Криминалистикалық тактика білім жүйесінде

Кісі өлтіру қылмыстары бойынша  оқиға болған жерді қарауға мүмкіндігінше  әрқашан маман криминалистің  көмегін пайдаланған жөн. Бұл  қарау, тәжірйбесі аз тергеушімен жүргізілген  жағдайда аса маңызды болып табылады.

Тәжірибелерде тергеу қызметкерлері  қарау жүргізуге маман криминалистерді  қатыстыру мүмкіндіктерін толық  қолданбайды. Д.П. Рассейкиннің ой пікірі бойынша қарауға маман криминалистерді қатысрырумен шектелмеуі керек.

Қарауға заң институттарының жоғары дәрежедегі криминалистика пәнінен  сабақ беретін ұстарды қатыстырған  тиімді деп санаймын.

Кейін тергеуші қажетті ғылыми техникалық құралдарды алу керек, тергеулік  чемодан немесе портфель үнемі толық  дайындықта болу керек. Бірақ оқиға  болған жергешығар алдында оны тексеру  жөн болады.

Егер кісі өлтіру қаруын қолдану  арқылы жасалған болса, оқиға болған жерге түрлі-түсті жоне қара металды  табуға мүмкіндік беретін электронды іздеу құралын алу қажет. Тергеуші қарау қезінде қызметтік іздеу  иттерін қолдану мүмкіндігін  қарастыру керек.

Бұл сұрақ тергеушіге оқиға туралы түскен мәліметтің көлеміне байланысты шешіледі. Ол болуы мүмкін мәйіт  орманда, айдалада, су қоймаларында табылған жағдайларында өлімнің келген уақыты (өлімнің келген уақыты шамамен анықталады) және сол сияқты. Егер оқиғадан кейін  қандай да бір атмосфералық жауын-шашын  болған жағдай да іздеу иттерін қолдану  қажеттілігі болмайды немесе мәйіт  орманда, айдалада қатты шіру немесе қаңқаланған жағдайда табылса, ол өлімнің  келген уақытынан көп уақыт өткенін  көрсетеді, мұндай жағдайда қызметтік  іздеу иттерін қолдану қажетсіз.

Бірақ тергеушімен алынған мәліметтердің  көлемі аз болғандықтан ол бойынша  қызметтік іздеу иттерін қолдану  мәселесін шешу оңай емес. Сондықтан  қызметтік іздестіру иттерін  қолдану үнемі оң жаққа шешілуі  тиіс.

Егер кісі өлтіру атыс қаруын қолдану  арқылы ашық жерде жасалынған жағдайда атылған қауыздарды табу мүмкіндігін  ескеру керек. Мұндай жағдайларда тергеушінің  қол астында электронды іздеу  құралы болмаған жағдайда атылған қауыздарды табу үшін арнайы дайындалған қызметтік  іздеу иттерін қолдану қажет.

Кейбір криминалистикалық оқулықтарында  қызметтік іздеу иттерін қолдану  мүмкіндігі туралы негізделмеген онша дұрыс емес нұсқамалар берілген. Мысалы, ''қылмыс болған уақыттан бір тәулік өткеннен кейін қызметтік іздеу  итін қолдану керек емес дейді''. Тағы бір маңызды ауа райына қатысты  мәліметті ескеру керек. Минус жиырма градустық суықтықта және плюс отыз градус ыстық күнде, сондай-ақ жаңбыр жауған кезде және қатты жел соққанда қызметтік іздеу иті із бойынша  жұмыс жасай алмайды.

Бірақ, қызметтік іздеу итін қолдану  тәжірибесі көрсеткендей қызметтік  іздеу иті қылмыс болған уақыттан кейін екі, үш тәуліктен соң ізді таба алады. Бұл оқиға болған жерде  қылмыскермен қалдырылған ізге және оның қандай жағдайда сақталғанына байланысты болады. Ал ауа райының температиурасына байланысты иттер әртүрлі климатқа үйрене, латынын ескеру қажет. Мысалы, иттер оңтүстік аумақтарда плюс отыз бес градус, солтүстік аумақтарда минус жиырма градус жағдайларында  жұмыс жасай алады.

Мәйіт қасында тұрғылықты мекені жоқ  орманда, ашық алаңда табылған жағдайда тергеуші оқиға болған жерге барар  алдында куәгерлерді өзімен бірге  алып баруы керек. Жұмыс жедел  және тез сипатта болуы қажет.

Оқиға болған жердің жағдайының өзгеру қауіпі болғандықтан тергеуші тәулік уақыты мен ауа райына қарамастан тез арада жетуі керек. Уақыт  факторы мұнда аса маңызды  орын алады. Оқиға болған жердің жағдайы  әртүрлі себептерге байланысты өзгеруі  мүмкін. Мысалы, жауын-шашынның басталуы, оқиға болған жерде адамдардың болуы, олар өздерінің іздерін қалдыру, өлген адамдардың туысқандарының бөлмені  тазалауы мәйітті көшеден немесе ауладан үйге кіргізуі, жерден столдың  үстіне қоюы және қанды жуып жіберуі.

Қылмыскерлер мен қылмысқа қатысушы тұлғалар оқиға болған жердің жағдайы  қасахана өзгертуі мүмкін.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды    

 

Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 5 қыркүйегіне бастап күшіне енген  Конституциясы қазақстанды егеменді, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет, оның ең қымбат құндылығы – адам және оның өмірі, құқықтары мен бостандықтары  деп жариялады (Конституция, 1 бөлім, 1 бап). Осы күрделі де мақсатты жолда  ең маңызды міндеттердің бірі –  құқықтың жоғарғы беделі қалыптасқан, заңдарды орындау жағдайы жасалған, жауапкершілік және әлеуметтік белсенділіктің маңызы артқан азаматтық қоғам құру. Қоғамның біртұтас құқықтық мәдениетін, сондай – ақ жоғарғы дәрежелі заңгер мамандарды қалыптастыру және дамыту – бұл үрдістің маңызды элементтері.

Өзімізге мәлімдей кісі өлтіру қылымыстары  ауыр қылмыстар қатарына жатқызылады. Бұл қылмыстарды тергеу барысында  дәлелдемелердің көптеген бөліктерін қылмыстық іс бойынша тағайындалған  сараптамалар береді. Қысқа сөзбен айтқанда, қарастырылып отырған санаттағы  қылмыстық істерді тергеу барысында  арнайы білімдерді, яғни маман- криминалистердің және басқа да мамандардың көмегін  қолдану тиімділігін айта отырып, алғашқы кезеңде кезек күттірмей  жүргізілетін оқиға болған жерді  қарау тергеу әрекетінің де маңыздылығын айта кеткім келіп отыр. Себебі алғашқы  кезеңде осы тергеу әрекетінің қаншалықты тиянақты жүргізілуіне байланысты ары  қарай қылмыстық істің де бағыты белгілі болады немесе нәтижелілігі осыған байланысты. Тәжірибе көрсеткендей, бұл тергеу әрекеттері қажетті дәрежеде жүргізілмейді, яки болмаса  тергеу әрекетін жүргізу барысында мамандардың  көмегін пайдалану деңгейі өте  төмен пайызда. Тәжірибе өту барысында  байқалғаны, кісі өлтіру қылмыстары бойынша  оқиға болған жерді немесе мәйітті  қарау барысында тергеушілер  тек қана сот- дәрігер сарапшының ғана көмегін пайдаланады, ал басқа  мамандардың көмегін пайдалану  жүзеге асырылмайды. Оқиға болған жерді  қарау әрекеті тым үстірт жүргізіледі. Соның салдарынан көптеген қылмыстар  ашылмай қалып отыр. Мысалы, қылмыскерлердің  жауаптылықтан бұлтартпастығын  қамтамасыз етуі бойынша ішкі істер  органдарымен қолданылып жатқан шаралар  әзірше кәсіби деңгейде көңіл толарлықтай  емес. Қылмыс жасаған әрбір екінші қылмыскер анықталмаған немесе кінәлілер  оқиға болған жерден бой тасалап  қашып кеткен. Қазіргі таңда ашылмаған  кісі өлтіру 1,8 пайызға, денсаулыққа  қасақана ауыр жарақат келтіру-1,4 пайызға, алаяқтық 27,6 пайызға, шабуыл жасау 47,7 пайызға  өсіп отыр. Ұрлық қылмыстарын ашу  бұрынғыша төмен дәрежеде қалып 34 пайыздан аспай отыр. Оның себебі, бірінші ішкі істер органдарының қызметкерлерінің білімдерінің теориялық  тұрғыдан бекітілмеуі, екіншден тәжірибелік  қызметкерлердің өздерінің білімдерін көтеру мақсатында ешқандай әрекеттер  жасамауы деп түсінемін. Тәжірибеде қандай да болмасын қылмыстарды тергеу шаблонды түрде жүзеге асырылады. Мұнда  айтайын дегенім, әрбір ішкі істер  бөлімінде қылмыстарды тергеудің  өзінше қандай да бір әдіс тәсілдері  қалыптасқан. Ал ол өз кезегінде, қазіргі  таңның сұранысына сәйкес келмей мүлдем артта қалған тәсілдер.

Шалғай аудандарда криминалистикалық  техника тіптен ескірген немесе қолданымға жарамсыз. Криминалистикалық есептерді  қолдану туралы тіптеп әңгіме етудің мазмұны жоқ. Ол есептерді жоқ  деп санауға болады.

Көрсетілгендер негізінде, менің  ұсынатыным:

-ішкі істер органдарына қызметке, оның ішінде тергеу аппаратына  тек қана заңгерлік білімі  бар қызметкерлерді қабылдауды, оның ішінде ведомствалық арнайы  жоғарғы оқу орындарын бітірген  жас мамандарды;

-тәжірибелік орындарда тереу  әрекеттерінің тактикасы бойынша  теориялық тұрғыда жекелеген  сабақтар өткізуді;

-шалғай аудандардың  ішкі  істер бөлімдерінде  криминалистикалық  есептердің түрлері, олардың мүмкіндіктері,  қолдану  тәсілдері жайлы сабақтар  ұйымдастыруды.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған нормативтік актілер  және әдебиеттер тізбесі

1. Қазақстан  Республикасының  Конституциясы   30.08.1995 жыл.
2. ҚР Қылмыстық кодексі 1997 ж. 16 шілде
3. ҚР ҚІЖК 1997 ж. 13 желтоқсан
4. Жедел – іздестіру қызметі  туралы  Қазақстан  Республикасының   заңы 15 қыркүйек 1994 ж.
5. Н.Ә. Назарбаевтың  6 ақпан 2008 жылғы «Қазақстан халқының әл – ауқатын арттыру – мемлекеттік саясаттың басты мақсаты» атты Қазақстан халқына арнаған Жолдауы.
6. Назарбаев Н.А. Стратегия развития Казахстана до 2030 года. -Алматы, 1997.
7. Рассейкин Д.П. ОМП и трупа при расследовании убийства.
8. Осмотр места происшествия: Справочник следователя.,-М-1979, 1982г
9. Быховский И.Е. Осмотр места происшествия М-1973 г.
10. Жәкішев Е.Ғ. Криминалистік тактика. Алматы, 1997ж.
11. Рассейкин Д.П. ОМП и трупа при расследовании убийства.
12. Косоплечев И.П. ОМП при расследовании преступлений связанных с применением огнестрельного оружия. М-1961 г.
13. Носов. В.Н. Индивидуальные особенности личности Саратов 1992 г.
14. Виницский Л.В. Освидетельствование на предварительном следствии- Смоленск 1997 г
15. Булгаков В.Г. и др. Особенности ОМП связанное с взрывами и обнаружением взрывных устроиств. Учеб. Пособ. Волгоград-2000 г.
16. Белкин Р.С. Курс криминалистики М.Юрист 1997г.
17. А.Я.Гинзбург, Р.С.Белкин. “Следственная тактика”. Алматы, 1998 ж.
18. С.Е.Еркенов, С.И.Сұлтанов “Тергеу әрекеттерінің таткикасы”, Алматы-2002 ж. “Дәнекер”
19. А.Ғ.Абуов “Криминалистика негіздері”, Алматы-2004 ж. “Жеті жарғы”
20. Руководство для следователей. Мәскеу, 1981 ж.
21. Справочник следователя. 1-ші шығарылым. Тәжірибелік құрал. М, 1990 ж.
22. Тактика следственных действий. Б.М.Лившиц, Р.С.Белкиндердің ред. басылған. Мәскеу, 1997 ж.
23. А.Я.Гинзбург, Г.И.Поврезнюк, А.В.Калинин. Справочник следователя. Алматы, 1998 ж.
24. Осмотр места происшествия. Оқу-әдістемелік құрал. Алматы, 1999 ж. Д.А.Қонаев атындағы гуманитарлық университет.
25. Исаев А.А. Применение специальных знаний для квалификации преступлений.- Алматы, 1997
26. Мозговых Г.А. Криминалистическая характеристика преступления. - Алматы, 2001