Лизинг

  

5. Лизингтік мүліктің өтелу деңгейі  бойынша лизинг келесідей түрлерге бөлінеді:

                -Толық өтелетін лизинг, мұнда бір келісім-шарттың әрекет ету мерзімі ішінде лизинг берушіге жалға алынған мүліктің құны толық төленеді;

                -Толық өтелмейтін лизинг, мұнда бір келісім-шарттың әрекет ету мерзімі ішінде жалға алынған мүлік құнының тек бір бөлігі ғана өтеледі. 

  

6. Лизингтік мүліктің өтелу көрсеткіштеріне  сәйкес лизинг келесідей түрлерге бөлінеді:

                -Қаржылық лизинг (капиталдық, тікелей) – бұл өзінің әрекет ету мерзімі ішінде құрал-жабдық амортизациясының толық құнын немесе оның бір бөлігін, лизинг берушінің қосымша шығынын немесе пайдасын өтеуді қарастыратын келісім;

                -Оперативті лизинг – бұл мүліктің қызмет ету мерзіміне қарағанда, оның пайдалану мерзімінің қысқалығын және мүліктің құнын толық өтемеуін сипаттайды. 

  

7. Лизингтік операция өтетін рынок  секторы бойынша лизинг келесідей түрлерге бөлінеді:

                -Ішкі лизинг – бұл келісім-шарттың барлық қатысушыларының бір елден келуімен байланысты сипатталады;

                -Сыртқы лизинг (Халықаралық лизинг) – бұл бір тарап немесе барлық тараптардың әр елден болып келуін сипаттайды. Сыртқы лизинг өз кезегінде экспорттық және импорттық болып бөлінеді. Экспорттық лизингте шетел лизинг алушы болса, импорттық лизингте шетел лизинг беруші болып танылады. 

  

8. Салықтық  және амортизациялық жеңілдіктерге қатынасы бойынша лизинг келесідей түрлерге бөлінеді:

                -Мүлікке, табысқа, ҚҚС, әр түрлі  ағымдарға, жеделдетілген амортизация  және тағы басқаларға салық  салу бойынша жеңілдіктерді қолдану;

                -Жеңілдіктерді пайдаланусыз.

      Лизинг  операцияларының техникасы 1, 2 суреттерде әр түрлі сызба түрінде берілген.

      Кейде лизингтік компанияның лизинг операцияларын  жүзеге асыру үшін қаражаты жетпей қалған жағдай да болуы мүмкін, онда ол ссуда алады. Мұндай операцияны қосымша қаражат тартатын лизингтік операция деп атайды.

      Тәжірибе  көрсеткендей, лизинг бойынша жасалатын  мәмілелердің 85%-ға жуығы қаражат тарту лизингі операцияларының үлесіне тиеді. Лизингке беруші лизиннгке беретін активтер құнының 80%-дай мөлшерінде бір немесе бірнеше несие берушілерден ұзақ мерзімді несие алады. Мұнда лизингтік төлемдер мен құрал-жабдықтың өзі ссуданы қамтамасыз ету құралы болып табылады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

                                               

                                                  2 
 
 
 

                          4               1                                  3 
 
 
 
 
 
 
 

Сурет 1

1) құрал-жабдыққа  тапсырыс беру;

2) құрал-жабдық  үшін төлем;

3) құрал-жабдықты  жеткізу;

4) лизингтік  төлемдер. 
 
 

               

                                             

                                                  1         7 
 

                                2 

                                 

                                 3

                                                4            6

             5 

        

 

Сурет 2 

1. Банк пен лизинг компаниясы арасында несиелік келісімшарт жасалып, несие беріледі;
2. Лизинг компаниясы алған несиені құрал-жабдық үшін жабдықтаушыға төлейді;
3. Лабдықтаушы лизинг компаниясына құрал-жабдығын сатады.
4. Лизинг компаниясы мен лизинг алушы кәсіпорын арасында лизингтік келісімшарт жасалады;
5. Жабдықтаушы құрал-жабдықпен жабдықтайды;
6. Лизингті алушы кәсіпорын пайдаланғаны үшін лизингтік төлемдер жүргізеді;
7. Лизинг компаниясы несие беруші банкке несие үшін төлемдерін төлейді.

 

     Мұндағы лизингтік төлемдердің жалпы сомасының есебі төмендегідей формуламен есептеледі: 

ЛТ=АА + НТ + КТ + ҚТ + ҚҚС 

Мұндағы,

ЛТ – лизингтік  төлемдердің жалпы сомасы;

АА – ағымдағы жылдағы амортизациялық аударымдар сомасы;

НТ – лизинг берушінің несиелік ресурсты пайдаланғаны үшін төлем;

КТ – лизингтік  келісімшарт бойынша мүлікті  бергені үшін лизинг берушіге комиссиондық төлем;

ҚТ – көрсеткен  қызмет үшін қосымша төлем;

ҚҚС – лизинг берушінің көрсеткен қызметі  үшін лизингті алушының төлейтін қосылған құнға салынатын салық. 

Амортизациялық аударымдар (АА) сомасының формуласы: 

                                           БҚ * Н_а

                                  АА = ¾¾¾¾         

                                               100

Мұндағы,

БҚ – мүліктің баланстық құны;

Н_а  - амортизациялау нормасы (%); 

Несиелік  ресурс үшін төлем (НТ) формуласы: 

                                     НР * НС

                            НТ = ¾¾¾¾¾          

                                        100 

Мұндағы,

НР –  лизинг берушінің пайдаланған несиелік ресурсының шамасы;

НС –  несие үшін сыйақы мөлшері.

Несие ресурс (НР) шамасының  анықталу формасы: 

                                                        Қ_б -  Қ_а

                                       НР = ¾¾¾¾¾

                                                         2 

Мұндағы,

Қ_б  - мүліктің жыл басындағы құны;

Қ_а  - мүліктің жыл аяғындағы құны. 

Комиссиондық  төлемнің (КТ) мөлшерінің формуласы:  

                                                  НР *  К_с 

                                      КТ = ¾¾¾¾¾       

                                                     100

Мұндағы,

К_с  - комиссиондық сыйақы мөлшері. 

Банктің қосымша көрсеткен  қызметтері үшін төлемдер (ҚТ) есебі: 

                          ҚТ = Ш_і + Ш_қ  + Ш_ж + Ш_б               

Мұндағы,

Ш_і – банк жұмыскерлерінің іссапар шығыстары;   

Ш_қ  – көрсетілген қызмет үшін шығыстар;

Ш_ж – банктің жарнамасына кеткен шығыстар;

Ш_б – басқа да шығыстар. 

      Лизингтік операцияның негізгі элементтері:

• келісім-шарт объектісі;
• келісім-шарт субъектісі;
• лизингтік келісім-шарттың мерзімі (лизинг кезеңі);
• Лизингтік төлемдер;
• Лизинг бойынша көрсететін қызметтер.

 

      Лизинг  объектілері. Өндірістік циклда жойылмайтын материалдық құндылықтың кез-келген түрі лизингтік келісім-шарттың объектісі бола алады.

      Лизинг  субъектілеріне келісім-шарт объектісіне тікелей қатысы бар тараптар жатады. Бұл арада оларды тікелей қатысушыларға және жанама қатысушыларға бөлеміз.

      Лизингтің келісім-шарттың  тікелей қатысушыларына мыналар жатады:

                - лизинг формасы және компаниясы (лизинг беруші немесе жалға беруші);

                - өндірістік (өнеркәсіптік), сауда, көлік кәсіпорындары мен халық (лизинг алушылар немесе жалға берушілер);

      Лизингтік келісім-шарттың  жанама қатысушыларына мыналар жатады:

                - келісім-шарттың кепілдігі ретінде  алға шығатын әрі лизинг берушілерді несиелейтін және инвестициялық банктер;

                -  сақтандыру компаниялары;

                -  брокерлік және өзге де  делдалдық фирмалар. 

      Лизингтік келісім-шарттың  мерзімі. Лизингтік келісім-шарттың әрекет ету мерзімін лизинг кезеңі деп ұғуға болады. 

      Лизингтік төлемдер. Лизингтік операцияның жобасында ең күрделі сәтке лизинг берушінің тиесілі лизингтік төлемдердің (жалдаудың ақысын) сомасын анықтау жатады. Қысқа мерзімді және орта мерзімді лизингтің төлемінің сомасы тауар нарығының конъюктурасымен анықталады. Ұзақ мерзімді лизингте лизингілік төлемдердің есеп айырысу негізіне әдістемелік тұрғыдан негізделген есеп айырысу жатады. 

      Лизинг  бойынша көрсетілетін қызметтер. Лизинг әр түрлі қызмет көрсетулермен сипатталынады. Бұл қызмет түрлерін лизинг беруші ұсынады.  

      Лизингтің кеңінен таралуының басты себебі – оның қарапайым  несиелдерден мынадай артықшылықтарының болуына байланысты:

                - Лизингтің көмегімен кепілге берілетін мүлкі жоқ ұсақ кәсіпорындарды несиелеуге болады. Ол бұлай: лизингтік келісім-шарт жасалған мерзім бойынша лизинг объектісі лизингке берушінің меншігінде қалады да, лизинг алушы банкротқа ұшыраған жағдайда несиелік тәуекел деген болмайды (нақтырақ айтқанда, несиелік тәекел бұл сол құрал-жабдықты жалға алуды жалғастыратын басқа кәсіпорын іздестіруге кетеді);

                - Лизинг 100 пайызға дейін несиелеуді  ұсынады, яғни кәсіпорынға қысқа  мерзім ішінде өзінің меншікті  капиталын жұмсамай-ақ, жаңа құрал-жабдықты  пайдалана отырып, өнеркәсіптік  өнім шығаруға және пайда табуға мүмкіндік береді;

                - Кәсіпорынға мүлікті несиеге  сатып алғаннан, лизинг бойынша  алған қолайлы, себебі, бұл жерде  ол мүлік кепіл ретінде болады.

                - Құрал-жабдықтың лизинг берушінің  меншігінде болатындығына байланысты, өнімнің құнына лизингтік төлемдер ғана қосылып, мүлікке салынатын салықты жалға берушінің өзі төлейді. Сөйтіп, лизинг алушы салықтық жеңілдіктер алады.