Негізгі өндіріс шығындарының есебі

Жоспар

 

1. Кіріспе................................................................................................................1

 

II.  Негізгі бөлім

 

1. Шығындардың жіктелуі және тәртібі.........................................................3
1. «Директ-костинг» жүйесі бойынша шығын есебінің әдісі...............9
2. «Стандарт-кост» жүйесі бойынша шығын есебінің әдісі................11

 

2. Дайын өнімнің есебі...........................................................................................13

      2.1   Дайын өнімнің өзіндік құнын бағалаудың және пайданы       анықтаудың өндірістік шығын есебі....................................................................14

     2.2  Өндірістік шығын есебінің әдістері және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау......................................................................................................16

3. Ақау, ысырап және тауарлы-материалдық қор қалдықтарының       есебі.....................................................................................................................21
4. Басқарушылық шешімді және бақылау негіздеу шығындары туралы ақпарат................................................................................................................25
5. Шығынды бюджеттеу,бақылау..................................................................26

 

Қорытынды..........................................................................................................29

Пайдаланылған әдебиеттер...............................................................................30

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

Мен өз курстық  жұмысымда өндірістен алынған дайын  өнім шығымын бағалау және есептеу  туралы қарастырдым. Курстық жұмыстың мақсаты - өндірістен алынған дайын  өнім шығымын бағалау және есептеу  тәсілдерін зертеп, толығырақ мәлімет  беру. Курстық жұмыстың міндеті –  қаржылық есеп пәні бойынша біліктілігімді арттыру, дайын өнім есебін толық  анықтау.

Бұл курстық  жұмыс 2 бөлімнен құралған. Оның бірінші бөлімінде дайын өнім туралы түсінік, дайын өнімді өндіруге кететін шығындар түрлері, өнімнің өзіндік құнын есептеу туралы мәлімет беріледі. Екінші бөлімінде дайын өнімнің есебі, дайын өнімді өндіруге кететін тауарлы-материалдық қор қалдықтарының есебі туралы жазылған.

Дайын өнім дегеніміз - кәсіпорында жасалып шыққан (өңдеудің барлық сатыларынан өткен) және өндірістік немесе жеке бастың тұтынуы үшін жарамды өнімдер; өнеркәсіпте — бұдан әрі өңдеуге немесе құрастыруға жатпайтын және сыртқа (басқа кәсіпорындарға, ұйымдарға, халыққа) босатуға арналған өнімдер; құрылыста - іске қосылған негізгі қорлар; ауыл шаруашылығында - егіншіліктің өсіріліп, жиналған өнімдері, өсірілген түлік, т. б. Өнеркәсіптегі дайын өнім өндірістік тұтынуға да жататын (машина, жабдық, басқа да еңбек құралдары), бейөндірістік тұтынуға да жататын (халық тұтынатын заттар) түпкілікті өнімдерге, сондай-ақ басқа кәсіпорындарда өңделуге тиіс және халық шаруашылығы тұрғысынан дүмбілзаттар болып табылатын өнімдерге (мыс., қақтама, мақта) бөлінеді

Дайын өнімді есептеу үшін 1320 «дайын өнім» деп  аталатын активті инвентарлық шот  пайдаланылады. Дайын өнім кәсіпорынның айналым қаражатының құрамына кіреді және ол қаржылық есеп беруде нақты  өзіндік құны бойынша көрініс  табады.

Дайын өнімнің  нақты өзіндік құны есептік кезең (ай) аяқталғаннан кейін ғана анықталады. Ағымдағы есептік кезеңде өнім тұрақты  түрде қозғалыста (шығару, босату, жөнелту, сату) болады, сондықтан өнім ағымдағы есеп үшін есептік бағасы бойынша  шартты түрде бағаланады, ол үшін (есептік  бағасы үшін) дайын өнімнің өткен  айдағы нақты өзіндік құны, тіркелген  бағасы пайдаланылуы мүмкін. Есептік  кезеңнің соңында ауытқудың пайызы мен сомасын есептеу жолымен  шығарылып, оның есептік бағасын  нақты өзіндік құнына дейін жеткізеді.

Дайын өнімді қабылдау-тапсыру накладной бойынша  немесе өнімді шығару жиынтығы бойынша  өндірістен қоймаға кірістеледі.

Қабылдау-тапсыру  құжаты цехта екі дана етіп жазылады. Дайын өнімді қоймаға тапсырғаннан кейін, накладнойдың бір данасы қоймада, екіншісі цехта қалады. Экономиканың әр түрлі салаларында қабылдау-тапсыру құжатының арнайы бланкілері қолданылуы мүмкін.

 

 

 

1. Шығындардың жіктелуі және тәртібі

 

Кез келген өнімді (жұмыс, қызмет) өндіру белгілі  бір шығындармен байланысты.

Шығындар – активтердің келуі немесе пайда болған өндіріс шығындарымен байланысты міндеттердің артуы.

Ақшалай формадағы субъект шығынына өнімнің  өзіндік құны жатады.

Өзіндік шығындарды дұрыс ұйымдастыру үшін оның ғылыми-негізделген жіктелімі  аса қажет. Бухгалтерлік есептің  №7 «Тауарлы-материалдық қор есебі» стандартына сәйкес шығын мыналарға  жіктеледі:

1. пайда болу орны бойынша - өндіріс, цех, учаске, құрылымдық бөлімше. Мұндай жіктеу өндірістік өнімнің өзіндік құнын анықтау үшін аса қажет;
2. өнім (жұмыс, қызмет) түрлері бойынша – оның өзіндік құндарын есептеу керек;
3. шығын түрлері бойынша немесе өнімнің өзіндік құнына көшіру тәсілі бойынша – экономикалық элементтер бойынша және калькуляциялау баптарымен.

Сонымен бірге:

а) экономикалық элемент бойынша - өнім өндіру үшін қандай шығын кеткенін көрсетеді. ¹БЕС 7-ге сәйкес мына экономикалық элементтер анықталады:

• материалдық шығындар;
• еңбекақы шығындары;
• аударым;
• құралдың тозуы;
• басқадай шығындар;

ә) калькуляция баптары бойынша - өнімнің жекелеген түрлерінің өзіндік құнын есептеу үшін пайдаланылады.

БЕС 7-ге оған жататындар:

• материалдар;
• еңбекақы;
• аударым;
• үстеме шығандар.

 

Элементтер  бойынша және калькуляция баптары  бойынша шығындарды топтастыру

Экономикалық элементтер	Сома	Калькуляция баптары	Сома
1. Материалдық шығындар	7800	1. Материалдар	25200
2. Еңбекақыға кететін шығындар	17000	2. Сатып алынатын жартылай өнімдер,  жиынтықтаушы бұйым және т.б.	41000
3. Аударым	3980	3. Қайтарылатын қалдықтар (ұсталым)	(2400)
4. Құралдың тозуы	6300	4. Технологиялық мақсатқа арналған  отын және энергия	9100
5. Басқадай шығындар	11720	5. Еңбекақы	10000
Барлығы:	117000	6. Аударым	2340
Өндірістік емес шотқа есептен  шығарылады (-) (қайтарылған қалдықтар  құны, ақауға кінәліден шығынның орны толтырылды)	(3600)	7. Әзірлік және өндірісті игеру  шығындары	4060
Аяқталмаған өндіріс қалдығының өзгеруі (+)	600	8. Үстеме шығындар 9. Басқадай шығындар	17500 7200
Барлығы:	114000	Барлығы:	114000

 

Экономикалық  шығындар бойынша шығын (117000 теңге) және калькуляция баптары бойынша  шығын (11400 теңге) өндірістік емес шотқа  есептен шығару бөлігінде корректив  элементі бойынша қорытындыға салғанға дейін аяқталған өндіріс қалдығының өзгеруі сан жағынан бірдей емес. Шығындардағы айырмашылық, сонымен қатар, ұқсас атауда элемент және калькуляция бабы бойынша бар. Мысалы, «Еңбекақыға кететін шығын» экономикалық элемент бойынша 17000 теңге, ал «²Еңбекақы» калькуляция бабы бойынша 10000 теңге көрініс тапты. Айырмашылық құрал-сайманды күтумен құғылданатын қызметкерлердің еңбекақысына кететін шығындарда, яғни үстеме шығындарында ескеріледі.

Алайда, экономикалық элемент және бап бойынша  шығынды есепте топтастыру өзара  байланысты, өйткені олар құрамы және мақсатты тағайындауы (калькуляция  бабы) бойынша субъектінің бір  ғана шығындарын сипаттайтынын айта кету керек. Бұл ақпарат есебінде шаруашылық жүргізуші субъектінің  тұтас шығынын өнім (жұмыс, қызмет) түрлері бойынша, калькуляциялау баптарымен шығынның пайда болу орнына қарай  бөлшектеп, элементтік қимада қалыптастыруға мүмкіндік тудырады, өнімнің өзіндік  құнын әлдеқайда дұрыс есептелуіне  және кәсіпорын шығындарына бақылауды  күшейтуге жағдай жасайды.

Экономикалық  элемент бойынша топтастыру оның құрылымын зерделеу, өндірістік шығындар сметасын пайдалануын бақылау, жоспарлау  және талдау үшін қолданылады. Бап бойынша  топтастыру кәсіпорын шығынының  талдамалық есебін ұйымдастыру, калькуляциялау және өнімнің өзіндік құнын бақылау  үшін пайдаланылады. Екі топтастыру бірін-бірі толықтырады және өнімді өндіруге кететін шығын, есептеу  және өзіндік құнды талдау есебін ұтымды жүргізуге мүмкіндік тудырады.

Өндіріске арналған шығындар басқа белгілердің қатары бойынша жіктелуі мүмкін.

 

№ р/с	Жіктеу тобы	Шығындар
1	Өндіріс процесіндегі экономикалық рөлі бойынша	негізгі үстеме
2	Өнімнің өзіндік құнына салу тәсілі бойынша	тікелей жанама
3	Құрамы бойынша (біртектілік)	бір элементі кешенді
4	Өндіріс көлеміне қатынасы бойынша	өзгермелі тұрақты
5	Пайда болу кезеңі бойынша	ағымдық біруақыттық
6	Өндіріс процесіне қатысуы бойынша (басқару қызметі бойынша)	өндірістік әкімшіліктік коммерциялық
7	Тиімділігі бойынша	өндірілетін өндірілмейтін
8	Бақылау мүмкіндігі бойынша	реттелетін реттелмейтін
9	Орташалау деңгейі бойынша	жалпы орташа
10	Пайданы генерациялау кезеңіне шығынды  рет-ретімен көшіру	өнімге кезеңге

 

Негізгі - өндірістің технологиялық процесімен тікелей байланысты шикізат және материалдар, қосалқы материалдар мен басқа шығындар.

Үстеме - өндірісті ұйымдастыру, оған қызмет ету және басқарумен тікелей байланыста пайда болады.

Бір элементті – бір элементтен тұрады (еңбекақы, материалдар, аударым).

Кешенді – бірнеше элементтен тұрады (құрамына қызметкердің еңбекақысы кіретін цех шығындары, аударым, материал, амортизация және басқа да бір элементті шығындар).

Тікелей - өнімнің нақты бір түрін өндіретін өндіріспен байлынысты және оның өзіндік құнына тікелей салынуы мүмкін (шикізат, негізгі материалдар, аударым). Жекелеген бөлімшелерге кететін шығын бөлімше шығындары деп аталады.

Жанама - өнімнің жеке түрлерінің өзіндік құнына тікелей салынбауы мүмкін жеке шығын жанама (шартты) бөлінеді. Жекелеген бөлімшелерге салынбаған шығын жанама деп аталады (жарнамаға жұмсалатын шығын – бұл субъект бөлімшелерінің жанама шығыны болып табылады).

Шығындар  бір бөлімшеде тікелей, екінші бір  бөлімшеде жанама болуы мүмкін (зауыт  менеджерінің еңбекақысы – бұл жеке бөлімшелердің жанама шығыны, тұтас  зауыттың тікелей шығыны болып табылады).

Шығындардың тікелей және жанама болып бөлінуі  салалық ерекшеліктерге, өндірістің ұйымдастырылуына, өнімнің өзіндік  құнын калькуляциялаудың қабылданған  әдісіне байланысты (көмір өнеркәсібінде, энергия қуатын өндіруде – барлық шығындар тікелей болып табылады).

Өзгермелі – оның көлемінің өзгеруі өндіріс көлемінің өзгеруіне тікелей үйлесімді болады (өндірістік жұмысшылардың еңбекақысы, технологиялық энергия, отын және т.б.) және бұл кезеңдегі өнім шығарылымын үйлесімді бөледі. Мысалы, егер өндіріс көлемі 10%-ке артатын болса, онда жалпы өзгермелі шығын да 10%-ке өседі.

 

 

Өзгермелі шығын  сомасы, теңгемен

3000

 

2000

 

1000

 

 

                   100    200     300   400   Өндіріс көлемі, бірлікте

1-сурет. Өндіріс  көлемі мен өзгермелі шығын  сомасының арасындағы байланыс

 

1-суретте  көріп отырғанымыздай, жалпы өзгермелі  шығын өндіріс көлеміне үйлесімді  өседі. Өндіріс көлемі 100-ден 200-ге  дейінгі бірлікке артқанда, жалпы  өгермелі шығын 1000-нан 2000 теңгеге  дейін өсті. Алайда өзгермелі  шығын өнім бірлігіндегі есеп  айырысуда көлем өзгерсе де, мейлі  бұл қандай бірлік болса да  – бірінші ме, екінші ме, үшінші  ме, оған қарамай тұрақты боп  қалады. Сондықтан өзгермелі және  тұрақты шығындарды шартты-өзгермелі  немесе шартты-тұрақты деп атау  әдетке айналған, өйткені олар  әр түрлі нүктелерден екі түрлі  рөл ойнайды.