Пайдаға салынатын салық

      Ескерту: 61-параграфқа сәйкес, қайта бағалау  кезінде пайда болатын кейінге  қалдырылған қосымша салық капиталдың шотына тікелей дебеттеледі.

      52А. Кейбір заңдылықтарда пайдаға салынатын салықтар, егер таза пайданың бір бөлігі немесе бәрі түгелдей не бөлінбеген пайда компания акционерлеріне дивидендтер ретінде төленетін болса, неғұрлым жоғары немесе төмен ставка бойынша төленеді. Кейбір заңдылықтарда пайдаға салынатын салықтар, егер таза пайданың бір бөлігі немесе бәрі түгелдей не бөлінбеген пайда компания акционерлеріне дивидендтер ретінде төленетін болса, қайтарылуы немесе төленуі мүмкін. Бұл жағдайларда ағымдағы және кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелері бөлінбеген пайдаға қолданылатын салық ставкасы бойынша өлшенеді.

      52B. 52А-параграфта сипатталған жағдайларда дивидендтердің салық салдарлары дивидендтер төлеу жөніндегі міндеттемелердің мойындалуымен бір мезгілде мойындалады. Дивидендтердің салық салдарлары табыстарды акционерлердің арасында бөлуден гөрі бұрынғы операциялар мен оқиғаларға көбірек қатысты. Демек, дивидендтердің салық салдарлары, 58-параграфта талап етілгеніндей, есептік кезеңдегі таза пайдада немесе залалда мойындалады, бұған олардың 58 (а) және (b)-параграфтарында сипатталған жағдайларға байланысты пайда болатын бөлігінің қатысы жоқ.

      52А  және 52В-параграфтарды бейнелейтін мысал

      Келесі  мысал салықтарды дивидендтер ретінде  бөлінбеген пайдаға неғұрлым жоғары ставка (50%) бойынша, пайда бөлінгеннен кейін белгілі бір сома қайтарылатындай етіп төлеу заң жүзінде талап етілген жағдайда компанияның ағымдағы және кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелерін өлшеуге қатысты. Бөлінген пайдаға салынатын салық ставкасы 35%. 20Х1 ж. 31 желтоқсандағы есептік күніндегі немесе есептік күнінен кейін ұсынылған немесе жарияланған компания дивидендтер төлеу жөніндегі міндеттемені мойындамайды. Нәтижесінде 20Х1 жылғы есептілікте дивидендтер мойындалмайды. 20Х1 жылғы салық салынатын пайда 100, 000 болды. Салық салынатын уақытша таза айырмашылық 20Х1 жылы 40, 000 болады.

      Компания  ағымдағы салық міндеттемесін және 50, 000 сомасында салық төлеу жөніндегі ағымдағы шығындарды мойындайды. Дивидендтерді болашақта төлеу нәтижесінде әлуетті төленетін сома актив ретінде мойындалмайды. Компания сондай-ақ өз активтері мен міндеттемелерінің бөлінбеген пайдаға қолданылатын салық ставкасын негізге ала белгіленген баланстық құнын өтегеннен немесе оның орнын толтырғаннан кейін компания төлейтін пайдаға салынатын салық жөнінде кейінге қалдырылған салық міндеттемесін және 20, 000 сомасында (40, 000-ның 50 %) салық төлеу жөніндегі кейінге қалдырылған шығыстарды мойындайды.

      Кейін, 20Х2 ж. 15 наурызда компания өткен кезеңнің операциялық пайдасынан төленетін 10, 000 сомасындағы дивидендтерді міндеттеме ретінде мойындайды.

      20Х2  ж. 15 наурызда компания пайдаға  салынатын салықтың 1, 500 мөлшеріндегі өтем сомасын (міндеттеме ретінде мойындалған дивидендтер сомасының 15%) ағымдағы салық активі ретінде және 20Х2 жылғы пайдаға салынған салықты төлеу жөніндегі ағымдағы шығындардың қысқартылуы ретінде мойындайды.

      53. Кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелері дисконтталуға тиіс емес.

      54. Дисконттау негізінде кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелерінің сенімді анықтамасы әрбір уақытша айырмашылықты қайтаруды уақытқа бөлудің егжей-тегжейлі кестесін жасауды қажет етеді. Көптеген жағдайларда ондай кестелер жасау орынсыз немесе өте қиын. Сондықтан кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелерін дисконттауды талап етудің жөні жоқ. Дисконттауға рұқсат ету, бірақ талап етпеу – түрлі компаниялардың есептілігінде салыстыруға келмейтін кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелері пайда болатын жағдай туғызуды білдірген болар еді. Сонымен, осы Стандарт кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелерін дисконттауды талап етпейді де, оған рұқсат бермейді де.

      55. Уақытша айырмашылықтар активтің немесе міндеттеменің баланстық құны жөнінде анықталады. Бұл практика баланстық құнның өзі дисконтталған негізде анықталатын кездің өзінде, мысалы, зейнетақылық жоспар бойынша міндеттемелер жағдайында қолданылады (қараңыз: 19-«Қызметкерлерге берілетін сыйақылар» IAS Халықаралық стандарты).

      56. Кейінге қалдырылған салық активінің баланстық құны әрбір баланс күніндегі жағдай бойынша тексерілуге тиіс. Компания оны сол кейінге қалдырылған салық активінің бір бөлігінен немесе бүкіл сомасынан түсетін пайданы пайдалануға мүмкіндік беретін салық салынатын жеткілікті пайда алынатынының ықтималдығы ендігі жерде қаншалықты жоқ болса, соншалықты кемітуге тиіс. Мұндай кез келген кеміту жеткілікті салық салынатын пайданың бөлу ықтималдығының дәрежесінде қайтарылуға тиіс.

      АҒЫМДАҒЫ  ЖӘНЕ КЕЙІНГЕ ҚАЛДЫРЫЛҒАН САЛЫҚТЫ  МОЙЫНДАУ

      57. Операциялардың немесе басқа оқиғалардың ағымдағы және кейінге қалдырылған салық салдарларын есепке алу сол операциялардың немесе басқа оқиғалардың есепке алынуына сәйкес келеді. Бұл принцип 58-68С-параграфтармен енгізіледі.

      Пайда мен залал туралы есеп

      58. Ағымдағы және кейінге қалдырылған салықтар кіріс немесе шығыс ретінде мойындалуға және кезеңдегі таза пайдаға немесе залалға қосылуға тиіс, бұған жатпайтындары:

      (а)  сол немесе басқа кезеңде меншікті капиталының тікелей шотында мойындалатын операциялар немесе оқиғалар (қараңыз: 61-65-параграфтар); не

      (b) кәсіпорындар бірлестіктері (қараңыз: 66-68-параграфтар).

      59. Кейінге қалдырылған салық міндеттемелері мен салық активтерінің көпшілігі кіріс немесе шығыс бухгалтерлік пайдаға бір кезеңде, ал салық салынатын пайдаға (салық залалы) басқа кезеңде қосылатын кезде пайда болады. Кейінге қалдырылған жиынтық салық пайда мен залал туралы есепте мойындалады. Мұның мысалдары:

      (а)  пайыздар, роялти немесе дивидендтерден түсетін табыс кешігіп келетін және бухгалтерлік пайдаға 18-«Түсім» IAS Халықаралық стандартына сәйкес уақытқа үйлестіре, ал салық салынатын пайдаға (салық залалы) – кассалық негізде қосылатын; және

      (b) материалдық емес активтер сатып алуға жұмсалатын шығындар 38-«Материалдық емес активтер» IAS Халықаралық стандартына сәйкес капиталдандырылатын, олардың амортизациялары пайда мен залал туралы есепте көрсетілетін, бірақ сонымен бірге олар пайда болған сәтте салық салу мақсаттары үшін шегерілетін жағдайлар болып табылады.

      60. Кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелерінің баланстық құны, тіпті тиісті уақыт айырмашылығы өзгермесе де, өзгеруі мүмкін. Мұның өзі:

      (а) салық ставкасының немесе салық заңнамасының өзгеруі;

      (b) кейінге қалдырылған салық активі өтелуінің қайта бағалануы; не

      (с) активті өтеудің болжамды әдісінің өзгертілуі нәтижесінде болуы мүмкін.

      Пайда болатын кейінге қалдырылған салық, бұрын меншікті капиталының шотына дебеттелетін немесе кредиттелетін баптарға жататын сомалардан басқалары, пайда мен залал туралы есепте мойындалады (63-параграфты қараңыз).

      Меншікті  капиталының тікелей  шотына кредиттелетін немесе дебеттелетін баптар

      61. Ағымдағы және кейінге қалдырылған салық, егер салық сол немесе басқа кезеңде меншікті капиталының тікелей шотына кредиттелетін немесе дебеттелетін баптарға жататын болса, меншікті капиталының тікелей шотына дебеттелуге немесе кредиттелуге тиіс.

      62. Халықаралық қаржы есептілігінің стандарттары белгілі бір баптарды меншікті капиталы шотының тікелей кредитіне немесе дебетіне жатқызуды талап етеді немесе жатқызуға рұқсат етеді. Мұндай баптардың мысалдары:

      (а)  негізгі құрал-жабдықтарын қайта бағалау нәтижесінде баланстық құнның өзгеруі (қараңыз: 16-«Негізгі құралдар» IAS Халықаралық стандарты);

      (b) бөлінбеген пайданың ретроспективті қолданылатын бастапқы сальдосының есеп саясатының өзгеруі нәтижесінде, не қатені түзеу нәтижесінде түзетілуі (қараңыз: 8-«Есеп саясаты, есептік бухгалтерлік бағалаулардағы өзгерістер және қателіктер» IAS Халықаралық стандарты);

      (с) шетелдік компанияның қаржы есептілігін қайта есептеу нәтижесінде пайда болатын бағам айырмашылықтары (қараңыз: 21-«Валюталық бағам өзгерісінің әсері» IAS Халықаралық стандарты); және

      (d) капиталдың құрамдас бөлігі құрамдастырылған қаржы құралында бастапқыда мойындалған кезде пайда болатын сомалар (23-параграфты қараңыз).

      63.  Меншікті капиталының шотына кредиттелетін немесе дебеттелетін баптарға жататын ағымдағы немесе кейінге қалдырылған салық сомасын анықтау ерекше жағдайларда қиын болуы мүмкін. Бұл, мысалы, мына жағдайларда орын алады:

      (а) пайдаға салынатын салықтардың сараланған ставкалары бар және салық салынатын пайданың (салық залалының) айырықша бөлігіне салық салынатын ставканы анықтау мүмкін емес;

      (b)  салық ставкасының немесе басқа да салық ережелерінің өзгеруі кейінге қалдырылған салық активіне немесе бұрын меншікті капиталының шотына дебеттелген немесе кредиттелген баптарға (түгелдей немесе ішінара) жататын міндеттемеге әсер етеді; немесе

      (с) компания кейінге қалдырылған салық активі толық көлемінде мойындалуға немесе ендігі жерде мойындалмауға тиіс екенін және кейінге қалдырылған салық активі бұрын меншікті капиталының шотына дебеттелген немесе кредиттелген бапқа (толық немесе ішінара) жататынын анықтайды.

      Мұндай  жағдайларда меншікті капиталының шотына дебеттелген немесе кредиттелген баптарға байланысты ағымдағы немесе кейінге қалдырылған салықтар компанияның ағымдағы немесе кейінге қалдырылған салығының салық заңына немесе нақты жағдайларда неғұрлым дұрыс бөлуге мүмкіндік беретін басқа әдіске сәйкес негізді түрде үйлесімді бөлінуіне негізделеді.

      64. 16-«Негізгі құралдар» IAS Халықаралық стандартында компанияның қайта бағаланған актив амортизациясы мен сол активтің өзіндік құнына негізделген амортизация арасындағы айырмашылыққа тең соманы қайта бағалаудан мүлік құны өсімінің шотынан бөлінбеген пайда шотына жыл сайын аударуға тиіс екені айқын көрсетілмеген. Егер компания сондай аударымды жүзеге асыратын болса, аударылған сомаға оған байланысты ешқандай кейінге қалдырылған салық кірмейді. Жылжымайтын мүлік объектілері, үйлер немесе жабдық шығып қалған кезде жасалатын аударымдарға дәл осындай түсініктер қолданылады.

      65. Актив салық салу мақсаттары үшін қайта бағаланатын және сол қайта бағалау ертерек кезеңдегі бухгалтерлік қайта бағалаумен немесе болашақ кезеңдегі болжалды қайта бағалаумен байланысты болған кезде активті қайта бағалаудың, сондай-ақ салық базасына түзету енгізудің салықтық әсері олар жүзеге асырылатын кезеңде меншікті капиталы есебіне кредиттеледі немесе дебеттеледі. Алайда, салық салу мақсаттары үшін қайта бағалау ертерек кезеңдегі бухгалтерлік қайта бағалаумен немесе болашақ кезеңдегі болжалды қайта бағалаумен байланысты болмаса, салық базасына түзету енгізудің салықтық әсері пайда мен залал туралы есепте мойындалады.

      65А.   Компания өзінің акционерлеріне дивидендтер төлеген кезде оған сол дивидендтердің бір бөлігін акционерлерден ұстап қалынатын салық ретінде төлеу туралы талап қойылуы мүмкін. Көптеген заңдылықтарда бұл сома табыс көзінен алынатын салық деп аталады. Салық ретінде төленген немесе төленуге тиісті бұл сома меншікті капиталының тікелей шотына дивидендтердің бір бөлігі ретінде жатқызылады.

      Кәсіпорындарды біріктіру нәтижесінде пайда болған кейінге қалдырылған салық

      66. 19 және 26(с)-параграфтарда айтылғандай, уақытша айырмашылықтар сатып алынатын кәсіпорындарды біріктіру кезінде пайда болуы мүмкін. 3-«Кәсіпорын бірлестіктері» IFRS Халықаралық стандартына сәйкес компания пайда болатын кез келген кейінге қалдырылған салық активтерін (олар 24-параграфта белгіленген мойындау өлшемдеріне қаншалықты сай келетін деңгейде) немесе кейінге қалдырылған салық міндеттемелерін олар сатып алынатын күнгі сәйкестендірілетін активтер мен міндеттемелер ретінде мойындайды. Демек, бұл кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелері оң немесе теріс іскерлік беделіне  немесе біріктіру құнынан ұйым сатып алатын бірегейлендірілетін активтердің, міндеттемелердің және шарттық міндеттемелердің таза әділ құнындағы сатып алушы-ұйымның үлесінің асу мөлшеріне әсер етеді. Алайда, 15(а)-параграфына сәйкес, ұйым іскерлік беделді алғашқы танумен байланысты туындайтын кейінге қалдырылған салық міндеттемелерін мойындамайды.