоры;
• экономикаға әсер ету құралы;
• мемлекеттің негізгі қаржылық жоспары;
• қоғамның барлық мүшелері орындауға міндетті заң.

     Жалпы қорытындылау келе, мемлекеттік бюджет – кез-келген мемлекеттің негізгі  қаржылық жоспары деп айтуға болады.

      Курыстық  жұмыстың жазылу барысында негізгі  қайнар көз ретінде белгілі авторлардың  оқулықтары, монографиялары, сондай –  ақ газет – журналдар беттеріндегі жарияланған мақалалар, маңызды  деректер, статистикалық көрсеткіштер дан жақты пайдаланылды. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБЕТТЕР 
 

1. Қазақстан Республикасының бюджет кодексі. –  Алматы: ЮРИСТ, 2009. – 136 бет
2. «Бюджетке төленетін салық және басқа да міндетті төлемдер туралы» Қазақстан Республикасының Президентінің Жарлығы, 1995
3. А.Ә. Ілияс, Төлем жүйесі: теория және практикасы. Алматы,2007
4. Ә.Әбдіманапов, Бухгалтерлік және қаржылық есеп принциптері. Алматы, 2006
5. Бочаров В.В..Управление денежным оборотом предприятий и корпораций: Москва Финансы и статистика 2001.г.
6. Б.С. Мырзалиев, Бухгалтерлік операцияларды жүргізудің әдістері. Алматы, 2008
7. Г. Алибаева «Налоги и финансы» 2009ж;
8. Демеубаева А.О.. Экономика субъектілерінің кірістері мен шығыстарын бақылаудың объективті қажеттілігі// Хабаршы – 2009 - №2
9. Жазыбаев Д. Салық – бюджеттің қайнар көзі // Заң.-1998.-И 10.-37-54 б.
10. Ибраемова Қ.. салықтық бақылауды жетілдірудің маңыздылығы// Экономика негіздері – 2008 - №3
11. Ермекбаева Б.Ж. Салықтар және салық салу.-Алматы,2003.-131 б.
12. Кремеренко А.А., Қомбаров А.М.. Салық және салық салу: Оқу құралы. – Астана. – ҚазЭҚХСУ: БПО, 2009. – 546 бет
13. Келімбетов Қ..Қазақстанды қуатты мемлекетке айналдыру өз қолымызда //Егемен Қазақстан.-2005.-27 мамыр Құлпыбаев С.. Қаржы: Оқулық. – Алматы: 2007. – 668 бет
14. ҚР-сы үкіметінің 2007-2009 жылдарға арналған орта мерзімді фискалдық саясаты //Егемен Қазақстан.-2006.-25 шілде.-б 5-6
15. Мамыров Н.Қ., Тілеужанова М.Ә.. Макроэкономика: Оқулық. – Алматы: Экономика, 2003. – 432 бет
16. Махмутова М. Совершенствование механизма межбюджетных отношений в Казахстане.-Алматы: 2001.-30б.
17. Мельников В.Д., Ли В.Д.. Қаржының жалпы курсы: Оқу құралы. – Алматы: Қазақ университеті, 2005. – 220 бет
18. Назарова А.. Халықтан алынатын салықтар мен төлемдердің мемлекеттік бюджеттен алатын орны// Экономика негіздері – 2008 - №3 – 29 бет
19. Нұрымова А.А.. ҚР Салық жүйесін жетілдірудің негізгі сұрақтары// Қаржы менеджменті – 2008 - №2
20. Нәдіров М.Н., Қалыбеков Д.Б.. Шет мемлекеттер қаржылары: Оқу құралы. – Алматы: Экономика, 2006. – 240 бет
21. Өтебаев Б.С. Мемлекеттік бюджет: Оқулық.-А.: Экономика, 2006.-320б
22. Республикадағы қаржылық ресурстарды басқарудың проблемалары// Қаржы менеджменті – 2008 - №7
23. С.М. Мұханбетова, Ұлттық шоттар жүйесі. Алматы, 2007
24. С.Б. Мақыш. Ақша айналысы және несие. Алматы, 2004
25. Сартаев С.С., Найманбаев С.М.. Бюджеттік құқық: Оқу құралы. – Алматы: Жеті жарғы. 2006. – 360 бет
26. Смайыл Е. Салық жүйесін жетілдіру: экономиканың дамуына қызмет етеді // Егемен Қазақстан.-2005.-21 мамыр.-2 б.
27. Тлеужанова Д.А. Жергілікті бюджеттерді қалыптастырудағы салықтардың реттеушілік механизмін жетілдіру. Автореферат.2006.-24б.
28. Умарова Ұ.Б.. Қосылған құнға салынатын салық және оның Экономикаға тигізетін әсері// Хабаршы – 2009 - №5
29. Үмбеталиев А.Д., Керімбеков Ғ.Е.. Салық және салық салу: Оқулық. – Алматы : Экономика, 2006. – 864 бет
30. Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С.. Қаржы: Оқулық. – Алматы: - 2005. – 341 бет
31. http://esep.kz
32. www.minfin.kz
33. www.salyk.kz

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

ҚОСЫМША А

Астана  ауданының бюджеті

Облыстық бюджет

Республикалық маңызы бар қала бюджеті

Астана бюджеті

Ауданның бюджеті

Ауылдық  окруктердің және  кенттердің бюджеті

Республикалық маңызы бар қала ауданының  бюджеті

Жергілікті  бюджет

Республикалық бюджет

Мемлекеттік бюджет

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

ҚОСЫМША Б 

Ресей Федерациясының жиынтық бюджеті

 

Федералды бюджет

Ресей Федерациясы субъектілерінің  біріккен бюджеті

 
 
 
 
 
 
 

Ресей Федера-  Аймақтық мақсат   Жергілікті

циясының суб  ты бюджеттік          бюджеттер

ъектілерінің       қорлар

бюджеттері

Федералды       Федералды

  бюджет            мақсатты

                          бюджеттік

                             қорлар

 
 
 

 

Қалалық бюджеті

Аудандар

бюджеті

 
 
 
 

Аудандық       Қалалық      Ауылдық

бюджет          бюджет           бюджет