Салық ұғымы және оның әлеуметтік – экономикалық мәні

      6)  мемлекеттік   кәсіпорынның  Үкімет  шешімі    негізінде  мемлекеттік органнан  немесе   мемлекеттік   кәсіпорыннан   өтеусіз   негізде    алған   құралш -   жабдықтардың   құны;

      7)  зейнетақымен     қамсыздандыру    туралы    заңнамаға   сәйкес    алынған   және    жеке  зейнетақы   шоттарына жіберілген    инвестициялық    табыстар.  

      Шегерімге    жатпайтын   шығыстарды   қоспағанда   салық   төлеушінің   жылдық    жиынтық    табыс  алумен    байланысты    шығыстар   салық   салынатын   табысты   анықтау   кезінде   шегерілуі   тиіс. 

      Салық   шегерімдері    деп салық    төлеушінің    заңнамамен  реттелмеген шекте   жиынтық жылдық   табыс    алумен  байланысты    шығындарын   айтады.  Оларға    өткізілген    тауарлар,   қызметтер көрсету   бойынша  шығындар  мен  басқа   шығыстар,   соның    ішінде    мына   шегерімдер  жатады:

      қызмет   бабындағы   іс -  сапарлар    кезіндегі  және   өкілдік   шығыстар  бойынша  өтем   сомалары;

      сыйақы  бойынша;

      төленген  күмәнді   міндеттемелер   мен    күмәнді   талаптар  бойынша;

      резервтік  қорларға   аударымдар   бойынша;

      ғылыми  -  зерттеу,   жобалау,   іздестіру   және   тәжірибе -  конструкторлық   жұмыстарға    жұмсалатын  шығыстар  бойынша;

      сақтық    сыйлықақылары    жөніндегі    шығыстар  бойынша;

      әлеуметтік    төлемдердің    жұмсалған     шығыстар;

      табиғи    ресурстарды   геологиялық     зерттеуге    және  оларды   өндіруге    әзірлік     жұмыстарына     жұмсалған    шығыстар   бойынша   және   жер  қойнауын   пайдаланушылардың    басқа  шегерімдері;

      теріс  бағамдық    айырма   сомасының   оң бағамдық    айырма   сомасынан   асып   кетуінен шегерім;

      есептелген   шекте   мемлекеттік   бюджетке  төленген    салықтар   бойынша   (оларға:  жылдық  жиынтық   табыс  анықталғанға  дейін    есептеп    шығарылатын   салықтар;   Қазақстан   аумағы  мен басқа    мемлекеттерде    төленген    корпорациялық     табыс салығы    мен

жеке  табыс   салығы;    үстеме   пайдаға   салынатын  салық  қосылмайды);  тіркелген    активтер   бойынша    және   басқа   шегерімдер.

      Шегерімдерден  кейінгі   салық    салынатын    табыс түзетіледі.    Салық   төлеушінің    салық   салынатын   табысынан   оның    екі    пайызы    шегінде әлеуметтік    сала  объектілерін    ұстауға    салық   төлеушінің   нақты жұмсаған     шығыстары,    коммерциялық    емес   ұйымдарға   өтеусіз   берілген   мүлік,   жеке  тұлғаларға  берілген  атаулы   әлеуметтік    салық сомасының     50%    мөлшеріндегі   соманы  азайтуға  құқығы   бар.   Салық    төлеушінің    салық    салынатын     табысты үши жылдан  артық   мерзімге   берілген    негізгі    құралдың   қаржы   лизингі     бойынша    алынған сыйақы     сомасына,    кейіннен    оларды    лизинг   алушыға   бере отырып азайтады.

      Қызметінің   айрықша   түрі   ауыл     шаруашылығына    кредит     беру   болып   табылады,   банк   операцияларының    жекеленген   түрлерін   жүзеге   асыратын     ұйымдар  да    салық     салынатын    табысты   қызметтің   осындай   түрінен     алынған   табыс  сомасына   азайтады.

      Кәсіпкерлік    қызметтен  шегетін   залалдарды,   сондай -  ақ    салық    төлеушінің    кәсіпкерлік   қызметінде    пайдаланылған   үймереттерді,  құрылыстарды,   ғимараттарды    өткізуден   шеккен   залалдарды   кейінгі    салық   кезеңдерінең    салық   салынатын    табыс  есебінен    өтеу   үшін    үш  жылға    дейінгі   мерзімге   (  үшінші   жылы  қоса   есептеліп ) ауыстыруға   рұқсат   етілген.    Жер қойнауын      пайдалану    келісімшарттары    бойынша    жүзеге   асырылатын  қызметке    байланысты    туындайтын    залалдар   жеті  жылға   дейінгі   мерзімге   (жетінше    жылы  қоса   есептеліп),   ауыстырылады.   Бұл   жағдайда    табыс    залалдардың    сомасына   азайтылады  және,   тиісінше,   төленетін   салық   азайады.

      Табыс   салығының    мөлшерлемесі    30  пайыз    болып    белгіленген.

      Негізгі   өндіріс   құралы     жер    болып   табылатын   салық төлеушінің     салық   салынатын     табысына    10    пайыздық   мөлшерлеме     бойынша  салық   салынады.

      Төлем   көзінен   салық    салынатын    табыстар  -   дивидендтер,   депозиттер    бойынша   сыйақы,   ұтыстар,    заңи    тұлғаларға    төленетін   сыйақы,   эмитент   борыштық    бағалы   қағаздар   бойынша   шығару   шарттарына    сәйкес   төлейтін   купон  түріндегі   сыйақы   15   пайыздық    мөлшерлеме   бойынша   салық   салуға   жатады.

      Бейрезиденттердің    Қазақстан  Республикасындағы   тұрақты    мекемеге    байланысты   емес   көздерден    алатын   табыстарының    төлем   көзінен   алатын  табыстарының   төлем  көзіне   мынандай    мөлшерлемелер   бойынша    салық   салынуға  тиіс.

      1)  дивидендтер,   қатысу  үлесінен   түскен   табыстар   және   сыйақылар - 15  %;

      2)   тәуекелдердің      сақтандыру  шарттары   бойынша  төленетін   сақтық  сыйлықақыцлылар -  10 %;

      3)  тәуекелдерді  қайта   сақтандыру   шарттары   бойынша   төленетін   сақтық   сыйлықақылары  -  5 %;

      4)   халықаралық    тасымалдарда   көлік   қызметтерін   көрсетуден   түскен   табыстар   -   5 %;

      5)   жоғарыда    1,4   тармақшаларда    көрсетілген   табыстарды   қоспағанда,   бейрезиденттердің    Қазақстан   Республикасындағы   көздерден    алынатын  табыстары -  20%.

      Корпорациялық    табыс  салығына    қосымша,   бейрезидент -    заңи   тұлғаның    Қазақстан    Республикасында   тұрақты   мекеме   арқылы   жүзеге    асырылған   қызметінен    алынған   таза   табысына   15    пайыздық   мөлшерлеме   бойынша    салық   салынадщы.   Таза   табыс  деп   есептелген    корпорациялық   таза   табыс   салығының    сомасы  алып   тасталған    салық   салынатын   табысты  айтады.

      Салық   төлеушілер   корпорациялық    табыс  салығын   төлеуді   өзінің   тұрып   жатқан    орны   бойынша     жүзеге   асырады   және    бұл   салық    бойынша   аванстық     төлемдерді   бюджетке салық   кезеңі   ішінде  белгілі    мөлшерде   ағымдағы   айдың   20 – сынан   кешіктірмей   ай сайын төлеп   тұруға  міндетті.

      Салық   кезеңі   ішінде   енгізілген   аванстық   төлемдердің   сомасы   салық   кезеңі   үшін  корпорациялық   табыс салығы   жөніндегі    мағлүмдама   бойынша    есептеп   шығарылған   оны   төлеу   есебіне   жатқызылады. 
 
 
 
 

3. Жеке  табыс салығы

      Бұл   төлем    бойынша   қаражаттардың    түсімі   (2001 ж.  дейін -   жеке    тұлғалардан  алынатын     табыс  салығы)    барлық   салық   төлемдерінің   0,9 %    алады.

      Салық   салу   объектілері  бар   жеке   тұлғалар    жеке    табыс    салығын    төлеушілер     болып    есептелінеді.   Салық   салу   объектісі   төлем    көзінен    салық    салынатын    табыстар    және   төлем   көзінен   салынбайтын   табыстар   болып табылады.

      Салық   мөлшерлемесі   баспалдақты  үдеме   бойынша  табыстың    мөлшеріне   қарай 5  пайыздың   20   пайызға       дейін   белгіленген.

      Төлем  көзінен   салық    салынатын   табыстарға   мыналар жатады:

      қызметкерлердің    табысы;

      біржолғы   төлемдерден   алынған табыс;

      жинақтаушы   зейнетақы   қорларынан    берілетін   зейтақы   төлемдері;

      дивидендтер,  сыйақылылар,  ұтыстар   түріндегі   табыс;

      стипендиялар;

      жинақтаушы   сақтандыру  шарттары  бойынша  табыс;

      Салық    агенттері    жеке   табыс   салығын    есептеу    мен  ұстап   қалуды  төлем   көзінен     салық   салынатын    табыс    төленетін   күннен   кешіктірмей    жүргізеді.    Олар  салық    төлеушілердің    тұрған   жері  бойынша  есепті    айдың   табысын   төлеудің    соңғы    күнінен   кейінгі    бес   жұмыс  күні  ішінде  жүзеге   асырады.   Салық    кодексінде   көрсетілген   қызмет   түрлері   бойынша    арнаулы   салық   режімдерін   қолданатын    салық     агенттерінің    жеке   табыс салығы   төлеудің    тәртібі   мен   мерзімдері   белгіленген. 

      Қызметкердің    төлем    көзінен   салық   салынатын   заттай  нысанында  алған  табысына оның   заттай   нысанындағы   еңбекақысы,   қызметкер  алған  тауарлар,   қызметкердің    мүддесін  көздеп    орындалған   жұмыстар,  қызметкерлерге    өтеусіз   негізде  көрсетілген   қызметтер,   қызметкердің  үшінші  тұлғадан  алған тауарлар (  жұмыстар,  қызметтер   көрсету ) құнын жұмыс   берушінің    төлеуі,   қызметкердің    материалдық   пайда   түріндегі   түрлі    табыстары кіреді.

      Салық     төлеушінің    төлем   көзінен   салық    салынбайтын   табыстарына   мүліктік    табыс,    жеке   кәсіпкердің    салық   салынатын   табысы,    адвокаттар   мен   жеке   нотариустардың      табысы   және    өзге   де   табыстар    жатады.      Соның    ішінде    салық   төлеушілердің     мүліктік    табысына   кәсіпкерлік    қызметте    пайдаланылмайтын:    бір    жылдан   аз   уақыт     меншік     құқығында    болған    жылжымайтын    мүлікті,    бағалы  қағаздарды,   сондай -  ақ   заңи    тұлғадағы    қатысу    үлесін,    қымбат   бағалы    заттар    мен   қымбат    бағалы    металдарды,    олардан  жасалынған    зергерлік    бұйымдарды   және    құрамына    қымбат   бағалы   тастар   мен   қымбат   бағалы    металдар  бар   басқа   да  заттарды,     содай – ақ    өнер   туындылары    мен    антиквариаттарды  сату   кезіндегі   олардың    құнының     өсімі,    мүлікті    жалға    беруден    алынған    табыс   т.б.   жатады.

      Төлем    көзінен    салық    салынбайтын    табыстар    бойынша   жеке    табыс     салығын     есептеуді     салық   төлеуші      салықтық     шегерімдер     сомасына     азайтылған,    төлем    көзінен    салық    салынбайтын    табыс    сомасына   белгіленген    мөлшерлемелерді   қолдану    жолымен    дербес   жүргізеді.    Адвокаттардың    және    нотариустардың   табыстарына     10    пайыздық    мөлшерлеме   бойынша    ай сайын   есептеледі.

      Қазақстан    Республикасының     шегінен   тыс  жерлерде    төленген   жеке   табыс   салығының     сомасы     белгіленген    тәртіппен    Қазақстанда   салық    төлеу   кезінде    есепке   жатқызылады.

      Шетелдік   резидент   -    жеке   тұлға     табыстарына    олардың    Қазақстан   Республикасындағы   көздерінен  де,   сонымен   бірге    одан    тыс   жерлерден   де  алған    табыстары   кіреді.    Салық    салынатын   табысты   анықтау,   резиденттен   алынатын   жеке   табыс   салығын      есептеудің,   ұстаудың    және  төлеудің   тәртібі   қызметтің    сипатына    қарай   (тұраөты  мекеме   арқылы,    төлем  көзінен   және   қызмет   түрінен)   жүргізіледі.

      Тұрақты    мекемемен    байланысы   жоқ   бейрезиденттер   салықты   төлем   көзінен     шегерімсіз   5   пайыздан   20    пайызға   дейінгі     мөлшерлемелер    бойынша    төлейді     (табыстың   түріне   қарай);   қызметі   тұрақты     мекеме   құруға    соқтыратын    бейрезиденттер  салықты       төлем    көзінен     салық   салынбайтын,    шегерімдер    сомасына    азайтылған    табыстардан   резиденттерге    арналған    мөлшерлемелер    бойынша   төлейді.  

2.4    Салықтарды    аудару 

      Салықтарды   аудару  -   салық    ауыртпалығын     салықтың    түпкілікті   салынушысына -   салықтардың    негізгі    ауыртпалығын   өз   мойнына    алатын    халыққа   көшіру    процесі.    Салықтарды   аудару   бірқатар   салықтар    бойынша төлеуші мен   салық    салынушы  ғана  емес,   сонымен бірге   салық    салу  объектісі    мен   көзінің   дәл   келмеуіне    байланысты. 

      Аудару    бүркемелі   нысанда   өндіріс   сферасында   да,    сонымен    бірге    айналыс   сферасында  да болады.

      Өндіріс   сферасында  табыс    немесе   пайда   есебінен   төленетін     салықтар    жалдамалы    қызметкерлердің     еңбегіне      интенсивтендіру    жолымен,   яғни   қажетті     жұмыс  уақытын   салыстырмалы   қысқарту   және      қосымша     уақытты    көбейту    жолымен   аударылуы    мүмкін.    Бұл  жалдамалы   қызметкерлерге     салықты   аударудың   аса   бүркемелі     нысаны.