Мемлекеттік субсидия

                                                 МАЗМҰНЫ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    КІРІСПЕ 
 

    Субсидия (лат. subsіdіum – көмек), демеу қаржы – мемлекеттік бюджет есебінен‚ ал беймемлекеттік фирмалар заңды тұлғаның‚ жеке тұлғаның таза табысынан өкімет органдарына‚ басқа мемлекеттерге беретін, көбінесе ақшалай нысандағы бір жолғы жәрдемақы.[1]

    Субсидиялар - үлестік негізде белгілі бір шараларды каржыландыруға бюджеттік, бюджеттен тыс және арнаулы қорлардың қаражаттары есебінен ақшалай және натуралдық нысандағы жәрдемақылар.

      Аталған нысандар (оларды қалыпты жүзеге асырған жағдайларда) трансферттік царжыландырудың түрін кабылдайды. Трансферттер деп кең мағынада бюджеттен және бюджеттен тыс қорларды белгілі бір қажеттіліктерді қаржылаңдыру үшін қаражаттарды қайта бөлу кезінде оларды өтеусіз және қайтарусыз беруді айтады. Әдеттегідей, бұл әлеуметтік сақтандыру мен қамсыздандыру бойынша төлемдер, жұмыссыздық бойынша, білім беру, денсаулық сактау, мәдениет және т.б. жүйесін ұстауға берілетін жәрдемақылар.

    Экономикалық  анықталған қаржыландыру әрдайым арнайы тұтынушылықтарды жабуға бағытталған. Қаржыландыру кезінде жалпы қабылданған ережелерге сүйену қажет. Олар заң болып табылмайды, бірақ қаржылық жоспарлауға жақсы бейімделу құралы болып табылады.

    Халықаралық сауданы тарифтік емес әдіспен реттеуге экспорттық операцияларды мемлекетпен қаржыландыру да жатады.

    Қаржыландыру  — сауда саясатының әдісі ретінде  шетел компанияларына қарсы, ұлттық өндірушілер мен экспорттаушылар пайдасына дискриминацияны қарастырады. Сауда саясатының қаржылық әдістеріне субсидиялар, несиелендіру және демпинг жатады.

    Субсидия — ұлттық өндірушілерге көмек көрсету үшін және импорттың жанама дискриминациясына бағытталған  ақшалай төлем.

    Субсидиялар тікелей, жанама қиылысатын, экспорттық және ішкі болып бөлінеді.

    Бәсекелестерді  басу мақсатындағы экспортты интенсивті субсидиялау демпинг формасына айналуы мүмкін.

    Қазақстан Республикасының Конституциясы  Қазақстан Республикалық азаматы  жасына келген, науқастанған, мүгедек  болған, асыраушысынан айырылған  жағдайда және өзге де заңды негіздерде оған жалақы мен зейнетақының ең төмен мөлшеріне, әлеуметтік қамсыздандырылуына кепілдік береді.

    Мемлекеттік бюджет есебінен қаржыландырудың басымдығы  жалпымемлекеттік маңызы бар аса  маңызды іргелі зерттеулерге, салааралық проблемалар бойынша жұмыстарға, мемлекеттік және халықаралық ғылыми-техникалық бағдарламалар мен жобалардың тапсырмаларына беріледі. 
 

    Субсидиялар – үлестік негізде белгілі бір шараларды қаржыландыруға бюджет, бюджеттен тыс және арнаулы қорлардың қаражаттары есебінен ақша және заттай нысандағы жәрдемақылар.

    Экономиканы дамытуға жұмсалатын шығыстар – бұл өндіріс көлемінің тұрақты көлемінің тұрақты өсуі және оның тиімділігін арттыру үшін жағдайлар жасауға бағытталған ақша қаражаттары. Оған мыналар жатады: күрделі жұмсалымдар, негізгі капиталдарды жөндеу; айналым қаражаттарының өсімі; материалдық резервтер жасау; арнаулы қорлар мен мақсатты қаржыландыру қорларын жасау.

    Экономикаға жұмсалатын шығыстарда басты орынды ұлттық шаруашылықтың барлық салаларының  негізгі капиталдарын ұдайы жаңғыртуға бағытталған күрделі жұмсалымдар  – материал, еңбек және ақша ресурстарының жиынтығы алады. Күрделі жұмсалымдардың құрамына:

1. құрылыс-монтаж жұмыстарының шығындары;
2. жабдық, сайман, аспап сатып алу шығындары;
3. өзге күрделі жұмыстар мен шығындары;
4. жаңа салынып жатқан кәсіпорындар үшін кадрларды даярлауға

    жұмсалатын  шығындар кіреді.

    Күрделі жұмсалымдар мыналардың есебінен қаржыландырылады:

1. шаруашылық жүргізуші субъектілердің меншікті қаражаттары;
2. банктердің ұзақ мерзімді кредиттері;
3. халықтың жинақ ақшасы
4. бюджеттен қаржы бөлу.

    Кәсіпорындардың меншікті қаражаттарының үлесі өсіп келеді, бұл шаруашылық есеп қаражаттары техникамен қайта тұрақтандыру және қайта құруға арналған және кәсіпорын ұлғаймалы жаңғырту үшін толық жауап береді. Инвестициялық саясатты қайта құрудың басты мағынасы осында. Ал бюджет қаражаттары негізінен басым мемлекеттік маңызы бар ірі өндірістік құрылысты, сондай-ақ әлеуметтік инфрақұрылым объектілердің құрылысын қаржыландыру үшін пайдаланылады.

    Мемлекет  шығыстарының маңызды бағыты - әлеуметтік-мәдени шараларға – оқу-ағартуға, ақпараттық қызметтер көрсетуге, мәдениетке, өнерге, денсаулық сақтауға, дене шынықтыру мен спортқа, мемлекеттік әлеуметтік жұмсалатын шығындарды қаржыландыру болып табылады.

    Бұл шығыстар ірілендірілген түрде мынадай  түрлерге бөлінеді:

1. білім беру және кадрларды кәсіпке даярлау;
2. мәдениет, спорт, өнер және бұқаралық ақпарат құралдары;
3. денсаулық сақтау;
4. мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру және әлеуметтік көмек.

    Білім беруге жұмсалатын шығыстар мектепке дейінгі ұйымдарға, жалпы білім  беретін мектептерге, мектептен  тыс ұйымдарға, интернаттық ұйымдарға, даму мүмкіндіктері шектеулі оқушыларға, тәрбиеленушілерге арналған арнаулы білім беру ұйымдарына, бастауыш кәсіптік білім беру оқу орындарына, орта кәсіптік білім беру оқу орындарына, жоғары кәсіптік білім беру орындарына, кадрлардың біліктілігін арттыру және қайта даярлау оқу орындарына бөлінеді. Аталаған барлық шығыстар мемлекет кепілдендіретін деңгей бөлігінде бюджет ресурстары есебінен жабылады. Білім беру мекемелерін қаржыландыру бұл мекемелердің түрлері мен тұрпаты бойынша әр оқушыға анықталатын мемлекеттік нормативтерге сәйкес жүзеге асырады.

    Қызметкерлер  мен өндірістегі басқа кадрларды  даярлау және олардың біліктілігін арттыруға жұмсалатын шығыстар өнімінің өзіндік құнына кіріктіріледі.

    Білім беру мекемелері бюджеттен тыс қаражаттарды және ресурстарды, соның ішінде валюталық ресурстарды, арқылы оқыту қызметтерін көрсету есебінен тартады; қаражаттарының бір бөлігін кәсіпорындар мен ұйымдар – демеушілер береді.

    Қазақстан Республикасының «Білім туралы»  заңына сәйкес гранттар және кредиттер негізінде жоғары білім беруді қаржыландырудың жаңа механизмі қолданылады: бірінші жағдайда қаражаттар қажетті профилдің мамандарын даярлау үшін мемлекеттік бюджет есебінен өтеусіз бөлінеді, екіншісінде оқитындарға келісімшарт негізінде коммерциялық банк құрылымдары тарапынан ұзақ мерзімді кредит беріледі.

    Мәдениет  пен өнерді қаржыландыру кітапханаларды, клубтарды, мәдениет үйлерін, мұражаайлар мен көрмелерді, театрларды, филармонияларды, сазгерлік ұйымдарды, ансамбльдерді, киностудияларды ұстауды қамтиды; олар бюджеттен, сондай-ақ кәсіпорындардың, қоғамдық ұйымдардың қаражаттары есебінен қаржыландырылады. Мәдениет пен шығармашылықтың бірқатар мекемелері шаруашылық есепте тұрады және олар бойынша меншікті табыстарымен жабылмайтын шығыстардың мөлшерінде бюджеттен демеуқаржының сомасы белгіленеді.

    Бұқаралық ақпарат құралдарын ұстауға жұмсалатын шығыстар мемлекет құрылтайшысы болып  келетін мемлекеттік радто хабарын  таратуды, теледидарды, баспаларды, газет-журналдарды  қаржыландыруға бағытталады.

    Халыққа арналған бірқатар медициналық қызметтер  бұрыннан ақылы жүйеде көрсетіліп жүргендігі белгілі.

    Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000жылғы қаңтардың 27-сіндегі №135 қаулысына орай тегін  медициналық көмектің кепілденділіген  көлемі белгіленген. Денсаулық сақтау ісі жөніндегін агенттік – Республикалық бюджеттің қаражаттары есебінен, аумақтық денсаулық сақтау органдары – жергілікті бюджеттердің қаражаттары есебінен көрсетілетін медициналық қызметтерге ақы төлеу жөніндегі уәкілетті органдар болып табылады.

    Азаматтарға республикалық бюджеттің есебінен орындалатын тегін медициналық  көмектің кепілдендірілген көлемі:

    1)денсаулық саутау ұйымдарының жолдамасы бойынша ересектер мен балаларға оңалту көмегін қоса алғанда: хирургиялық, нейрохирургиялық, уронефрологиялық, психиатриялық, онкологиялық, радиологиялық, тери-венерологиялық, офтальмологиялық, кардиологиялық, акушерлік-гинекологиялық және зиянды әрі қауіпті өндірістік факторларға байланысты аурулар, туберкулез, лепра кезінде мамандандырылған медициналық көмек көрсетуге;

    2) ВИЧ-инфекциясын жұқтырған ауруларға  медициналық көмек көрсетуге;

    3) шұғыл, төтенше жағдайларда пайда  болған аурулар кезінде медициналық  көмек көрсетуге;

    4) сот-мединациялық сараптамаға бағытталады.

    Азаматтарға жергілікті бюджеттің есебінен орындалатын тегін медициналық көмек:

1. алғашқы медициналық-санитарлық көмекті;

    алғашқы мединицалық-санитарлық көмек көрсету  мамандарының жолдамасы бойынша  мамандандырылған амбулаториялық-емханалық ұйымдар жүзеге асыратын консультациялық-диогностикалық көмекті;

            ортодонтикалық көмектен басқа  18 жасқа дейінгі балаларға, жүкті  әйелдерге және тісі қатты  ауырған науқастарға стоматологиялық  көмекті;

            18 жасқа дейінгі балаларға физиотерапевтік  көмекті;

            2) жедел және шұғыл жәрдем көрсетуді;

            3) шұғыл көмек көрсетуді;

           Алғашқы медициналық-санитарлық  көмек көрсету мамандарының жолдамасы  бойынша аурулардың барлық түрлері,  соның ішінде: онкологиялық, психоневрологиялық, инфекциялық, офтальмологиялық, хирургиялық,  нейрохирургиялық, ортопедиялық, уронефрологиялық, терапевтік, травматологиялық, тері-венерологиялық, жүкті әйелдер мен аурулардың гинекологиялық ауруларына, алкоголизммен және нашақорлықпен, туберкулезбен, қант диабетімен, тыныс жолы-өкпе ауруларымен ауыратындар бойынша жоспарлы көмек көрсетуді қоса алғанда, жергілікті деңгейде ересектер мен балаларға станционарлық медициналық, соның ішінде оңайлатушылық көмек көрсетуді;

    4)шұғыл,  төтенше жағдайларда пайда болған  аурулар кезінде медициналық  көмек көрсетеді;

5. ВИЧ-инфекциясын жұқтырған ауруларға медициналық көмек көрсетуді қамтиды.

    Әскери  қызметшілерге, іші істер органдарының, Ұлттық қауіпсіздік комитетінің, Қазақстан  Республикасы ішкі әскерлерінің әскери қызметшілеріне заңдарда белгіленген  тәртіппен тегін медициналық  көмек көрсетіледі.

    Басқа қалғандарының бәрі ақылы нысанда  көрсетілуі тиіс, бұл дұрыс нарықтық медициналық қызметтер көрсетудің дамуына жеткізеді.

    Мемлекеттік денсаулық сақтауды қаржыландырудың  көздері мыналар болып табылады:

    ұзақ мерзімді экономикалық нормативтер бойынша бөлінетін республикалық және жергілікті бюджеттердің қаражаттары;