Отбасымен әлеуметтік жұмыс

    Ондай ата-аналар өз балаларын аса қаталдықпен  тәрбиелеймін деп әртүрлі қысым  мен тыйымдарды қолдану, сол нәрсеге  бола қатаң жазалау, ар-намысын қорлайтын  әрекеттер жасау арқылы балаларын  өздеріне қарсы қояды.Мұндай жағдайда, әрине, балалар ата-анасын сыйламайды, олардың баласына айтқан «ақылы»  кері әсер етеді. Осындай отбасында  «тәрбие» алған баланың тәрбиелі болуы да екіталай.

    Әрбір баланың өзін қоршаған ортасымен  тығыз қарым-қатынаста болатынын, солардың әсерімен дамитынын ескере отырып «қиын» балалардың мінезіне отбасы, мектеп және көшенің қалай әсер ететін жағдайларына жеке-жеке тоқталып көрелік. Бала тәрбиесіне отбасының жағымсыз әсер етуі жақтарын сөз еткенде, оны үш топқа бөліп қарастыруға болады:

• Баланы қалай тәрбиелеуді біледі және дәл солай тәрбиелейді.. Олар көп емес, алайда өздерінің саналы өмірімен және сапалы іс-әрекетімен тек өз балаларына ғана тәрбие беріп қоймай, мектептегі қоғамдық жұмыстарға қолғабыс етіп, басқа ата-аналарға үлгі көрсетеді...
• Өз балаларына өнегелі тәрбие бергісі келеді, бірақ, қалай тәрбиелеу керек екенін білмейді. Мұндайлар ата-аналардың басым көпшілігі. Олар білмегендіктен балаларына кері әсер етуі мүмкін.
• Балаларды тәрбиелеудің жолдарын білмейді, білгісі де келмейді, педагогтерге қарсы тұратын төменгі әлеуметтік топ. Бұлар соншалықты көп болмағанымен, «қиын» балаларды беретін отбасылар.

      Отбасы тәрбиесінде қоғамдық жағдайдың алатын орны ерекше. Дегенмен бала тәрбиесінде ата-анаға көмекке келетін жанашыр – педагогтер қауымы. Тәрбиесі қиын балалар жөнінде педагогтердің іс-әрекеті көпшілік жағдайда кешегі Кеңес Одағы кезінде қалыптасқан кейбір жұмыстармен ғана шектелетін еді. [14]

    Тәрбиелеуге қиын балалар мен педаготың оқудағы  қарым-қатынасын, балалардың қараусыз қалушылығын педагогикалық рөлдің субъектпен байланымын көрсетуінде  функционалдық байланыс бар.

    Негізінен барлық мәселе ата-аналар тарапынан  баланың бос уақытын  орнықты  пайдаланбаудан, тұрмыстың нашарлығы  мен отбасындағы қақтығыстардан бастау алады. Бүгінде  берекесі жоқ  отбасылардың саны өсіп келеді. Ата-ананың жылуынан, сүйіспеншілігінен, ыстық  ықыласынан айырылған балалар көшенің  қағидасымен өмір сүруге бейімделеді. Қылмыстық жолға түседі, киелі  сәті  балалық дәуреннің қызығымен  осылай ерте қоштасып үлгереді. Туған-туыстарынан, жақын адмдарынан демеу таппаған қыздар мен ұлдар кездейсоқ азаматтардың жетегіне еріп, ішімдікпен есіркіге құмартады. Сол арқылы қылмыс әлеміне қадам басады. Қылмыс субъектісіне айналған кәмелетке толмағандардың әлеуметтік жағдайына талдау жүргізсем, олардың жартысынан астамы тұрмысы төмен, толыққанды емес және берекесіз отбасылардан шықандары дәлелденіп отыр.

       Көптеген ата-аналар өндірістік еңбекпен бала тәрбиелеуге қолы босамайтынын, уақыт аздығын сылтау етеді. Соны желеу ететіндердің көпшілігі баласының кешкісін және бос уақытында немен айналысатынын, кімдермен бірге жүретінін біле білмейді. Елімізде еңбекпен айналыспайтын адам кемде- кем, өндірістік міндетін атқара жүріп, тәрбиелі, іскер, білімді, мәдениетті ұрпақ өсірген ата-аналар да мыңдап саналады. Олардан үйренетін жақсы дәстүр – баланы жасынан өзі қызығатын нәрсеге қарай баулып, бос сенделуге жол бермеуі (музыка, спорт, түрлі үйірме жұмыстары), әрі үйдегі үлкенді – кішілі мәселенің бәріне баланы араластырып, ортақ мүдде үшін міндеттілікке, жауап кершілікке тәрбиелеуі.

        Педагогикалық зерттеу мақсатымен  ата-аналарға кешкісін баласының  немен айналысуы жайында анкета  жаздырғанда олардың 54 пайызы  түнде баласының қайда жүретінін  білмейтінін, 46 пайызы кешкісін жұмыстан  шаршап келуіне байланысты баланы  күнделікті қадағалауға мүмкіндігі  жоқтығын мойындайды. Ал «қиын»  бала ретінде есепке алынғандардың  бос уақытын қалай өткізетінін  сұрағанда, үй шаруасына көмектесетіндері 5, сабақ әзірлейтіндері 3, спортпен  айналысатындары 1,5 ,театрға баратындары  13, көркем әдебиет оқитындары 9, кино көретіндері 64, бұзықтық жасайтындары 3 пайыз болып шықты. Мектептегі оқу бағдарламасына ілесе алмай,  үлгермеушілер санын көбейтетін оқушылардың

    85 пайызы осындай «қиын» балалар  екені анықталды. Сондай-ақ отбасы  жағдайында баланың күн тәртібі  дұрыс ұйымдастырылмауы, сабаққа  әзірленуге мүмкіндік жасамауы  да үлгермеуге себепші болады. Бұл мәселе бірден-бір ата-анаға  байланысты, солардан талап етілетін  нәрсе. 

         Ата-аналар көңіл аударатын мәселенің  бірі – отбасында бір не  екі, немесе одан да көп бала  болудың тәрбиесіндегі орны. Белгілі  педагог А.С Макаренков отбасында  жалғыз баланы тәрбиелеуден бірнеше  баланы тәрбиелеу жеңіл екенін  дәлелдеген. Өйткені көп балалы  үйде ұжымдық, бір-бірімен санасу  сияқты  отбасы дәстүрі ұсталып,  тәрбие жүйесі жинақталады. Ағалы-қарындасты, інілі-сіңлілі бауырластар біріне-бірі  көмектесіп, сүйеніш болу арқылы  ұжымшыл ниетте, бір-бірлерінің кемшілігін  көргіш, жақсы өнегесінен үйреніп  өседі. Ал отбасындағы жалғыз  бала менменшіл, өркөкірек, ішінара  еңбекке құлқы жоқ, енжар жан  болып қалыптасады. Мұндай балалар  алдауға тез түседі, «алақаны  ашық», керек болса жолдастарына  қажет нәрсені үйінен тасып  береді. Сөйтіп жүріп «қиын» балалардың  ықпалына түсіп қалады. [15]

    Қазақстанда  қиын балалармен әлеуметтік жұмыс жүргізілуінің статистикалық сипаттамасы.

          Педагогикалық зерттеулердің қорытындысы бойынша үнемі ұрыс-жанжал, төбелес, бірін-бірі жәбірлеу кездесіп тұратын отбасында өскен балалардың 40-43 пайызы ішімдік орын алған ортада өскен балалардың 30 пайызы, жезөкшілік пен моральға қайшы әдеттермен айналысатын ата-ана өсірген балалардың 12 пайызы «қиын бала» аталады. Оларға тән қасиеттер – дөрекілік, қатыгездік, қиқарлық т.б. жағымсыз мінездер.

          Статистикалық көрсеткіш жасөспірім  қылмыскердің құқық бұзушылық  саласындағы белсенділігінің мықты  екендігін айғақтап отыр. Республикадағы  әрбір  бесінші қылмыстың   кәмелетке жетпеген балаусаның  қолымен жасалуы  ойланарлық  жайт. Өткенге көз жүгіртіп шүкіршілік  жасауға болатын шығар. Себебі 1991 жылы балалар жасаған қылмыс  саны өзінің шарықтау шегіне  жетіп 13 мыңды құраса, 1999 жылы  бұл көрсеткіш 7 мыңға түскен. Бүгінде жасөспірімдер қылмысы  1995 жылмен салыстырғанда екі есеге  азайып отыр. Ішкі істер органдарының  қызметкерлері  мұндай жағымды  ахуалдың бірқатар себебін алға  тартады.

        Бұған ықпал еткен бірінші жағдай көші-қонмен байланысты. Егемендікке қол жеткізген уақыттан бергі жылдары көптеген ұлт өкілдерінің өз Отандарына оралуының салдарынан Қазақстандағы 6 000000 200 000 балалар мен жасөспірімдердің саны 4 000000 900 000-ға дейін азайған. Яғни, мұндай кемудің балалар арасындағы қылмыстық көрсеткіштен көрініс табуы түсінікті. Ал, екінші себеп полиция қызметіне қатысты. Ішкі істер органдарындағы түбегейлі өзгерістің нәтижесінде кәмелетке толмағандардың ісі жөніндегі инспекторларға белгіленген әкімшілік учаскедегі қылмыстық жағдайға  жауапты болу міндеті жүктелді. Әрине, айтып өткен екі себептің жасөспірімдер арасындағы қылмысты тежеуге ықпалы болғандығын жоққа шығара алмаймыз. Бірақ балалар жасайтын құқық бұзушылықтың санының кемігеніне қарап марқаю оның шынайы бағасын бермегендік болр еді. Енді осы қылмыстардың мазмұнына үңіліп көрейік. Көрсеткіш азайғанмен бала санасының барған сайын зұлымдық, қатыгездік сипат алып бара жатқанын жазбай тануға болады. Сарапшылар соңғы кезде бас бостандығынан айырылғандардың ішінде адам өлтірген, зорлық жасаған , өзгенің денсаулығына қасақана ауыр зардап келтірген жеткіншектердің салыстырмалы түрде көбею үстінде екендігін жасырмайды. Айталық, соңғы 5 жылдың көлемінде адам жанын жаһаннамға аттандырған жендет жасөспірімдердің қатарына (бұған дейін 130 еді) 20 бала қосылып отыр. Бұл қылмыстардың әрқайсысының қандай қасапшылықпен жүзеге асқанын ескерсек, Қазақстан үшін аз көрсеткіш еместігіне көз жеткіземіз.

          Қазіргі таңда бала санының  өсуіне байланысты «қиын бала»  санының көбейгені де дәлелденіп  отыр.  Дегенмен, бейресми деректер  бойынша сарапшылар тұжырымы 2010 жылғы көрсеткіште қылмыс саны  төмендейді деген болжамға саяды.[16]

    Қиын  баланы қоғамдық істерге икемдеу

    Әлеуметтік-педагогикалық  сауықтыру кезінде төмендегілер маңызды орын алады:

• әлеуметтік емес тәртіп фактілерін анықтау және алдын алу, алдын алу жұмыстарын ұйымдастыру;
• мұғалімдерге, ата-аналарға кеңес беру, ол үлкендерге балалар мен жасөспірімдердің жас-жыныстық және жеке бастық-психологитялық ерекшеліктерін дұрыс түсінуге көмектеседі;
• педагогтар, оқушылар, ата-аналар арасындағы өзара түсіністік пен өзара әрекеттестіктің нығаюына әсер ету (тренингтер);
• әлеуметтік- педагогикалық проблемалар бойынша ата-аналар, педагогтар үшін кездесулер, «дөңгелек үстелдер», семинардар ұйымдастыру (салауатты өмір салтын насихаттау, құқықбұзушылықтың алдын алу, жасөспірімдер мен оларддың ата-аналарына әлеуметтік-педагогикалық көмек көрсету);
• жасөспірімдер спорт секцияларына, сыныптан тыс және мектептен тыс жұмыстарға тарту.

ІІІ тарау  Отбасымен  жүргізілетін әлеуметтік жұмысты дамытудың

    жолдары 

    3.1 Жас отбасымен  әлеуметтік жұмысты жетілдіру бағыттары 

    Осы заманғы әлеуметтік саясат басты  назарда адамдардың сұранысы мен  қажеттіліктері және жұмыс орындарын  жасақтау. Осыдан екі жыл бұрын біз дәйекті әлеуметтік жаңаруға қарай бетбұрдық . Көп нәрселерге қол жеткіздік.

   Біз үшін ең бастысы – маңызды әрі көкейкесті өмірлік қағидаттарды іске асыру үшін қазақстандық жас отбасыларға:

•   отбасын әлеуметтік қамсыздандыру;
•   қол жетерлік тұрғын иелену;
•   денсаулықты нығайту;
•   мемлекеттік жәрдемақылармен қамссыздандыру.

   Өзіміздің алдыңғы тәжирбиемізден  және әлемнің басқа елдерінің  тәжирбиесінен біз екі маңызды  қорытынды шығара аламыз.

    Бірінші: Мемлекет тарапынан халықты әлеуметтік қолдау ол нысаналы әрі атаулы сипат алған жағдайда ғана нәтижиелі болады. Мемлекет қоғамның осындай көмекке шынында зәру жас отбасыларын қолдауға міндетті және сол үшін жауапкершілікті  іс жүзінде өзіне алып отыр, олар, ең алдымен: балалар, көп балалы аналар, ардагерлер, мүгедектер.

    Екінші: Ең пәрменді әлеуметтік саясат өнімді еңбекке ынталандыру және жаңа жұмыс орындарын жасақтау болып келді,  әрі солай болып қала береді. Біз, ең алдымен,  қандайда бір себептермен жұмысынан айырылып қалған адамдардың еңбекке оралуына нақты мүмкіндіктер туғызуымыз, олардың жаңа мамандық алуына жағдай жасауымыз керек. Сонымен қатар жастар ортасында жұмысшы мамандықтарының, әсіресі өнеркәсіптегі мамандықтың беделін асырып, кеңінен насихаттауды қайтадан қолға алуымыз қажет.

      Жас отбасылардың мемелекет тарапынан қолдауы: Жас отбасыларды мемлекеттік қолдау аймақтық  және  салааралық  бағдарламалармен айналысатын жерлердегі меморгандары арқылы жүзеге асады. 
Қолдаудың шаралары жас отбасылардың әлеуметтік мұқтаждықтарына сараптама жасау негізінде белгіленеді. Қазіргі кезде жас отбасыларының  қолдауын қамтамасыз етуде, сонымен қатар жастардың арасында некелерін сақтау үшін қолайлы жағдайлар туғызу  мақсатында мемлекет тарапынан келесі іс-шараларды өткізу жоспарлануда:

• Экономика Жас отбасыларына жеңілдік несиелерін беру;
• Студент не оқушы болып табылатын ата-аналарға оқу орны әкімшілігінің келісімі бойынша жаттықпа сабақтарына еркін қатысуға, бала бір жарым жасқа толу мерзіміне дейін академиялық демалыс алуына құқық беру;
• Отбасы өмірінің мәселелері бойынша, жас отбасылардың психологиялық, педагогикалық және құқықытық мәселелері бойынша тегін кеңес беру көмегінің тәжірибесі;
• Жас отбасылардың мәселелерімен айналысатын және оларға әлеуметтік қызмет және қолдау көрсететін коммерциялық емес ұйымдар жүйесін жетілдіру (НПО);
• Жастар мен балалардың сауығу  мен   ұйымдастырылған жазғы демалыс жүйесін дамыту және сақтау;
• Әл – ауқаты төмен жас студенттік отбасыларына оқу орындарына қатысты жатақханалардан баспана беру;
• Мектепке дейінгі ұйымдарды дамыту. [17]

    Экономиканың шынайы секторының динамикалық дамуы құт-берекені шынайы көтеріп , жеткілікті деңгейімен төлем ақысын қамтамассыз ету, зейнетақы көлемі және әлеуметтік жәрдемақы, шаруамен қамтамассыз ету, кедейліктің және  қылмыстардың көлемін қысқарту. 2008 жылғы 1 сәуірінде Риддер қаласы бойынша халықтық экономикалық белсенді жағдай 32833 мың адамды құрайды, немесе өңірде жалпы халық саны 55 пайыз. Жалпы бос емес халықтың саны 30834 мың адамды немесе жалпы турғындар санынан 51,6 пайызды құрайды. 2008 жылдың 1 сәуірінде Риддер қаласының қызметпен қамтамассыз ету және әлеуметтік бағдарлама бөлімінің есебі бойынша 253 жұмыссыздық тіркелген. Жыл басынан 1899 адам жұмысқа орналасқан, жаңадан 920 жұмыс орыны құрылған, 438 жұмыссыз азаматтар үшін қоғамдық жұмыс ұйымдастырылған. Қала бойынша жұмысқа орналасудың деңгейі -83 пайызды құрды. 2008 жылы 1 қаңтар  айында Риддер қаласы бойынша кедейшілік саны 346 отбасын / 1540 адамды құрайды. 2007 жылдың басында кедейшілік саны 100 отбасы / 542 адамға азайды немесе 35 пайызға төмендеді. 2008 жылдың желтоқсанында  кедейшілік ерекшелігі 3728 теңгені құрады, ең аз 37,8 пайызды құрады (2008 жылдың 1 сәуірде - 9850 теңге) . 2007 жылдың қаңтар – желтоқсан айларында бюджет қорларынан төленілгені: