Материалдардың бухгалтериядағы есебі

      Кәсіпорын басшысының бұйрығымен түгендеу жүргізу  оның басталуы және аяқталуы мерзіміне жауапты адам тағайындалады. Түгендеу жұмысы материалдарға жауапты адамның жауапкершілігіндегі материалдардың түрлері және олардың сақтаулы тұрған жерлері бойынша жүргізіледі. Кәсіпорында сақталып тұрған, бірақ оның өз меншігіне жатпайтын, яғни басқа ұйымдардың немесе жеке адамның материалдардында түгендеу керек.

      Түгендеу  – бұл барлық материалдардың әрқайсысын біртіндеп санап шығып, одан кейін  материалдардың нақтылы қалдығын бухгалтерлік баланстағы қалдығымен салыстыру. Түгендеу жұмысы материалдардың түгел сақталуын қамтамасыз етудің басты құралы болып табылады. Жергілікті түгендеу комиссиясы материалдардың қалдығын өлшеу және санау арқылы олардың сақталып тұрған жерлері және материалдарға жауапты адамдар бойынша түгендеу тізімін жазып, кәсіпорынның бухгалтериясына тапсырады.            Түгендеу тізіміне түгендеу комиссиясының барлық мүшелері қол қоюлары тиіс. Басқа ұйымдардың немесе жеке адамның материалдық игіліктеріне бөлек тізім жасалады. Салыстыру тізімдемесі түгендеу кезінде анықталған нақтылы қалдығы, оның бухгалтерлік есептегі қалдығына сәйкес келмейтіні тауарлық-материалдық қорлар бойынша жасалады. Салыстыру тізімдемесінде артық немесе кем шыққан материалдық құндылықтар бухгалтерлік есепте көрсетілген бағасымен есептеледі. Түгендеу комиссиясы барлық артық немесе кем шыққан материалдар жөнінде оларға жауапты тиісті адамдардан жазбаша түсінік алуға тиіс. Ол жазбаша түсінік негізінде тұрақты жұмыс атқаратын түгендеу комиссиясы кем шыққан, жоғалған, бұзылған материалдардың қандай себептен болғанын анықтайды және де келешекте қайталанбас үшін шара қолданады. Сондай-ақ комиссия түгендеу кезінде материалдардың артық шығу себебін де анықтайды. Белгіленген кему мөлшері тек қана кем шыққан материалдарға ғана қолданылады. Егер кейбір материаладр бойынша кему мөлшері бекітілмеген болса, онда ол материалдардың кем шыққаны мөлшерден тыс болып саналады. Материалдық қорлардың белгіленген мөлшерден артық кем шыққаны, сондай-ақ олардың бұзылуынан пайда болған шығын, кінәлі адамдардан өтелуі тиіс. Материалдардың бекітілген табиғи кему мөлщерінен артық кем шығуы және олардың бүлінуіне байланысты шығын, егер оған кінәлі адам табылмаған жағдайда орталық комиссияның шешімімен кәсіпорынның шығындарына қосады. Кей жағдайда материалдардың артық шығуының себебі материалдық қорлардың, өндіріс шығындарының басынан қате есептелуі салдарынан болуы мүмкін. Ондай жағдайда материалдық қорлардың құны өндіріс шығындарынан алып тасталынып, қайтадан кіріске алады. Сондай-ақ қателіктен аттары, сорттары, өлшемдері алмасып кеткен материалдардың өзара бірімен-бірін жапқаннан шыққан сомалық айырмашылыққа да өндіріс шығындары азайтылады. Қателесіп алмасып кетуден артық немесе кем шыққан материалдардың сандарын өзара жабуы тек осы тексеріліп жатқан мерзім аралығында алмасып кеткен және тек бір адамның өзінің жауапкершілігіндегі аттас материалдар бойынша тепе-тең санға ғана рұқсат етіледі. Материалдарға жауапты адам материалдардың өзара алмасып кетуінен артық немесе кем шыққаны жайлы толық түсінік беруге тиіс. Егер кем шыққан материалдарды артық шыққан материалдар жапқан кезде, кем шыққан материалдар құны артық шыққан материалдардың құнынан көп болса, екеуінің арасындағы айырмашылық сомасын кінәлі адам төлеуі керек.

Кәсіпорындағы материалдық  қорларды түгендеу нәтижесі бухгалтерлік есепте түгендеудің біткен айында көрсетілуі тиіс. Кем шыққан және бүлінген материалдардың құны кінәлі адамнан қағида бойынша  бөлшек сауда бағасымен өндіріледі.

 

3.4. Тауарлық-материалдық қорлар шоты бойынша жүргізілетін операциялар

№	Операциялар мазмұны	Дт  шот	Кт  шот
1	Жабдықтаушылар  мен  жеткізушілерден келген материалдар  есеп айырысу құжатының келгеніне  қарамастан кіріске алынады. Құны төленіп, ай соңында жолда қалған немесе жабдықтаушы  қоймасынан әлі алынбаған материалдар  ай аяғында қоймаға кіріске алынбай  көрсетіледі. Келесі айдың басында бұл сома сторно етіледі. Төленген сома материалды құндылықтарды алғанға дейін алашақ борыш болып саналады.	1300 бас шот
2	Сатылып алынған  материалдардың құны кассадан төленді.	1310-1315	1010-1020
3	Есеп беруге тиісті тұлғалар арқылы сатылып алынған материалдық  құндылықтардың құны	1310- 1315	1250
4	Заңды тұлғалар мен жеке адамдардан өтеусіз (тегін) келіп түскен материал	1310- 1315	6160
5	Негізгі құралды  бұзғаннан, істен шығарғаннан алынған  материалдық  құндылықтар	1310-  1315	6210
6	Кәсіпорындар  мен  ұйымдардың өз өндірісінде өндіріліп, дайындалып өз қажетіне пайдалануға  арналған материалдарды кіріске  алу	1310-1317	8010-8030
7	Алынған материалдар  және олар үшін кеткен шығындар арнайы банктердегі шоттардан төленеді	1310- 1315	1070
8	Пайдалануға болатын  өндірістік ақаулардан алынған материалдарды кіріске алу	1310- 1317	8010
9	Түгендеу кезінде  артық шыққан материалдарды кіріске  алу	1310-1315 1317	6160
10	Еншілес және тәуелді  серіктестіктер, бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардан келіп түскен кіріске алынған материалдар	1310- 1315, 1317	3320 3330 3340
11	Материалдық құндылықтарды  дайындайтын жұмыскерлерге есептелінген еңбекақы	1310- 1315	3350
12	Өндіріс пен  шаруашылыққа пайдалану үшін жіберілген материалдар: - негізгі өндіріске; - қосалқы өндіріске; - цехқа (үстеме шығын); - ұйымның әкімшілік  шығындарына.	8011 8031 8041 7210	1300 Бөлімшесінің шоттары
13	Салынып жатқан, аяқталмаған  құрылысқа жіберу мақсатымен есептен шығарылған материалдар	2930	1310- 1315, 1317
14	Өндірістік  ақауды жөндеу үшін есептен шығарылған материалдар	8011, 8031	1310- 1315
15	Түгендеу барысында  бүлінген және жетпей қалған материалдарды  есептен шығару	7210	1310- 1315, 1317
18	Жөндеуден алынған  материалдар  үшін есептелінген сома	1310- 1315, 1317	3310 3320 3370
19	Сатылған, есептен  шығарылған материалдық құндылықтардың нақты  өзіндік құны	7470	1310-1315, 1317
20	Түгендеу барысында  жоқ болған табиғи кему мөлшерінен артық кем шыққан материалдарға  жауапты адам табылмаған жағдайда	7210	1310- 1315, 1317
21	Түгендеу барысында  жоқ болған материалдарға жауапты  адам табылып, ол адамның төлеуге тиісті есептелінген сомасы	1250	1310- 1315, 1317
22	Басқа заңды  тұлғаларға, кәсіпорындар мен ұйымдарға  немесе жеке адамдарға қайтарымсыз  берілген материалдар	7470	1310- 1315, 1317
23	Ақау немесе басқа да себептерге байланысты жабдықтаушыларға қайтарылған материалдар: - жабдықтаушылардың шоты  төленгенге дейін; - жабдықтаушылардың шоты  төленгеннен кейін.	3310 1280	1310- 1315, 1317

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

      Тауарлы – материалдық қорлар есебін ұйымдастыру сұрақтарын қарастыру нәтижесінде мынадай қорытындылар жасауға болады. Тауарлы – материалдық қорлар қалдығын есептеу әдісін дұрыс таңдау мен сатылған тауарлы – материалдық қорларының құнын дұрыс анықтау маңызды болып табылады. Егер № 7 БЕС «Тауарлы – материалдық қорлар» бухгалтерлік есеп стандартына келесі төрт әдістерін ұсынады: Ерекше ұқсастыру, Орта құн есептеу, Фифо әдісі және Лифо әдісі.ХҚЕС сәйкес қор бағалау кем дегенде екі көлемде өзіндік құн немесе мүмкіндік сату бағасы бойынша жүзеге асады. Қордың өзіндік құн орташа өлшенген құн бойынша немесе Фифо, Лифо әдісі бойынша анықталады.

   Тауарлы – материалдық қорлар сипаттауға алғашқы есеп құжаттары негізіне кіріс және шығыс, ал толтыру әдісі бойынша есептеу техниксының көмегімен және қолмен толтыру болып бөлінеді. Толтырған құжаттар мен олардың құжат айналымы данасының санын субъектінің өзі субъектінің сипатына, өндірісті ұйымдастыру ерекшеліктеріне, материалдық, техникалық жабдықталуына және есепті ұйымдастыру жүйесіне байланысты бекітіледі.

          Материалдардың синтетикалық есебінің жинақ ведомосты негізінде бухгалтерияда «Материалдардың ақшалай түрдегі қозғалыс ведомосты» жасалады. Егер берілген субъектіде қалдық әдісі қолданбаса, жинақ ведомосының орнына мәліметтерді материалды –жауапты тұлға есеп беруінен алады.

           Материалдардың қозғалыс ведомосында есеп кезеңнің басы мен аяғына қалдықтарды көрсету, қойма немесе материалдарды – жауапты тұлғалар бойынша материалдардық қорлардың қозғалысын көрсету қарастырылған. Сондай – ақ онда көлікті– дайындау шығындарының КДШ орташа процентін есептейді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер:

 

     1.«Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру туралы» ҚР Заңы 26 желтоқсан 1995 жыл № 2732.

     2. Қ.К. Кеулімжаев, Н.А.. Құдайбергенов, Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері, Оқулық, Алматы, Экономика 2006ж.

     3. Баймуханова С.Б, Балапанова Ә.Ж.  Бухгалтерлiк есеп, оқу құралы. Алматы  «Қазақ Университетi» 2001

     4. Радостовец В.К. Кәсiпорындағы бухгалтерлiк есеп. Алматы, «Центраудит  Қазақстан» 1998

     5. Радостовец В.К., Ғабдулин Т.Ғ., Радостовец  В.В, Шмидт О.И. Кәсiпорындағы бухгалтерлiк есеп. Алматы 2002

     6. Әбдiманапов Ә.Ә. Бухгалтерлiк есеп жүйесiн жетiлдiру және  бухгалтерлер қоғамдастығы.//Бухгалтерлiк есеп және аудит-1999

     7.  Интернет  көздері

     8. Кеулімжаев Қ.К, Әжібаева З.Н, Құдайбергенов Н.А «Бухгалтерлік есеп принциптері» Оқу құралы – Алматы: Экономик’С, 2003 – 360 бет.

     9.  Назарова В.Л. «Шаруашылық жүргізуші субъектідегі бухгалтерлік есеп» Оқулық / Жалпы редакциясын басқарған Мамыров Н.Қ – Экономика, 2005 – 310 бет.

     10.  Мырзалиев Б.С , Әбдішүкіров Р.С. «Бухгалтерлік есепті жүргізудің қазіргі әдістері» Практикум – Алматы: Заң әдебиеті, 2007 – 88 бет.

     11. Смағұлова Р.О, Мәдіханова Қ.Ә, Тұсаева Ә.Қ, Сатыбалдиева  Ж.Ш. «Қаржы, ақша айналысы және несие» Оқу құралы – Алматы: Экономика, 2008 – 462 бет.