Инвестиция және инвестициялық іс-әрекеттің мәні

 

 

 

Кесте 4 - Экономика  секторлары бойынша құрылған инвестиция келісімшарттары (саны, көлемі).

 

Экономика секторы	Келісімшарт саны	Инвестиция  саны
		млн. теңге	млн. АҚШ долл.
1. Өңдеу өнеркәсібі	94	54190,4	396,903
2. Ауылшаруашылығы	14	12578,9	92,131
3. Электроэнергия  және ыстық су өндіру және тарату	15	29604,3	216,829
4. Құрылыс	13	9383,4	68,726
5. Туристік қызмет	1	1234	9,038
6. Транспорт	11	56210,5	411,699
7. Әлеуметтік қызмет көрсету	4	506,4	3,709
Барлығы	152	163707,8	1199,035

 

Инвестицияның негізгі ағымы экономиканың өңдеу  секторының материалды-техникалық базасын  жақсартуға бағытталған (396,9 млн. долл. (54,1 млрд. теңге) немесе барлық келісімшарттың жалпы сомасының 33,1%). Транспорт саласындағы инвестицияның қомақты көлемі байқалады-411,6 млн. АҚШ долл. (56,2 млрд. теңге), ол мұнай мен газды тасымалдау сферасындағы жобаларды орындаумен байланысты.

 

 

 

 

 

Кесте 5 - Инвестициялар  мен инвестициялық преференциялардың жасалған келісімшарттар бойынша құрылымы

	Жаңа өндірістерді ашу	Өндірісті кеңейту  және жаңарту	Кедендік алымдар	Мемлекеттік натурлық гранттар
Келісімшарттар  саны	91	61	18	20
Сомасы, млн. АҚШ  долл.	835	363,9	26,7	26,4

 

Аймақтық разрезде келісімшарт саны (ең көбі Алматы қ. бойынша – 47 келісімшарт) мен ивестицияның жалпы көлемін ( 272 млн. АҚШ долл. – Қарағанды обл.) салыстырғанда диспропорция байқалады. Аймақтық диспропорцияның себебі әр аймақтың жергілікті инфрақұрылымының даму деңгейлерінің айырмашылығына байланысты.

Кесте 6 - Аймақтар бойынша жасалған келісімшарттар (саны, көлемі).

 

№	Аймақтар	Келісімшарттар  саны	Инвестиция  көлемі
			млн. тенге	млн. АҚШ долл.
1	Алматы	47	19070,0	139,673
2	Астана	14	10642,6	77,949
3	Алматы облысы	20	8374,9	61,34
4	Ақмола облысы	9	2765,6	20,256
5	Ақтөбе облысы	10	6126,1	44,869
6	Атырау облысы	4	18435,9	135,029
7	Шығыс Қазақстан  облысы	5	1614,8	11,827
6-шы кестенің  жалғасы
8	Жамбыл облысы	2	272,7	1,997
9	Қарағанды облысы	6	37137,9	272,007
10	Қостанай облысы	8	12328,1	90,294
11	Қызылорда облысы	1	446,1	3,267
12	Павлодар облысы	6	3550,3	26,003
13	Солтүстік Қазақстан  облысы	9	18798,8	137,687
14	Батыс Қазақстан  облысы	1	12994,4	95,174
15	Маңғыстау облысы	2	1434,3	10,505
16	Оңтүстік Қазақстан  облысы	8	9715,4	71,158
	Барлығы	152	163707,8	1199,035

 

Территориялық бөліністе ТШИ ағымының теңсіздігі байқалады. Инвесторлар өзінің капиталын дамыған қаржылық инфрақұрылымы бар, жоғары төлем қабілетті сұранысы бар, халқы көп және бай шикізатты орталықтарға салады. Капитал ұзақ мерзімге ақысыз жер немесе ұзақ мерзімге арендаға жер беретін болса, инвесторлар толық және нақты ақпаратпен қамтитын аймақтарды ұнатады. Нәтижесінде Батыс облыстар экономикасына капитал салымының жалпы көлемінің 80% - ы шоғырланған.

Сөйтіп ТШИ аймақтық таралуының бірдей еместігін айтуға болады. Бұл келіссіздіктің бір себебі – шетел инвестицияларын таратудың аймақтық саясатының, ең алдымен сақтандыру, капитал мен инвестор қауіпсіздігі кепілдігі, инвестициялық жобалар туралы соңғы ақпараттармен қамтамасыз ету салаларындағы аймақтық саясатының әлсіздігі. Шетел капиталын бірінші кезекте депрессивті аудандарға бағыттау қажет.

Жасалған келісімшарттардың  он төрті Астана қаласының құрылысы және дамуымен байланысты жобалар, жалпы  сомасы - 77,9 млн. АҚШ долл.. Олар келесілерге бағытталған:

• “Деловой центр  “Сити-Палас”” қоғамдық кешенінің құрылысы мен эксплутациясы;
• ЖАҚ “Ақмола электробайланыс компаниясы” электр кешенін оптимизациялау;
• Құрылыс металл бұйымдарын өндіру;
• Қазіргі кездегі құрылыс компанияларының активтерін құру және құрылыс күштерін кеңейту;
• Бетон өндіру;
• Бетоннан жасалатын бұйымдарды өндіру;
• Құрылыс материалдарын шығару бойынша өнеркәсіп базаларын құру.

Жасалған келісімшарттардың  ішіндегі ең ірілері:

• “Кенкияк-Атырау” мұнай құбырының құрылысы мен эксплуатациясы (“СЗТК Мұнай тас” ЖАҚ , инвестиция сомасы - 128,7 млн. АҚШ долл.);
• “Атасу-Алашанькоу” мұнай құбырының құрылысы мен эксплуатациясы (“Қазақстан-Қытай” ЖШС), инвестиция сомасы - 108 млн. АҚШ долл.);
• “Ауыр жүктерді ұйымдастыру үшін темір жол транспортына иемдену” (“Евразия Транзит групп” ЖШС, инвестиция сомасы - 465 млн. АҚШ долл.);
• “Шыны жасау зауыты Лисаковск қ. Қостанай облысы”, (“Лисаковск шыны зауыты” АҚ, инвестиция сомасы - 35,3 млн. АҚШ долл.).
• “Бидай өңдеу және кілегей, ашытқы, этанол, көмірқышқыл газын өндіруші Биохим өндірістік кешені” (“Биохим компаниясы” АҚ, бекітілген активтерге инвестициялар сомасы – 71,4 млн. АҚШ долл.);
• “Көпсалалы ауылшаруашылық кешенін құру” (“КазАгроРесурс компаниясы” ЖШС – 27,9 млн. АҚШ долл.);
• “Электр желілері мен жабдықтарын қайта қалпына келтіру, реконструкция және модернизациялау” (“Қарағанды Жарық” ЖШС – 26,9 млн. АҚШ долл.);
• “Ұялы бетоннан өнім шығаратын зауыттың құрылысы мен эксплуатациясы” (“Экатон +” ААҚ – 17,5 млн. АҚШ долл.);
• “Петропавл қаласында астық өндіру” (“Сұлтан - ЭММК” АҚ – 11,6 млн. АҚШ долл.);
• “Мақта талшықтарын терең өңдеу әдісі бойынша жұмыс істейтін біріккен қазақстан-қытай кәсіпорынының ұйымдастырылуы” (“INADA TEXTILE” ЖШС – 11,4 млн. АҚШ долл.);
• “Өндірістік қуаттарды кеңейту” (“KUAT корпорациясы” ААҚ – 11,0 млн. АҚШ долл.);
• “Жартылай өңделген еттер” (“ЛИТ - Азия” ЖШС – 10,8 млн. АҚШ долл.);

Келісімшарт жасаған 152 кәсіпорынның 36-сы шетел қатысуымен. Олардың жобалар сомасы 428 млн. АҚШ  долл. тең.

Кесте 7 – Шетел  инвесторларымен салалар бойынша жасалған келісімшарттар саны

Қызмет түрі	Келісімшарт саны
1.Өңдеу өнеркәсібі, оның ішінде: азық-түлік өнімдерінің өндірісі текстиль өнеркәсібі целлюлозды-қағаз өнеркәсібі химия өнеркәсібі пластмасса және резеңке бұйымдарының өндірісі металл емес минералды өнімдерін өндіру металл өнеркәсібі және дайын металл бұйымдарының  өндірісі машина және жабдық өндірісі	2 1 3 2 2 5   4 3

                                                                                       7-ші кестенің жалғасы

- электржабдықтар өндірісі 2. Ауылшаруашылығы 3. Электроэнергия  және ыстық су өндіру және  тарату 4. Құрылыс 5. Транспорт	1 1 7 3             2
Барлығы	36

 

Экономиканың басымды  салаларында қызметін жүзеге асырушы  кәсіпорындарға жеңілдіктер мен  преференциялар беру туралы мемлекеттік қолдау инвестициялық қарекетті тек ынталандырып қоймай, сонымен қатар отандық өндірістің дамуына, жаңа жұмыс орындарының пайда болуына әсер етеді.

ҚР Индустрия  және сауда министрлігінің  инвестиция жөніндегі комитеті инвестиция сұрақтары бойынша құзіретті орган болып табылады. 1998-2005 жылдары 25 наурыз аралығында ҚР басымды салаларға қызмет етуші инвесторларға салықтық жеңілдіктер мен преференциялар беруді көздеген. Келісімшарт саны 495, жалпы сомасы - 3,7 млрд. АҚШ долл. (506,2 млрд. теңге). Қазіргі уақытта қарекет етуші келсімшарттар саны 270, жалпы сомасы – 3 млрд. АҚШ долл. (401,4 млрд. теңге), 138 келсімшарттың салықтық жеңілдіктері мен преференциялары тоқтатылған. Инвесторлардың өз міндеттемелерін орындамау себебінен 87 келсімшарттың күші жойылған. 1998 жылы 9 келісімшарт жасалған, оның: 5- өңдеу өнеркәсібіне, 3- өндірістік инфрақұрылымға және 1-тұрғын үй мен әлеуметтік салаға 1999 жылы 74 келсімшарт жасалды, оның  9-тұрғын үй мен әлеуметтік салаға, 5-өңдеу өнеркәсібіне, 8-өндірістік инфрақұрылымға және 1- ауылшаруашылығына салынды. 2000 жылы олардың саны 66 болды: 47- өңдеу өнеркәсібінде, 7-өндірістік инфрақұрылымында, 3- ауылшаруашылығында, 9-тұрғын үй мен әлеуметтік салада. 2001 жылы 77, оның 5-ауылшаруашылығы, 7-тұрғын үй мен әлеуметтік сала, 5-өндірістік инфрақұрылым және 60- өңдеу өнеркәсібі, 2002 жылы 115-ке дейін өсті, оның ішінде 84-өңдеу өнеркәсібіне, 17-тұрғын үй мен әлеуметтік салаға, 9- өндірістік инфрақұрылымға, 5- ауылшаруашылығына салынды. 2002 жылы келісімшарттың өсуі соңғы кезде қалыптасқан жағымды экономикалық жағдайға байланысты, сонымен қатар Комитеттің аймақтарда потенциялды инвесторларды еліміздің инвестициялық заңымен таныстыру мақсатымен жарнамалық-презентациялық шараларын өткізу белсенділігіне байланысты. 2003 жылы қаңтарында жаңа Салықтық кодекс енгізілуімен байланысты заңдағы қайшылықтар әсерінен тек 2 келісімшарт жасалды.

2004 жылы 64 келісімшарт жасалды, олар экономиканың басымды салаларында қызмет етеді. Бекітілген активтерге салынған инвестициялардың жалпы сомасы 338 млн. АҚШ долл. құрады.

Негізгі капиталға  салынған инвестиция көлемінде шетелдік инвесторлардың үлесі жыл сайын артуда және Қазақстанның әлемдік экономикаға интеграциялық қозғаласын нығайтып жатырғанын айтқан жөн. Мысалы, 2002 жылы шетел инвесторлары қатысуымен 817 млн. АҚШ долл. 2001 жылғы көрсеткіштен 7,6 есе және 2000 жылғы көрсеткіштен 1,4 есе көп. Қазақстан экономикасының басымды салаларына түскен шетел инвестициясының келісімшарт бойынша үлесі 31%.

Мәселен, инвестициялық  жобалардағы шетел капиталының  қатысуы туралы кейбір жобаларға  түрік капиталының үлесі туралы қанағаттанарлықпен айтуға болады. Бұл  кәсіпорындарға Инвестиция жөнінде Комитет келісімшарт негізінде инвестициялық преференциялар ұсынды. Олардың қатарында тамақ өнеркәсібінде жемісті жұмыс істеуші “Сұлтан” ААҚ, “Хамле компани” ЖШС, жер асты жезді кабель өндіруші “Ватан Асия Кабле Груп Компани” ЖШС, Қазақстанда GSM стандарты бойынша цифрлы ұялы байланыс пен ауылдық жерде сымсыз спутниктік байланысты ұйымдастырушы ретінде танымал “GSM Қазақстан “Қазақтелеком ААҚ”” ЖШС. Түрік капиталының қатысуымен басымды салалардағы тікелей инвестицияның жалпы көлемі 366538,9 мың АҚШ долл., оның 357163,5 мың АҚШ долл., яғни көп бөлігі негізгі капиталға бағытталған. 2521 жұмыс орны қалыптасты. Астанамыздағы обьектілер құрылысында түрік құрылыс компаниялары қарқынды қызмет етуде. Астананы көркейткен түрік архитекторларының кейбір шығармалары – “Окан Интерконтиненталь” қонақ үйі, Ұлттық мұражай, “Астана Тауэр”, дипломатиялық қалашық.

2004 жылы Инвестицияларды таратуды талдау мынадай мәлімет береді: келісімшарттың көп бөлігі көлік және байланысқа келеді – 44,6%; жылжымайтын мүлікпен операциялар – 11,2 % ; электро-энергия, газ және су өндіру мен бөлу - 10,4%; метал өнеркәсібі – 7,8%; металл емес өнімдерді өндіру – 6,9 %.

2004 жылы аймақтар бойынша инвестициялардың бөлінуін талдау келісімшарттың көбі облыстар мен қалаларды дамыту үшін жасалғанын көрсетеді: Атырау облысы – 39,2%; Алматы қаласы – 20,4%; Астана қаласы – 11,0%; Ақтөбе облысы – 7,7%; СҚО – 6,0% [9].

2.2   Қазақстанда  инвестициялық іс - әрекетті  мемлекеттік  қолдау    жүйесі

 

Экономиканың  басымды салаларында қызметін жүзеге асырушы кәсіпорындарға жеңілдіктер мен преференциялар беру туралы мемлекеттік қолдау инвестициялық қарекетті тек ынталандырып қоймай, сонымен қатар отандық өндірістің дамуына, жаңа жұмыс орындарының пайда болуына әсер етеді.

Республикада инвесторлармен жұмыстың құқықтық базасы белсенді дамуда. ҚР мынадай заң мен кодекс қабылданды: