Пайдаға салынатын салық

      (а)  іскерлік беделді алғашқы танумен; немесе

      (b)  активті немесе міндеттемені мынадай операцияда:

      (і)  кәсіпорындарды біріктіру болып табылмайтын; және

      (іі)  оны жасаған кезде не бухгалтерлік, не салық салынатын пайдаға (салық залалына) әсер етпейтін операцияда бастапқы мойындау.

      Алайда  еншілес компанияларға, филиалдар мен  қауымдастырылған компанияларға  салынатын инвестициялармен және бірлескен қызметке қатысу үлесімен байланысты салық салудағы уақытша  айырмашылық үшін кейінге қалдырылған салық міндеттемесі 39-параграфқа сәйкес мойындалуы тиіс.

      16.  Активтерді мойындауда компания алдағы кезеңде алатын экономикалық пайда ретінде оның баланстық құнын болашақта өтеу жатыр. Активтің баланстық құны оның салық базасынан асатын болса, салық салынатын экономикалық пайда сомасы салық салу мақсатында шегеруге рұқсат етілетін көлемнен асып түсетін болады. Бұл айырмашылық салық салынатын уақытша айырмашылық болып саналады, ал алдағы кезеңдерде туындайтын пайдаға салынатын салықты төлеу міндеттемесі кейінге қалдырылған салық міндеттемесі болып табылады. Компания активтің баланстық құнын өтеуіне қарай салық салынатын уақытша айырмашылық қалпына келеді, ал компанияда салық салынатын пайда туындайды. Бұл экономикалық пайдалар компаниялардан салық төлемі кейпінде кететін болады дегенді білдіреді. Сөйтіп бұл Стандарт 15 және 39-параграфтарда суреттелген белгілі бір жағдайларда болмаса, барлық кейінге қалдырылған салық міндеттемелерін мойындауды талап етеді.

      17.  Кейбір уақытша айырмашылықтар табысты немесе шығысты бір кезеңдегі бухгалтерлік пайданың құрамына, ал басқа уақытта салық салынатын пайдаға қосқан кезде пайда болады. Мұндай уақытша айырмашылықтар көбіне мерзімді айырмашылықтар деп аталады. Осындай уақытша айырмашылықтардың мысалдары төменде келтіріліп отыр. Бұларға салық салынады, сайып келгенде, олар кейінге қалдырылған салық міндеттемелерінің пайда болуына әкеліп соқтырады:

      (а)  пайыздық түсім уақытына қарай бухгалтерлік пайдаға қосылады, бірақ кейбір заңды құқықтарда ол ақша қаражатын алған кезде салық салынатын пайдаға қосылуы мүмкін. Осындай түсімге қатысты баланста мойындалатын кез келген дебиторлық берешектің салықтық базасы нөлге тең болады, себебі түсім ақша қаражатын алғанға дейін салық салынатын пайдаға әсер етпейді;

      (b)  салық салынатын пайданы (салық залалын) анықтаған кезде пайдаланылатын амортизация бухгалтерлік пайдаға қолданылатын пайдадан өзгеше болуы мүмкін. Уақытша айырмашылық - активтің баланстық құны мен оның салық базасы арасындағы айырмашылық, ал ол ағымдағы және мұның алдындағы кезеңдерде анықталған салық салынатын пайданы анықтаған кезде салық органдары рұқсат еткен осы активке қатысты барлық шегерулерді ескергенде активтің бастапқы құнына тең келеді. Салық салынатын уақытша айырмашылық амортизация тездетілген кезде кейінге қалдырылған салық міндеттемесінде пайда болады және көрінеді (егер салық амортизациясы бухгалтерлік амортизацияға қарағанда жай болса, онда шегерілетін уақытша айырмашылық пайда болады. Мұның өзі кейінге қалдырылған салық активінен көрінеді); және

      (с)  әзірлеуге кететін шығындар бухгалтерлік пайданы анықтаған кезде алдағы уақытта капиталдандырылуы және амортизациялануы мүмкін, бірақ олар пайда болған кезеңдегі салық салынатын пайданы анықтаған кезде шегеріледі. Әзірлеуге кеткен мұндай шығындардың салықтық базасы нөлге тең болады, өйткені олар салық салынатын пайдадан шегерілген. Уақытша айырмашылық - әзірлеуге кеткен шығынның баланстық құны мен олардың нөлге тең салық базасының арасындағы айырмасы.

      18.  Уақытша айырмашылықтар сонымен қатар:

      (а)  сатып алу болып табылатын кәсіпорындарды біріктіру жөніндегі шығын алынған теңестірілетін актив пен міндеттемелерге олардың бастапқы әділ құнымен, бірақ салық салу мақсаты үшін эквиваленттік түзетусіз бөлінеді (19-параграфты қараңыз);

      (b)  (салық салу мақсаты үшін эквиваленттік түзетусіз активтер қайта бағаланады (20-параграфты қараңыз);

      (с)  іскерлік бедел кәсіпорындар біріккен кезде пайда болады (21 және 32-параграфтарды қараңыз);

      (d)  активтің немесе міндеттеменің салықтық базасы бастапқы мойындалған кезде оның бастапқы баланстық құнынан өзгеше болады, мысалы, компания активтерге жататын салық салынбайтын мемлекеттік субсидиядан пайда алған кезде (22 және 33-параграфтарды қараңыз); не

      (е)  еншілес компанияларға, филиалдар мен қауымдастырылған компанияларға салынатын инвестициялармен және бірлескен қызметке қатысу үлесімен байланысты инвестициялардың баланстық құны инвестициялардың салық базасынан немесе қатысу үлесінен өзгеше болады (38-45-параграфтарды қараңыз).

      К ә с і п о р ы н д  а р д ы ң   б і р  і к т і р і л у і

      19.  Сатып алу болып табылатын кәсіпорындарды біріктірген кезде сатып алуға кететін шығындар олардың айырбас жасалатын күнгі әділ құнына қарай теңестірілген активтер мен міндеттемелерге бөлінеді. Уақытша айырмашылықтар компанияларды біріктіру сатып алынған теңестірілген активтер мен міндеттемелердің салық базаларына ешқандай ықпал етпеген немесе оларға басқаша әсер еткен кезде пайда болады. Мысалы, активтің баланстық құны әділ құнға дейін өсіп, ал салық базасы мұның алдындағы иеленушіге арналған шығындардың деңгейінде қалып қойған кезде салық салынатын уақытша айырмашылықтар пайда болады да кейінге қалдырылған салық міндеттемесіне әкеліп соғады. Кейінге қалдырылған салық міндеттемесі іскерлік беделге  әсер етеді (66-параграфты қараңыз).

      Ә д і л   қ ұ н ы м е н  е с е п к е  а л ы н ғ а н   а к т и в т е р

      20.  Халықаралық қаржы есептілігінің стандарттары белгіленген активтерді оның әділ құнына қарай есепке алуға немесе қайта бағалауға рұқсат береді (қараңыз, мысалы, 16-«Негізгі құралдар» IAS, 38-«Материалдық емес активтер» IAS, 39-«Қаржы құралдары: тану және бағалау» IAS және 40-«Инвестициялық жылжымайтын мүлік» IAS). Кейбір заңдылықтарда қайта бағалау немесе активті әділ құнына қарай қайта есептеу ағымдағы кезеңде салық салынатын пайдаға (салық залалына) әсер етеді. Нәтижесінде активтің салықтық базасы түзетіледі, ал уақытша айырмашылық пайда болмайды. Басқа заңдылықтарда активті қайта бағалау немесе қайта есептеу оларды қайта бағалау және қайта есептеу кезеңінде салық салынатын пайдаға әсер етпейді, демек активтің салықтық базасы түзетілмейді. Солай бола тұрса да баланстық құнының болашақтағы өтемі компания үшін салық салудан түсетін экономикалық пайданы білдіреді, ал салық салу мақсатында шегерілетін сома осы экономикалық пайданың сомасынан өзгеше болады. Қайта бағаланған активтің баланстық құны мен оның салықтық базасының арасындағы айырмашылық уақытша айырмашылық болады және кейінге қалдырылған салық міндеттемесін немесе активті құрайды. Бұл әділетті, тіпті егер:

      (а)  компанияның активті сату ниеті жоқ болса да. Мұндай жағдайда активтің қайта бағаланған баланстық құны оны қолдану арқылы өтеледі, және бұл алдағы уақытта салық салу мақсатында қолданылуы мүмкін амортизациядан асатын салық салынатын табысты құрайды; не

      (b)  егер активті шегеруден түскен түсім осыған ұқсас активке инвестицияланған болса, капиталдың өсіміне салынатын салық кейінге қалдырылған болса да. Мұндай жағдайда, сайып келгенде, осыған ұқсас активтерді сатуға немесе пайдалануға салық төленуі тиіс.

      І с к е р л і к  б е д е л

      21. Кәсіпорындарды біріктіру кезінде туындайтын іскерлік бедел сатып алуға кеткен шығынның сатып алушы-ұйымның теңдестірілген активтер мен міндеттемелердің әділ құнындағы үлесінен артық болуы ретінде анықталады. Көптеген салық органдары іскерлік бедел амортизациясын салық салынатын пайданы анықтаған кезде шегерілетін шығын ретінде пайдалануға рұқсат етпейді. Оның үстіне мәселелерді бұлай шешкен кезде іскерлік беделдің көлемі еншілес компания өз бизнесін жүргізуіне қарай жиі азаймайды. Мұндай заңдылықтарда іскерлік беделдің нөлге тең салықтық базасы болады. Іскерлік беделдің баланстық құны мен нөлге тең салықтық базасы арасындағы кез келген айырмашылық салық салынатын уақытша айырмашылық болып табылады. Алайда бұл Стандарт кейінге қалдырылған салық міндеттемесінің пайда болғанын мойындауға рұқсат етпейді, өйткені іскерлік бедел қалдық көлемін білдіреді, ал кейінге қалдырылған салық міндеттемесін мойындау іскерлік беделдің баланстық құнын ұлғайтқан болар еді.

      21А. Іскерлік беделді алғашқы танумен байланысты туындайтынына орай кейінге қалдырылған салық міндеттемесінің мөлшерінің кейінгі азаюлары іскерлік беделді алғашқы танумен байланысты туындайтын ретінде қарастырылады және сондықтан 15(а)-параграфқа сәйкес танылмайды. Мысалы, егер кәсіпорындарды біріктіру кезінде сатып алынған іскерлік беделдің құны 100 болса, бірақ оның салықтық базасы бұл ретте нөлге тең болса, онда 15(а)-параграфына сәйкес ұйымның кейінгі қалдырылған салық міндеттемесін тануына тиым салынады. Егер ұйым кейін осы іскерлік бедел бойынша 20 мөлшерінде құнсызданудан болған залалды таныса, онда осы іскерлік беделге жататын салық салынатын уақытша айырмашылықтың мөлшері 100-ден 80-ге дейін азаяды, ол өз кезегінде танылмаған кейінге қалдырылған салық міндеттемесінің мөлшерінің азаюына алып келеді. Танылмаған кейінге қалдырылған салық міндеттемесінің мөлшерінің мұндай азаюы іскерлік беделді алғашқы танумен байланысты ретінде қарастырылады және 15(а)-параграфына сәйкес танылуға жатпайды.

      21В. Алайда іскерлік беделге жататын салық салынатын уақытша айырмашылықтар бойынша кейінге қалдырылған салық міндеттемелері іскерлік беделді алғашқы танумен байланысты болған кезде ғана танылуы мүмкін. Мысалы, егер кәсіпорындарды біріктіру кезінде сатып алынған іскерлік беделдің құны салық салу мақсатында сатып алу жылынан бастап жылына 20 пайыз ставкасы бойынша шегерілетін болып табылатын 100 тең соманы құрайтын болса, онда іскерлік беделдің салықтық базасы бастапқы танудан кейін 100 және сатып алу жылының аяғында 80 құрайды. Егер іскерлік беделдің жыл аяғындағы баланстық құны сол 100 қалпында болса, онда осы жылдың аяғында 20 мөлшерінде салық салынатын уақытша айырмашылық пайда болады. Салық салынатын уақытша айырмашалық осы іскерлік беделді бастапқы танумен байланысты болмаса, онда туындайтын кейінге қалдырылған салық міндеттемесі танылады.

      Активті немесе міндеттемені алғашқы мойындау

      22.  Уақытша айырмашылық активті немесе міндеттемені алғаш мойындаған кезде пайда болуы мүмкін, мысалы, егер активке кеткен нақты шығынның бір бөлігі немесе бәрі салық салу мақсатында шегерілуге жатпаса. Мұндай уақытша айырмашылықты есептеу әдісі активті алғаш мойындауға апаратын операцияның сипатына байланысты болады:

      (а)  кәсіпорындарды біріктірген кезде ұйым кез келген кейінге қалдырылған міндеттемені немесе активті мойындайды және мұның өзі оң немесе теріс іскерлік беделге немесе сатып алынатын ұйымның бірегейлендірілген активтерінің, міндеттемелерінің және шартты міндеттемелерінің таза әділ құнындағы сатып алушы-ұйымның біріктіру құнынан асу мөлшеріне әсер етеді (19-параграфты қараңыз);

      (b)  егер операция не бухгалтерлік пайдаға, не салық салынатын пайдаға әсер ететін болса, онда компания кез келген кейінге қалдырылған салық міндеттемесін немесе активін мойындайды және пайда мен залал туралы есепте салық төлеу бойынша пайда болатын кейінге қалдырылған шығынды немесе салықты өтеуден түскен табысты мойындайды (59-параграфты қараңыз);

      (с)  егер операция кәсіпорындарды біріктіру болып табылмаса және не бухгалтерлік пайдаға, не салық салынатын пайдаға әсер етпейтін болса, компания 15 және 24-параграфтарда атап көрсетілген ерекшеліктер қолданылмаған жағдайда пайда болған кейінге қалдырылған салық міндеттемесін немесе активті мойындап, дәл осындай сомаға активтің немесе міндеттеменің баланстық құнын түзететін болады. Мұндай түзетулер қаржы есептілігін онша анық етпеген болар еді. Олай болса бұл Стандарт компанияға пайда болатын кейінге қалдырылған салық міндеттемесін немесе активті алғашқы немесе кейінгі мойындалған түрінде мойындауға рұқсат етпейді (келесі беттегі мысалды қараңыз). Оның үстіне компания активтің амортизациялануына қарай мойындалмаған кейінге қалдырылған салық міндеттемесіндегі немесе активтегі кейінгі өзгертулерді мойындамайды.