Экономикалық талдау

1. Ұйым активтері мен пассивтерінің құрылымын талдау.
2. Ұйым активтерін өтімділік дәрежесі бойынша топтастыру.
3. Ұйым пассивтерін жедел өтеу дәрежесіне қарай топтастыру.
4. Ұйым өтімділігін талдау

Ұсынылған әдебиеттер:

1 Баканов М.И., Шеремет А.Д. Теория экономического анализа: Учебник. - М.: Финансы и статистика, 2001. - 416 с.

2 Басовский Л.Е. Теория экономического анализа: Учебное пособие. - М.: ИНФРА-М, 2001. - 222 с.

3 Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия: Учебник. М.: ИНФРА-М, 2002. - 336 с.

4 Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управления финансами: теория и методология. - Алматы: Экономика, 2000. - 294 с.

5 Дюсембаев К.Ш. Анализ финансового положения предприятия: Учебное пособие. - Алматы: Экономика, 2005. – 128 с.

6 Дюсембаев К.Ш. Анализ финансовой отчетности: Учебник. – Алматы: Экономика, 2009. – 384 с.

 

 

12-дәріс. Тақырып: Ұйымның өтімділігін және төлемқабілеттілігін талдау

Дәрістің мақсаты: студенттерге ұйымның қаржылық қызметін талдауда қолданылатын негізгі қаржылық коэффициенттерді түсіндіру және есептеу жолдарын қарастыру

Дәріс сұрақтар:

1 Өтімділік және төлемқабілеттілік түсініктерінің экономикалық мазмұны. Өтімділік және төлемқабілеттілік көрсеткіштері.

2 Ағымдағы төлемқабілеттілік.

3 Болашақтағы төлемқабілеттілік. Өтімділіктің қатысты көрсеткіштері.

4 Өтімділіктің негізгі көрсеткіштерінің серпінін экономикалық түсіндіру.

5 Аралық көрсеткіштердің серпінін есептеу және талдау.

Дәрістің негізгі мазмұны

Ұйымның маңызды көрсеткіштерінің бірі оның төлем қабілеттігі болып табылады. Төлем қабілеттілік дегеніміз ұйымның барлық міндеттемелері бойынша төлемдерді өз уақытында орындау қабілеттілігі. Төлем қабілеттілікке талдау жүргізу кезінде оны 2 бөліп қарастырамыз:

1. Ағымдағы төлем қабілеттілігі

2. Болашақтағы төлем қабілеттілігі

Ағымдағы төлем қабілеттілігі  баланс құрылған нақты күнге анықталады. Ұйымның банктік жіне банктік емес мекемеге немесе жеткізушілерге мерзімі өтіп кеткен қарыздары болмаса төлем қабілеттілігі бар деп саналады

Болашақтағы төлем қабілеттілігі  алдағы нақты бір күнге оның төлем қаражаттарын бірінші кезекте өтелетін міндеттемелермен салыстыру арқылы анықталады. Ұйымның төлем қабілеттілік коэффиценті былай анықталады

К т.қ. = қолда бар ақша қаражаттарының сомасы /төленуі қажетті міндеттемелер сомасы

Егер осы коэффициент бірге  тең немесе одан жоғары болса ұйымның  төлем қабілеттілігі бар деп саналады. Ал коэффицент мөлшері бірден аз болса онда төленуге тиісті қаражаттардың жетіспеу себептерін анықтау талап етіледі. Ұйымның төлем қабілеттілігіне неғұрлым терең зеттеулер жүргізу үшін мынандай коэффиценттерді қосымша есптеуге болады:

1. Ақша қаражаттарының жеткіліктілік  коэффиценті. Бұл шағын кәсіпкерлік  субъектісінде шығындарды жабу  үшін ақша қаражаттарының нақты  бар екендігін көрсетеді. Бұл  коэффицент келесідей формула  бойынша есептеледі

К а.қ.ж  = өнімдерді сатудан немесе қызмет көрсетуден түскен табыстар сомасы / (күделі шығыстар + құрылтайшыларға төленетін төлемдер сомасы)

Осы коэффицент 1 тең болуы ұйымның  сырттан тартылған қаражаттарсыз  жұмыс істеуге қабілетті екендігін  көрсетеді. Егер көрсеткіштердің мәні 1 төмен болса онда ұйымның өндіріс деңгейін ұстап тұруға қабілетсіз екендігін көрсетеді

Абсолюттік өтімділік коэффициенті бұл қаражат қорының мөлшері  ақша қаражаты мен қысқа мерзімді қаржылық салымдар қосындысының қысқа  мерзімді қарыздар қатынасына тең.

Тез өтімділік коэффициенті ақша қаражаты мен қысқа мерзімді қаржылық салымдар, қысқа мерзімді дебиторлық қарыздар қосындысының қысқа мерзімді міндеттемелер қатынасы. Егер дебиторлық қарыздар мөлшері жоғары болса өтімділік құралдарының тапшылығы болып табылады.

Ағымдық өтімділік коэффициенті  айналымдағы барлық активтерді  қысқа мерзімді міндеттемелер жиынтығына бөлгенге тең.

Кәсіпорынның төлем қабілеттілігін талдау алғашқы қажеттілік төлемдермен  қаражаттардың болуы мен түсінуін салыстыру жолымен жүзеге асырылады. Ағымдағы және күтулі (келешекті) төлем қабілеттілік ажыратылады.

Ағымдағы төлем қабілеттілік балансты жасау күніне анықталады. Егер оның тауар жеткізушілерге, банк ссудалары  және басқа да есептері бойынша мерзімі  өткізілген қарыздары болмаса, кәсіпорын  төлем қабілетті деп саналады.

Күтулі (келешекті) төлем қабілеттілік нақты, алдағы бір күнге кәсіпорынның төлем құралдарының санасын оның осы күнге белгіленген мерзімді (бірінші кезектегі) міндеттемелерімен  салыстыру жолымен анықталады.

Ағымдағы төлем қабілеттілікті анықтау үшін бірінші топтың ликвидті қаражаттарын бірінші топтың төлемдік міндеттемелерімен салыстыру қажет. Ең қолайлы нұсқа егер коэффицент бірлікті немесе одан аз – маз көбірек санды құраса орын алады. Баланс мәліметтері бойынша бұл көрсеткішті айына немесе тоқсанына бір рет қана санауға болады. Кәсіпорындар болса несие берушілермен күніге есеп айырысады. Сондықтан, ағымдағы төлем қабілеттілікті жедел талдау, өнімді сатудан, дебиторлық қарыздарды өтеуден қаражаттардың түсуін және өзгеде ақша қаражаттарының түсімін күнделікті бақылау, сондай – ақ тауар жеткізушілер мен өзге де несие берушілер алдындағы төлемдік міндеттемелердің орындалуын бақылау үшін төлемдік күнтізбе жасалады. Онда бір жағынан қолда бар және күтіліп отырған төлемі құралдары саналады, екінші жағынан осы кезеңге (1, 5, 10, 15 күн, ай) төлемдік міндеттемелер есептеледі.

Жедел төлемдік күнтізбе өнімді тиеп жіберу мен өткізу жөніндегі, өндіріс  құралдарын сатып алу жөніндегі  мәліметтердің, жұмысшылардың еңбек  ақысын төлеу, оларға аванс беру бойынша  есеп айырысу жөніндегі қаражаттардың, банк есеп шарттарынан алынған жазба және т.б негізінде жасалады.

Өз білімін бақылау  сұрақтары:

1. Қаржылық тұрақтылық көрсеткіштерін  талдау

2. Іскерлік белсенділік коэффициенттерін  талдау.

3. Төлем қабілеттілік көрсеткіштерін талдау.

4. Табыстылық көрсеткіштерін талдау.

Ұсынылған әдебиеттер:

1 Баканов М.И., Шеремет А.Д. Теория экономического анализа: Учебник. - М.: Финансы и статистика, 2001. - 416 с.

2 Басовский Л.Е. Теория экономического анализа: Учебное пособие. - М.: ИНФРА-М, 2001. - 222 с.

3 Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия: Учебник. М.: ИНФРА-М, 2002. - 336 с.

4 Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управления финансами: теория и методология. - Алматы: Экономика, 2000. - 294 с.

5 Дюсембаев К.Ш. Анализ финансового положения предприятия: Учебное пособие. - Алматы: Экономика, 2005. – 128 с.

6 Дюсембаев К.Ш. Анализ финансовой отчетности: Учебник. – Алматы: Экономика, 2009. – 384 с.

 

 

 

13-дәріс. Тақырып: Ұйымның қаржылық тұрақтылықты талдау

Дәрістің мақсаты:

Дәріс сұрақтар:

1 Қаржылық тұрақтылықтың абсолюттік көрсеткіштері. Қаржылық тұрақтылықтың үш факторлы моделі.

2 Қаржылық тұрақтылықтың қатысты көрсеткіштері мен оларды талдау.

3 Қаржылық тұрақтылық коэффициенттерінің ерекшеліктерін түсіндіру.

4 Ұйымның абсолютті төлемқабілетсіздігі мен тұрақсыздығы түсініктері. Қарыз алушының несиелік қабілеттілігін талдау.

Дәрістің негізгі мазмұны

Қаржылық тұрақтылық бұл өндірістік шығындарды қаржылындыруды қамтамасыз ететін қаржылық ресурстардың жағдайын көрсететін көрсеткіш. Қаржылық тұрақтылықты талдау арқылы ұйымның қаржылық ресурстарынды қалай басқарып отырғандығын анықтауға болады. Қаржылық тұрақтылықты анықтау үшін мынандай 3 көрсеткіш есептеледі:

1. Меншікті айналым капиталының  бар болуы

2. Қорларды меншікті және ұзақ мерзімді қарыздар есебінен қалыптастыру

3. Қорларды қалыптастырудың негізгі  көздерінің жалпы көлемі

Ұйымның төлем қабілеттілігін сипаттайтын  мағңызды көрсеткіштердің бірі несиелік қабілеттілікті талдау болып табылады. Несиелік қабілеттілік қарыз алушының несие алу және оны қайтару мүмкіндіктерін көрсететін көрсеткіш. Банкпен клиент арасындағы несиелік қатынастар несиелік келісімшарт арқылы реттеледі. Онда мынандай шарттар міндетті түрде көрсетілуі қажет:

- несиелеу объектісі

- берілген несие сомасы

- мерзімі

- пайыздық мөлшерлемесі

- несиені қамтамасыз ету формалары(мүлік  кепілі, гарантия)

- екі жақтың міндеттері, құқықтары,  жауапкершіліктері

Банк пен клиент арасында несиелік келісімшарт бекіткенге дейін ұйымның  несиелік қабілеттілігіне талдау жұргізіледі. Несиелік қабілеттілікті талдаудағы негізгі мақсат қарыз алушының қаржылық жағдайын сапалы түрде бағалау және қарызға алынған қаражаттарды қайтару қабілеттілігін зерттеу болып табылады. Несиелік қабілеттілікке талдау жүргізу міндеттемелеріне мыналар жатады:

1. Ұйымның қаржылық жағдайын  анықтау

2. Қарыз алушының шаруашылық  қызметін тиімсіз ұйымдастыру  әсерінен несиелік ресурстарды  жоғалтудың алдын алу

3. Ұйымның тиімділігін жоғарлатуға  бағытталған қарыз алушының қызметін  ынталандыру

4. Несиелеудің тиімділігін жоғарлату

Бүгінгі күні коммерциялық банктер  үшін несиелік қабілеттілікті талдаудың  біріңғай коэффиценттерді анықтамаған. Несиелік қабілеттілікті талдау кезінде  оған бірқатар факторлар әсер етеді. Олар: қарыз алушының беделі, несиелік тарихы, несиелік ресуртарды пайдалану мақсаттары, несие сомасы, несиені қамтамасыз ету формасы, меншігіндегі активтер сомасы, елдегі жалпы экономикалық жағдай

Несиелік қабілеттілікті талдау кезінде  мынандай коэффиценттер жиі пайдаланылады:

1. Ағымдық өтімділік коэффиценті тең өтімділігі өте жоғары активтерді бөлеміз ҚММ

2. Аралық өтімділік коэффиценті  = (ақша қаражаттары + қысқа мерзімді  қаржылық инвестициялар + қысқа  мерзімді дебиторлық қарыздар)/ ҚММ 

3. Қорлардың айналым капиталмен  қамтамасыз етілу коэффиценті = ( МК + ҰММ – ҰМА) / қорлар

4. Ұзақ мерзімді қаржылық тәуелсіздік  коэффиценті = (МК + ҰММ) / баланс валютасы

5. Пайыздық төлемдерді жабу коэффиценті  = ақша қаражаттары  / төленуге  тиісті пайыздық мөлшерлемелер

6. Ұйым қарыздарын жабу коэффиценттері = ақша қаражаттары / ( ҚММ + ҰММ)

Өз білімін бақылау  сұрақтары:

1 Қаржылық тұрақтылықтың абсолюттік көрсеткіштерін атаңыз

2 Қаржылық тұрақтылықтың қатысты көрсеткіштері мен оларды талдау.

3 Қаржылық тұрақтылық коэффициенттерінің ерекшеліктерін түсіндіру.

4 Ұйымның абсолютті төлемқабілетсіздігі мен тұрақсыздығы түсініктері.

5 Қарыз алушының несиелік қабілеттілігін талдау.

Ұсынылған әдебиеттер:

1 Баканов М.И., Шеремет А.Д. Теория экономического анализа: Учебник. - М.: Финансы и статистика, 2001. - 416 с.

2 Басовский Л.Е. Теория экономического анализа: Учебное пособие. - М.: ИНФРА-М, 2001. - 222 с.

3 Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия: Учебник. М.: ИНФРА-М, 2002. - 336 с.

4 Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управления финансами: теория и методология. - Алматы: Экономика, 2000. - 294 с.

5 Дюсембаев К.Ш. Анализ финансового положения предприятия: Учебное пособие. - Алматы: Экономика, 2005. – 128 с.

6 Дюсембаев К.Ш. Анализ финансовой отчетности: Учебник. – Алматы: Экономика, 2009. – 384 с.

 

 

 

 

 

 

 

14-дәріс. Тақырып: Ақша ағынын талдау

Дәрістің мақсаты: студенттерді ұйымның ақша ағымын талдау әдістерімен таныстыру

Дәріс сұрақтар:

1 Ақша қаражаттары және олардың баламаларының түсінігі. Ұйымның ақша қаражаттарын талдаудың мақсаты.

2 Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп, оның талдамалық құндылығы.

3 Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепті қалыптастырудың тура және жанама әдістері, олардың жетістіктері мен жетіспеушіліктері.

4 Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есептің құрылымы: ұйымның қаржылық, инвестициялық, операциондық қызметтерінен болатын ақша ағыны.

5 Ақша қаражаттарының таза ағынын  анықтау.

Дәрістің негізгі мазмұны

Ақша қаражаттың  қозғалысы  туралы есеп белгілі бір  қаржының келіп түсуі мен олардың  пайдалануы жөнінде  ақпараттар береді. Сол арқылы  қаржылық есеп мәліметтерін пайдаланушылар компанияның  ақша қаражаттарын табу қабілеттілігін және сол  ақша қаражаттарын қандай көздерге жұмсауды  қажет ететін бағыттарды анықтайды. Сонымен бірге компанияның таза табысымен және оны  алумен байланысты әр түрлі түсімдер мен төлемдер арасындағы айырмашылықтарды көрсетуге болады.

Ақша қаражаттың қозғалысы туралы есепте  жасаудағы негізгі мақсат мыналар болып табылады:

1. Есептік кезең арасындағы  компанияға келіп түскен ақша-қаражаттармен олардың жұмсалу туралы ақпараттар.
2. Есептік кездегі компанияның  операциондық, инвестициялық және қаржылық  қызметтері туралы  ақпараттар алу

Бухгалтерлік есеп  тұрғысынан алып қарағанда ақша бұл  компанияның  кассасындағы қолма-қол ақша қаражаттары және банктер ашылған әр түрлі шоттардағы ақша-қаражаттары болып табылады. (ағымдық, валюталық шот, есеп-айырысу шоттар және т.б. арнайы шоттар)