Жоспар

Кіріспе………………………………………………………………………..3

 

I. Пайыздық тәуекелдің теориялық аспектісі………………………......4 

1.1. Пайыздық тәуекелдің мәні мен мазмұны..................................................4 

1.2.Пайыздық тәуекелдің құрылымы және оның ерекшеліктер…………...6 

II. Коммерциялық банктерде пайыздық тәуекелді басқару……….....14 

2.1. Пайыздық тәуекелді басқару мен бағалау әдістері………....................14 

2.2.Тұран Әлем Банкінің  тәуекелдерді басқарудағы нақты жағдайы........20 

III. Пайыздық тәуекелді басқарудың  даму стратегиясы…...................25 

3.1.Пайыздық тәуекелді басқарудың  даму стратегиясы………………….25 

Қорытынды…………………………..…………………………….……......27 

Пайдаланған әдебиеттер………………..…………………….…………...28 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

                                                                    Кіріспе 

    Нарықтық  экономиканың маңызды элементтерінің бірі болып қаржы нарығы табылады. Оның қазіргі кездегі Қазақстандағы  қалыптасуы мен қарқынды түрде дамуы экономикалық қатынастарды қайта құрудың күрделі, әрі көпқырлы процесінің ажырамас және құрамдас бөлігіне айналуда. Сонымен бірге  экономикалық процестердің тұрақсыздық сипаты, қаржы нарығын басқару жүйесінің және оның нормативтік-құқықтық базасының жеткілікті дәрежеде жетілдірілмеуі, ел экономикасының әлемдік конъюнктураның ауытқуына тәуелділігінің күшеюі және тағы басқа да бірқатар факторлар Қазақстандық қаржы нарығында операцияларды жүзеге асыратын субъектілер үшін жоғары тәуекелдердің болуын білдіреді. Осындай жағдайда қаржылық тәуекелдердің деңгейін бағалаудың және оларды Қазақстанның нақты жағдайына бейімделген әдістерді қолдану арқылы басқару тәсілдерінің ғылыми негізділігін жоғарылату қажеттілігі туындайды. Қазақстандық нарықтың қаржылық тәуекелдерін бағалау және басқаруды жетілдіру проблемасын шешудің практикалық маңызы және өзектілігі осы негізде нарық қатысушыларының қаржылық тұрақтылығын жоғарылату мүмкіндігімен анықталады. Қаржы нарығының қатысушыларының қаржылық тұрақтылығын жоғарылату осы нарықтың тұрақтануына әкеледі, ал бұл өз кезегінде бүкіл елдің экономикасының тұрақтануына себебін тигізеді.

    Менің курстық жұмысымның мақсаты болып пайыздық тәуекелдерді бағалау, басқарудың Қазақстан нарығының дамуы жағдайларына бейімделген әдістері мен моделдерін ашып көрсету табылады.

    Таңдалған мақсатыма сәйкес курстық жұмысымның жазылуы барысында келесідей  міндеттер қойылып, шешілуі тиіс:

    1. Пайыздық тәуекелдер туралы жалпы  мағлұмат ұсыну;

    2. Пайыздық тәуекелдердің, соның  ішінде қаржылық тәуекелдердің классификациясын ашып көрсету;

    2. Тәуекелдерді бағалау, басқару  әдістеріне тоқталып өту; 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

                        І. Пайыздық тәуекелдің теориялық аспектісі. 

                                        1.1. Пайыздық тәуекелдің мәні. 

    Коммерциялық  банктер бизнестің басқа түрлерімен салыстырғанда жоғары левередж негізінде  жұмыс істейді. Депозиттердің тарту  мүмкіндігі мен депозиттердің құнында  бұл заңдылық және жиі кездесетін айқынсыздық бизнеске ссуда беру – қалыпты жоғары  тәуекелді  – банктің негізгі функциясын жасайды.

      Жалпы айтқанда, банктік менеджмент  өзінің әрбір жобасында тәуекел   пайда қатынасының оптималдысын  таңдауы тиіс.

    Батыстық  әлемде коммерциялық банктер тәуекел  категорияларының кең аймағын мойындайды, солай болса да олар тәуекелдердің көп бөлігін әр түрлі банктік мақсаттар мен стратегиялар шеңберінде белсенді басқарады.    Тәуекелдің негізгі категориялар

• өтімділік тәуекелі;
• несиелік тәуекел немесе төлемеу тәуекелі;
• портфельдік тәуекел;
• салалық тәуекел;
• елдік тәуекел,
• валюталаық тәуекел;
• пайыздық тәуекел:

    Соның ішінде менің осы жұмыста қарастырғанын  пайыздық тәуекел.

    Пайыздық тәуекел, басқа да банктік тәуекелдер сияқты айқынсыздықты білдіреді, берілген жағдайда пайыздық мөлшерлеменің алдағы уақыттағы өзгеру бағытымен және уақытымен байланысты айқынсыздықты  білдіреді.

    Пайыздық тәуекел пайыздық мөлшерлемелердің өзгеруінен туындаған қаржылық активтерден алынатын – құн немесе табыстардың ауытқуы ретінде анықталуы мүмкін. Ссудалар активтердің негізгі категориялары болып табылатын коммерциялық банктер үшін бұл анықтама белгілі бір ссуданы беру үшін банктің тартылған ресурстарының орташа құны оны толық өтеу кезіңінде ссуда бойынша орташа пайыздық ретінде анықталуы мүмкін. Қазіргі уақытта пайыздық тәуекелді басқару көп жағдайда ақша нарығы жеткілікті дәрежеде жақсы дамыған және сәйкесінше,  төмен инфляция деңгейі бар елдерде орналасқан банктермен жіктеледі.

    Бұрынғы Кеңес Одағындағы Республикалардағы  банктердің де пайыздық тәуекелі жоғары болған. Сонда да, бұл елдерде дамыған ақша нарығының жоқтығын, жиі болатын инфляцияның жоғары деңгейі және ақша саясатын болжаудың мүмкіндігінің жоқтығын есепке ала отырып, пайыздық

мөлшерлемені  “басқару” депозиттер мен кредиттер  бойынша мөлшерлемені келісіп өзгерту  негізінде пайыздық маржаны максимизациялау саясатымен жіктеледі. Тәуекелдің басқа да типтері сияқты, пайыздық тәуекел айқынсыздықтардың негізінен туындайды. Бұл жағдайда айқынсыздық пайыздық мөлшерлеменің алдағы уақыттағы қозғалысының бағыты мен деңгейіне байланысты. Пайыздық тәуекел кредиторларға да, дебиторларға да, сондай – ақ жинаушыларға да және инвесторларға да әсер етеді. Тәуекелдің басқа түрлері сияқты пайыздық тәуекелді басқаруға немесе оны минимализациялауға болады.

    Жалпы терминдерде, пайыздық тәуекел қаржылық активтердің табыстарының, немесе табыстылығының “әсіресе, қарыздық эмиссиялары)  өзгергіштігі ретінде анықталады. Сондықтан, бұл өзгергіштік несиелік тәуекелді құрайтын көптеген ішкі және шетелдік  экономикалық және саяси өзгергіштердің функциясы  бола отырып, мәні мен нақтылығы жағынан болжауға қиын болып табылады. Пайыздық тәуекел бүкіл несиелік іскерліктің іргелі аспектісі болып табылады және тек қана жариялы және жеке орналастыратын ноталар мен облигациялар (және ссудалар) ғана емес, сондай – ақ пайыздық табыс әкелетін депозиттермен қоса қарыздық құралдардың барлық формалары бойынша бағаларға және табыстарға әсер етеді. Коммерциялық банк, сәйкесінше балансының екі жағына да қатысы бар: табыс әкелетін актив бойынша  - ссуда және бағалы қағаздарға инвестиция, өзінің міндеттемелері жүргізе алады.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

1.2. Пайыздық тәуекелдің құрылымы және оның ерекшеліктері

       

    Пайыздық тәуекел – бұл несие берумен байланысты банктің тартылған қаражаттарының орташа құнының, яғни депозиттер және қарызға алынған ақшаларды несие мерзімі кезінде несие бойынша орташа пайыздық мөлшерлемеге жету мүмкіндігі тәуекелі. Пайыздық тәуекел тұрақты болып табыла ма, немесе оны болдырмау активтерден түсетін табыстың (несие

бойынша мөлшерлеме) өзгеруін тартылған қорлардың  шығындарында (яғни, банктік несие беру үшін қаражат алу құны) мерзімі және көлемі бойынша өзгерулерді толығымен баланстау мүмкін болса. Бірақ, іс жүзінде кез келген уақытта барлық кредиттерді осылайша теңестіру мүмкін емес және банктердің өздері де осындай саясатты ылғи да жүргізуге мүдделі емес. Сондықтан банктер ылғи  пайыздық тәуекелге ұшырайды, бірақ, бұл пайыздық тәуекелді басқаруды болжайды.

    Пайыздық тәуекелді басқару банктің активтерін (кредит және инвестициялар), сондай-ақ міндеттемелерін (қарыз қаражаттарынан) басқаруды кіріктіреді. Бұл басқарудың ерекшелігі – оның шегі бар. Активтерді басқару мыналармен ерекшеленеді:

• банктің тәуекелдік активтерінің портфелінің құрылымын анықтайтын

    өтімділік пен несиелік тәуекелдің талаптарымен;

• несие құнын таңдауда банктің еркіндігін шектейтін басқа банктер тарапынан құндық бәсекелестікпен.

    Міндеттемелерді басқару банк өзінің салымшылары  мен басқа да кредиторлар арасында уақыттың кез келген мерзімінде табысты   орналастыра алатын қарыздық инструменттерді  таңдау мен көлемінің шектеулілігімен күрделенеді, яғни несие беру және қолдағы бар қаражаттары есебінен басқа банктер немесе банктік емес несиелік мекемелер тарапынан бағалық бәсекелестікке қажетті қаражаттардың қол жетімділігімен шектелген. Пайыздық тәуекелді басқару міндетті  банктің табыстылығы және өтімділігінң мақсаты шегінде осы тәуекелді минимизациялауды кіріктіреді.

    Пайыздық тәуекелдің 2 түрі бар:

    1.  Позиционды тәуекел – бұл белгілі бір позиция (нақты мезетке берілген процент) бойынша тәуекел. Мысалы, банк қалқымалы пайыздық ставкамен несие берді. Ол банкке табыс әкелу, әкелмейтіні белгісіз. Бұл тәуекелді болдырмауды баланста қарастыру мақсатында не істеу керек? Ең алдымен, салымдар бойынша проценттерді өзгерту және банк баланстық активі мен пассиві бойынша проценттрді теңестіру қажет.

    2.  Құрылымдық тәуекел – бұл пайыздық ставканың ауытқуымен байланысты ақша нарығындағы өзгерістерден туындаған банк балансы бойынша жалпы тәуекел.

    Сәйкесінше, прценттік тәуекел проценттен алынған  пайдаға және банктің жалпы балансына  әсер етеді. Пайыздық тәуекелдің себептері болуы мүмкін:

• Пайыздық мөлшерлеменің әр түрлілігінің (тұрақты, фиксирленген, қалқымалы, төмендетілген жәнет.б.) дұрыс таңдалмауы;
• Пайыздық ставкалардың өзгеру мүмкіндігінің несиелік келісім артта толық есепке алынбауы;
• Орталық банктің пайыздық саясаттағы өзгертулері;
• Банкте пайыздық саясат стратегиясының жоқ болуы;
• Несие құнын дұрыс анықтамау, яғни пайыздық мөлшерлеменің көлемін.
• Пайыздық мөлшерлеменің сипатына қарай келесідей түрлер ажыратылады:Қатаң процент тәуекелі;
• өзгермелі процент тәуекелі;
• есептен шығару тәуекелі ( бағалы қағаздар бағамының өзгеруіне байланысты).

    Қатаң процент тәуекелі – несие бойынша қатаң (фиксирленген) пайыздық мөлшерлеме бекітілгенде, ал депозит және басқа да сатып алынатын ресурстар бойынша проценттер өзгеретін жағдайды туындайды. Берілген жағдайда несие бойынша процент тартылған қаражаттардың нарықтық проценттің  өзгеруін ескермейді.

    Нақты жағдайды қарастырайық: 

 

    I  және  II нұсқада да төртінші жылдан бастап, егер ақша нарығы өзгерсе неьолатыны айқынсыз. Өзгермелі прценттің тәуекелінің мүмкіндігін несиелік келісім шартта қарастыру қажет, ал егер  қажет болса, онда пассивті құрылымдық  өзгерту керек.