МАЗМҰНЫ

Кiрiспе……………………………………………………………………………. 3

 

I Салықтардың экономикалық мәні мен түрлері

1.1. Салық жүйесі және оның даму тарихы..……………………………………4 

1.2. Салық саясаты ..........................................................…………………………6 

II. Қазақстан Республикасы салық жүйесіндегі салық салуды ұйымдастыруды талдау

2.1. Қазақстан Республикасының салық жүйесi………………………………20

2.2. Қазақстан Республикасы мемлекеттік бюдеттегі салық түсімдерін

       талдау ..............................................................................................................24 

III Қазақстан Республикасының  салық жүйесін  дамыту жолдары 

3.1 ҚР салық  жүйесін дамытуда кездесетін  мәселелер  ....................................26

3.2  Салық жүйесін  жетiлдiру жолдары ..............................................................30 
 

Қорытынды …………. …………………………………………………….….33 

Пайдаланылған әдебиеттер……………………………………………………………………….35 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Кiрiспе

 
 

     Салық - өркениет үшін төленетін төлем. Оның қандай түрінен болмасын жалтаруға жол бермеу – бүгінгі күннің басты назарында. Қазақстан Республикасының Салық Кодексі  2001 жылғы қабылданған Заң күші бар «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер» туралы Жарлығы барлық салық органдарына үлкен міндеттер жүктейді. Салықтан жалтарғаның, халықтан жалтарғаның болып шығатынын да түсіну қиын емес.Салық салынатын база жасау жөніндегі қорытынды жұмыстарға әзірлік проблемасы жетіп артылады. Бұл салада өзге де проблемалар жеткілікті.  Қазіргі қолданып жүрген Салық кодексі тікелей ықпал ететін заң күшіне әлі де толық ие емес. Салық жөніндегі заңды дамыту тұжырымдамасын жасау саласындағы жұмыс әлі күнге дейін аяқталған жоқ.Салықтардың толық көлемде, уақытылы аударылуы  және алынуы бюджет қорының толығыуын айқындайтын фактор болып табылады. Салық төлемдерінің бюджетке толық көлемге түсуінің алуан әдістерін қолданып, қадағаланбайынша енді- енді құқықтық мемлекет болуға бағдар ұстап отырған еліміздің бұл бағытта табысты қадамын қамтамасыз ету мүмкін емес. Өркениетті елдердегідей кәсіпорынның, ұйымның, кәсіпкердің қарапайым салық төлеушінің ең бірінші кезектегі міндетін салықтан құтылу екенін түсінетіндей жауапкершілікке жете қоймағанымыз әмбеге аян болса керек. Әлі де салықтын жалтарушылар, табысын кемітіп көрсетушілер, қайтсем заңдылықты айналып өтем деушілер баршылық. Осыдан келіп ортақ қазан - бюджет қоржыны толмайды. Бұл өз кезегінде зейнетақы мен бюджеттік мекемелер қызметкерлеріне еңбек ақының кешіктіріліп берілуіне соқтырады.  Мемлекет акциз салығы сұраным мен ұсынымды реттеуге, сонымен бірге мемлекеттік бюджетті толықтыру үшін пайдаланады.

Жанама  салықтардың екі  түрі болып табылатың, және тарифқа немесе бағаға үстеме түрінде тағайындалады және де салық  төлеушінің мүлкімен немесе кірістерімен байланысы болмайды.   Жалпы салық дегеніміз - халықтан жиналып алынатын алым. Салықты төлеу нысандары мен әдістерінің дамуына үш ірі кезеңді айтуға болады:

        Бірінші кезең - Дамудың бастапқы кезеңінде ерте заманнан орта ғасыр басына дейін мемлекеттіің салықты анықтау және жинауға арналған қаржылық ақпараты болмады. Қаражаттың тек жалпы сомасы анықталып, салық жинау қалаға немесе қауымға жүктелген.

       Еінші кезең - екінші кезеңде елде мемлекеттік мекемелер желісі, оның ішінде қаржылық желі құрылып, мемлекет қызметінің бір бөлігін өз мойнына алады: Салық салу үлесін орнатады, салық салу процесін қадағалайды, бұл процесті кең мәселе төңірегінде анықтайды.

      Үшінші  кезең - жаңа кезең. Мемлекет салық белгілеу және төлеуге байланысты қызмет өз қолына алады, салық салу ережелері белгіленеді. Үкіметтің  аймақтық органдары өзіндік деңгейі бола тұрып, мемлекет көмекшісінің ролін атқарады.

Бұл курстық  жұмыс жанама  салықтарының сипаттамасын береді, нарықтық экономикадағы жанама салықтарының   мәнін қарастырады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

I  Салықтардың экономикалық мәні мен түрлері

1.1. Салық жүйесі және оның даму тарихы  

      Салықтардың теориялық  негiздерi тек ғылым  ретiнде тек  XVII ғасырдан бастап қана қалыптасты және оның  негiзгi қатысушысы  шотландиялық философ Адам  Смит болды.

      Салықтар мемлекеттiң құрылуымен бiрге пайда болды және  мемлекеттiң өмiр сүрiп, дамуының негiзi болып табылады.  Мемлекет құрылымының  өзгеруi,  өркендеуi қашан да болса оның салық жүйесiнiң қайта  құрылуымен,  жаңаруымен бiрге  қалыптасады.

         Салықтардың даму тарихын мыңжылдықтармен  өлшеуге болады. Салықтардың ең алғаш пайда болуы - мемлекет пен  қоғамның әр түрін  кластарға  бөлiнуiмен бiрге пайда болды.  Салық салудың  қалыпты теориялық негiздерiнiң  пайда болу тарихы  көне ғылым түріне жатпайды. XVII ғасырға дейiн  салықтар жайлы  барлық көзқарастар  кездейсоқ сипатта болды, яғни ғылымдардың, ешқандай салаларында ешкiм өзiнше  ғылым ретiнде мойындамады.

      Қазiргi мемлекеттердiң көптеген  жақтары  Ежелгi Римде  пайда болды. Рим  провинцияларында  ең негiзгi табыс көзi  жер салығы болды.  Оның орташа ставкасы  жер учаскесi табысының оннан бiр бөлiгiн құрады.  Салық салудың негiзгi формалары да  қолданылған, мысалы жемiс ағаштары және  жүзiмнiң көлемiне  салынатын салық.

      Басқа да құндылықтарға  салық салынатын қозғалмайтын  мүлiк, тiрi инвентарь (iрi қара мал, сондай-ақ құлдар), құндылықтар.

      Провинцияның  әрбiр  тұрғыны  бәрiне ортақ  жанбасылық салықты төлеуi керек болды. Келесiдей  жанама салықтар әрекет еттi: айналымнан салық 1% ставка бойынша құл сату-сатып алу айналымына   салынатын салық 4% ставка бойынша және құлдарды  босату салығы, олардың құнына 5 % бойынша.

      Мұраға салынатын салық  тек Рим  тұрғындарына   ғана салынды.  Салық мақсатты сипатта болды. Алынған қаржылар мамандандырылған  әскердi  зейнетақымен қамтамасыз ету үшiн  жұмсалған.

      ХlХ   ғасырдың соңы  ХХ ғасырдың басында адам қоғамында iрi қалалар үлкен рөл атқара бастады.  Сол iрi қалалардың табыстары неден құралды? Мысалы: Мәскеу қаласындағы 1890-1891 жж. салықтық  түсiмдер барлық табыстардың  60%-тiн қамтамасыз еттi. Ал егерде негiзгi кәсiпорындар  мен қалалық ғимараттың  алымдарын қосатын болсақ, онда  ол барлық табыстың  70-75%-ын құрайды.  Тiкелей салықтар  барлық табыстың  57%-ын құрады.  Тiкелей салықтардың iшiндегi ең негiзгiсi   қозғалмайтын мүлiкке салынатын салық болды.  Айтылған кезең аралығында  ол 9% ставка бойынша алынды.  1890 жылы салықтың бұл түрі 4,14 млн. тiкелей салықтардың iшiнен 2,3 млн.руб. болды. Бұл өсiм салық ставкасының жоғарлауын немесе  қозғалмайтын мүлiктiң  тез өсуiне  емес, Мәскеу қалалық басқармасындағы  қозғалмайтын мүлiктi  қайта бағалауға байланысты  болды.

      Дамыған мемлекеттерде  капиталға және  меншiкке салық салу  келесi салық  топтары арқылы  жүзеге асырылады:  жеке әл-ауқат салығы, мұрагерлiкке және сыйға салынатын салық, капитал өсiмiне салынатын салық, мүлiктiк нақтылай түрлерiне  салынатын салық (жерге, құрылысқа).

      Мұрагерлiктен салық – бұл мұраға алу құқығы  бойынша  жаңа иегерге өтетiн мүлiкке салынатын салық (жылжитын және жылжымайтын). Сыйға салынатын салық –бұл меншiк иесiнен екiншiсiне  сый түрінде өтетiн мүлiкке салынатын салық (жылжитын немесе жылжымайтын).

      Көптеген  елдерде салықтың бұл түрлерi  жеке –жеке  әрекет етедi, ал кейбiр мемлекеттерде мұрагерлiкке және  сыйға салынатын салық бiр салық ретiнде қарастырылған.  Бiрақ, бiрiншi жағдайда  салықтар ереже бойынша жалпы нормалармен реттеледi және салық ставкалары мен салық салынатын соманы анықтау тәртiбi бiрдей.

      Барлық  дамыған мемлекеттерде   мұрагерлiк және  сыйға салынатын  салық орталық (федералды)  деңгейде  жүзеге асырылады. Барлық мемлекеттерде  мұрагерлiкке және  сыйға салық салу  ставкалары күрделi  прогрессия бойынша қалыптасады.  Мұрагерлер мен сый алушылар  туыстық денгейiне  байланысты топтарға   бөлiнедi (I-тiкелей мұрагер,   II-ерлi-зайыптылар,   III- ағалары мен қарындастары, iнi, әпкелерi, IV-алыс туысқандары және тағы да басқа). Әрбiр топқа салық ставкаларының жүйесi белгiленген. Салықтық классқа  салық салу сомасы  көлемi де тәуелдi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

1.2. Салық саясаты

      Салық – құрылған және анықталған заңмен белгiленген тәртiп бойынша, мемлекет пайдасына алым алу, бұл алым шаруашылық субъектi табысының бiр бөлiгi.

      Салықтың мәнi мынада: салық, салық төлеушiге мемлекет тарапынан көрсетiлген қызмет көрсетуiнен тұскен пайдаға пропорционалды болуы тиiс. Екiншiден, салықтың мәнi салық табыс мөлшерiне байланысты. Мемлекет салықтардың экономикасын дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты экономикалық тетiк ретiнде пайдаланады. Сонымен салықтардың қажеттiлiгiн қоғамдық дамудың жағдайына байланысты анықталып отырады.

      Ал салықтардың экономикалық маңызы олардың қызметiне тiкелей қатысты.

            Дүниежүзiлiк тәжiрибе бойынша салықтардың бiрнеше қызметтерi бар:

• фискалдық функция;
• бөлу функциясы;
• реттеушiлiк функциясы;
• бақылау функциясы;
• қолдау және мадақтау функциясы.

      Салықтардың фискалды немесе бюджеттiк қызметi ең   негiзгi  қызмет болып табылады.  Бұл қызметi арқылы мемлекеттiк бюджеттiң кiрiс бөлiмi құрылып, салықтардың қоғамдық мiндетi артады.  Себебi, салықтар мемлекеттiк бюджеттiң кiрiсiн топтастыра отырып, әлеуметтiк әскери-қорғаныс, тағы да басқа шаралардың iске асуын қамтамасыз етедi. Жалпы ²Фискон² латын сөзi, қазақша ²Себет² деген мағынаны бiлдiредi.

      Бөлу  қызметi - салықтардың көмегiмен мемлекеттiң қоғамдық табысты халықтың  әртұрлi топтары арасында бөлiнуiн айтамыз. Бөлу функциясының жүзеге асырылуынадағы салықтарға прогрессивтi салық ставкалары және тағы да басқалар жатады.

      Салықтардың реттеушiлiк қызметi арқылы салықтар ел экономикасына өз ықпалын тигiзедi, яғни салықтық реттеу жүзеге асырылады. Салықтық реттеудiң ең басты маңызы өндiрiстiң дамуына ықпал ету. Салық түрлерi,  салық ставкалары, салық жеңiлдiктерi, салық салу әдiстерi салықтық реттеудiң тетiктерi болып саналады.

      Жоғарыда  аталған  салықтық реттеудiң тетiктерi тек қана өндiрiстiң дамуын реттеп қана қоймайды. Сонымен қатар ақша және баға саясаты, шетелдiк инвесторларды ынталандыру, шағын және кiшi кәсiпкерлiктi  дамыту жұмыстарын жүзеге асырады. Салықтық реттеу тетiктерi  тиiмдi қызмет атқару үшiн олардың басқа  да экономикалық тетiктерiмен тығыз байланысты болуы қажет. Салықтық реттеуде салық ставкалары мен салық жеңiлдiктерiнiң алатын орны ерекше себебi ғылыми негiзделмеген шектен тыс жоғары қойылған ставкалары кәсiпкерлердiң ынтасын төмендеттi, өндiрiстiк қарқынын бәсеңдеттi, ал шектен тыс төмен қойылған ставкалар салық төлеушiлердiң жауапкершiлiгiн азайтып өндiрiстiң төмендеуiне және мемлкеттiң бюджет кiрiсiнiң азайуына әкелiп соқтырды. Реттеушiлiк қызметi  өзi екi функциядан тұрады:

• ынталандыру - мемлекетке тиiмдi өндiрiстердi салық ставкасын төмендету немесе  жеңiлдiктер беру арқылы дамуына немесе кеңеюiне жағдай жасау;
• шектеу - мемлекетке тиiмсiз кәсiпорындарды салық ставкiлерiн  жоғарлату арқылы дамуына, кеңеюiне шектеу жасау.

      Бақылау қызметi - салықтардың көмегiмен  мемлекет  салық төлеушi заңды және жеке тұлғалардың кез келген қайнар көздерiнен тапқан табыстарына, жұмсалған шығындарына, айналысатын шаруашылық қызметiне  бақылау жасап отыруы болып табылады. Бұл қызмет салықтық декларация арқылы жүзеге асырылады.

      Қолдау немесе мадақтау қызметi: Кез–келген мемлекетте қоғам алдына  ерекше  еңбегi  сiңген азаматтар категориялары бар. Бұл азаматтарға мемлекет қандай  жағдай болмасын қолдау жасап отыруы қажет. Бұл қолдау қызметi салықтық жеңiлдiктер және салықтан толық босатулар  арқылы жүзеге асырылады (еңбек ерi, Ұлы Отан соғысының ардагерлерi, көп балалы аналар). Мемлекет мына жоғарыда көрсетiлген салықтардың қызметiн пайдалана отырып елiмiздiң салық жүйесiн анықтайды. Салық механизiмiнiң қызмет ету жолдарын белгiлейдi. Жалпы экономикалық саясатты негiзге ала отырып, салық саясатын анықтайды.

      Салықтар  мен салық салу жүйесi өзара қарым-қатынастағы әртүрлi элементтен тұрады. Бұл салықтың элементтерiне келесiлер жатады:

• салық обьектiсi - табыс, мүлiк, еңбек ету түрі, қызмет көрсету, ақшамен жасалатын операциялар, табиғи қорларды пайдалану, қосылған құн,  айналым және тағы да басқалар;
• салық субьектiсi заң бойынша салық төлеу мiндетi жүктелген жеке заңды тұлғалар;
• салық көзi-салық салынатын табыс;
• салық ставкасы өлшем бiрлiкпен алынатын салық мөлшерi.