Лабораторная работа по строительным материалам

 

2. Негізгі тау жыныстылардың қысқаша сипаттамасы

          

      Студенттерге негізгі жыныс түзуші минералдардың үлгі жиынтығы беріледі. Осы үлгі және оқулық пен лекцияда берілгендер бойынша бұл минералдарға сипаттама беріліп, 3...5 кестеге дұрыс толтырылуы тиіс.

Оқытушы көмегімен тау жыныстылардың аталуын бекітіп  алады. Тау жыныстылар сыртқы түрімен бір-бірімен ұқсастығын ұмытпау қажет. Сондықтан кейбір қосымша оңай әдістерді қолданады.

Мысалы, , егер құрамынды саз бар тастарда саз иісі шығып тұрады; барлық карбонатты тау жыныстылар тұз қышқылы әсерінен қайнайды; қаттылығы  бойынша да жыныстарды ажыратуға болады.

 

 

 

3-кестені толтыру бойынша:

3-ші бағанада минералдардың негізігі жынысы мен химиялық формуласын жазады.

4-ші бағанада құрылымы мына сөздермен сипатталады: «кристалды», «аморфты», «талшықты», сындырғанда құрылысы балшықты, қадалмалы, талшықты, үгілмелі болып келетіні жазылады

5-ші бағанада тау жыныстар  мен минералдардың Қазақстандағы алынатын жерлері

6-шы бағанада тау жыныстылардың  құрылыста қолданатын жері.

 

3-кесте Құрылыста қолданатын негізгі тау жыныстылары және олардың ерекшіліктері

 

Магмалық тау жыныстылар
Түрі	Тау жыныс-тылардың аталуы	Минералдық құрамы	құрылы-мы мен қасиеті	кен шығатын жері	қолдануы
1	2	3	4	5	6
Тереңдіктегі массив  тереңдік (интрузивті)	Гранит
	Сиенит
	Диорит
	Габбро
Төгілме (эффузивті)	Кварцевый порфир
	Диабаз
	Базальт
	Андезит

1-кесте жалғасы

1		2	3	4	5	6
Кесек	Кеуекті	Пемза
		Вулканические пеплы
	Біріккен	Туф вулканичес-кий
		Вулканические трассы
2. Шөгінді тау жыныстылар
Химиялық шөгінді	Сульфатты	Гипс тасы
		Ангидрит
	Карбонатты	Тығыз әктас
		әкті туф
		Доломит
		Магнезит
		Мергель
Органогенді шөгінділер (биохимиялық)	Карбонатты
		Әктас
		ұлутас
		бор
	Кремнийді	Диатомит
		Трепел
		Опока
Механика-лық	кесекті	саз (полими-нералды)
		құм
		Малта тас
	Цементтел-ген	құмдақ
		Жентек тас
		Конгломераттар
3. Метаморфты тау жыныстылар
Магмалық		Гнейс
шөгінді		Мәрмәр
		Кварцит
		Сазбалшықты тақта тас

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Бақылау сұрақтары:

 

1. Тау жыныстылар пайда болуы бойынша қандай топтарға бөлінеді?
2. Магмалық тау жыныстылардың негізгі түрлерін атаңыз.
3. Магмалық тау жыныстылардың негізігі түрлері
4. Шөгінді тау жыныстылардың пайда болуы
5. Құрылыс материал өндірісінде (мысалы байланыстырғыш, гипс, керамика, шыны) қандай тау жыныстыларын қолданады?

 

Пайдаланған әдебиеттер:

 

1. Г.Б. Ибраимбаева,  А.Г. Есельбаева, А.М. Байсариева          Строительные материалы. Методическое пособие к выполнению лабораторных работ для специальностей 5В073000 – «ПСМИиК», 5В072900 – «Стр.», 5В042000 – «Арх.».– Алматы: КазГАСА, 2011. Ч.1. – 64 с.
2. Кулибаев А.А Құрылыс материалдарына анықтамалық. Оқулық.-Алматы: «Триумф«Т»,2010.-328бет.
3. Жақыпбеков Ш.К., Ибраимбаева Г.Б. Әрлеу материалдардың технологиясы.Оқу құралы.-А.:ҚазБСҚА,2012.-188б.Үдербаев С.С. Құрылыс материалдары; қасиеттері және өндірілуі. Оқу құралы. Қызылорда, «Тұмар», 2007 ж. – 208 бет.
4. Архабаев А.А. "Құрылыс материалдарын сынау" Алматы, ҚазБСҚА -1994.48 б.
5. ГОСТ 9479-2000. Блоки из природного камня для производства облицовочных изделий. Технические условия. – М.: Изд-во МНТКС, 2002.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4-ші ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС 

 

Тақырыбы  «КЕРАМИКАЛЫҚ КІРПІШТІ СЫНАУ»

 

1. Керамикалық кірпіш сапасын бағалау

ҚР СТ  530-2007 талаптарына сәйкес  кірпіштің сапасын:   сыртқы түрі, геометриялық өлшемдері және сыртқы зақымдары бойынша анықтайды.

    Кірпіштегі қуыстары бойынша: толық денелі (қуыссыз), қуысты (шартты тиімді), қуыс-кеуекті (тиімді)

Сыртқы көрінісі бойынша  кірпіш қырлары және бұрыштары түзу және тегіс болатын тік бұрышты параллепипед пішінді болуы тиіс. Ұзындығы бойынша қуыстар тігінен немесе  көлденең орналасады. Ұзындығы бойынша қуыстары тігінен орналасқан кірпіштер қуыстарының саны 2-60 аралағында және жалпы қуыстылығы 10-33% аралығында болады. Қуыстары көлденең орналасқан кірпіштер қуыстарының саны тікбұрышты бір немесе екі қатардан тұрады және жалпы қуыстылығы 41-42% аралығында болады. Қуыстары тігінен орналасқан тастар қуыстарының саны 7-38 аралығында және жалпы қуыстылығы 25-37% аралығында болады. Қуыстары көлденең орналасқан тастар қуыстарының саны 3,7 және 11 болады, жалпы қуыстылығы 17,56 және 53% аралығында болады.

 

1.кесте   Керамикалық кірпіш және тастардың номиналды өлшемдері

 

Бұйымның түрлері	өлшемдері, (мм)
	ұзындығы	ені	қалыңдығы
Толық денелі кірпіш	250	120	65
Қалыңдатылған кірпіш	250	120	88
Толық денелі модульді өлшемді  кірпіш	288	138	63
Қалыңдатылған модульді өлшемді кірпіш	288	138	88
Қуыс тесіктері көлденең орналасқан қалыңдатылған кірпіш	250	120	88
Тас	250	120	138
Модульді өлшемді тас	288	138	138
Модульді өлшемді қалыңдатылған  тас	288	288	88
Қалыңдатылған тас	250 250 180	250 250 250	138 188 138
Қуыс тесіктері көлденең орналасқан қалыңдатылған тас	250 250	250 200	120 80
Ескерту: Тұтынушының келісімімен ірі өлшемді тастар шығаруға болады.	380 380 380	180 255 250	138 188 138

 

Бұйымдарда екі қыры болуы тиіс,  қыры, маңдай қыры. Кірпіштің бетінде сынған, бүлдіретін ақшылдау әктенген қоспалардың болмау тиіс. Жапырылған, сызатталған, жарылған жерлер кірпіштің жалпы көрінісін нашарлатады, сондықтан оларды стандарт талабына барынша сай етіп 1,0 см артық болмауы қажет.

 

 

1. Сурет. Керамикалық кірпіш: а) қалыңдатылған; б) қуысты кірпіш; в) қуыс тесіктері көлденең орналасқан қалыңдатылған тас

 

Кәдімгі кірпіште ортасы қаралау және ақшылдау дақтары рұқтат етіледі.

Бұйымдардың шеткті өлшемдерден ауытқулары, төменде көрсетілген, мм:

- ұзындығы бойынша:
кірпіш және тас (ірі өлшемді тастан басқалары)	±4,
ірі өлшемді тас	±10;
- ені бойынша:
кірпіш және тас (ірі өлшемді тастан басқалары)	±3,
ірі өлшемді тас	±5;
- қалыңдығы бойынша:
сыңар кірпіш	±2,
кәдімгі кірпіш	±3,
тас соның ішінде ірі өлшемді  тас	±4.

Кірпіш және тастардың беттік қырлары  біртегіс тік бұрышты параллепипед пішінді болуы қажет. Қырларының беті кедір-бүдырлы, ал бұрыштарының радиусы 15 мм дейін болуы мүмкін. Кірпіш және тастардағы қуыстар ұзындығы бойынша перпендикуляр немесе параллель орналасады, олар қалыңдығы бойынша жартылай тесікті немесе толықтай тесікті болуы мүмкін. Кірпіштің шала немесеартық күйдірілуі қазіргі стандарт талаптарына сәйкес жіберілмейді.Тұрақты массаға дейін кептірілген толық денелі кірпіштің су сіңірімділігі 8%  аз болуы тиіс, ал қуыс денелі бұйымдар 6 %  аз болмауы тиіс. Кірпіштің номиналды өлшемінен   ауытқу шамасы төменде көрсетілген.

 

2. кесте Кірпіштің номиналды өлшемінен ауытқу шамасы

 

Ауытқу түрі	мәні
	беттік бұйымдар үшін	кәдімгі бұйымдар үшін
Соғылу бұрышының тереңдігі 15 мм дейін, дана	рұқсат етілмейді	2
Соғылу бұрышының тереңдігі  3-ден 15 мм, дана	1	4
Соғылу қабырғасының тереңдігі  3 мм және ұзындығы 15 мм дейін, дана	рұқсат етілмейді	2
Соғылу қабырғасының тереңдігі 3 мм және ұзындығы 3- ден 15 мм дейін, дана	1	4
ұзындығы бойынша жарықтарының қосындысы, мм:		қарастырылмаған
- кірпіш үшін	40
- тас үшін	80
сынық, дана	рұқсат етілмейді	2
Ескерту: 1. аралық кеуектер жарықтары ақау болып саналмайды. 2 Соғылу бұрышының тереңдігі 3 мм және  қабырғалық соғылу ұзындығы мен тереңдігі 3 мм дейін  ақау болып саналмайды. 3. беттік бұйымдар үшін беттік шек ақаулары қарастырылған.

 

 

Бұдан соң студенттерге лабораторияда бір топқа 1 кірпіштен беріледі. Осы кіппіштің суретін дәптерге салып, мөлшерін белгілейді және кірпіштің жан-жағының атауларын «төселім», «қыры», «маңдай қыры» жазады.    Кірпіштің мөлшерінің ұзындығы, өні және қалындығы 1мм дәлдікпен өлшеп, дәптерге жазады

 

 

- ұзындығы      l = 250±5 мм; 

- ені                 b = 120±4 мм;

- қалыңдығы  h = 65±1,5 мм      

 

 

 

 

 

 

      Кірпіштің шала күйдірілген немесе шамадан көп күйдірілгендігіі анықталады. Егер кірпіштің реңі қызыл болып, балғамен ұрған кезде таза дыбыс шығармаса, онда мұндай кірпіш күйдірілмеген кірпіш болып саналады. Таза дыбыс шығарған кірпіш жақсы күйген болып есептеледі.

Ұзындығы, ені мен қалыңдығы (мм) 1 мм дәлдікке дейін болатты сызғышпен немесе штангенциркульмен өлшеніп дәптерге жазады.

       Кірпіштің пішінін тік қырлы және бұрышты тіктөрт бұрышты  параллепипед ретінде айқын қыры мен тегіс үстінгі беті болатынын анықтайды.

Металл бұрыштама және сызғышпен 1мм дәлдікпен кірпіш қырының қисықтығын, соғылуымен анықтайды. Бұл үшін кірпішті тегіс үстелге салып, оған металл сызғыш немесе бұрыштаманы  қырынан жанастырыды, сол арқылы «а» бетінің иілу мәнін анықтайды  (2-сурет).

 

 

2-сурет Кірпіштің беттік және қабырғалық қисықтығын өлшеу:

1– болатты бұрыштама;  2 – болатты сызғыш; 3 – кірпіш

 

       Жапырылған, сызатталған, жарылған жерлер кірпіштің жалпы көрінісін нашарлатады, сондықтан оларды стандарт талабына барынша сай етіп 1мм дәлдікпен ең ұзын боймен өлшейді.Кірпіштің жартылай немесе өтпе тереңдікте жарылуы мүмкін. Кірпіштің Жарылу тереңдігі төселіміне, қырына және маңдай қырына жатқызып өлшейді. Бір кірпіште алғашқы қуысқа дейінгі жарылу терендігі төселім және манда қырында болуы – ештене етпейді.

           Өлшем нәтижелерін дәптерге жазып, оны СТ РК 530-2007 деректерімен салыстырады да кірпіштің сапасын анықтайды.

 

2. Кірпіштің  маркасын анықтау

 

Кірпіштің маркасын ию және қысу беріктік шегі бойынша анықтайды, ал тастың маркасын қысу кезіндегі беріктік шегі бойынша алады. Ию және қысу беріктік шектерінің мәндері 3- кестедегі мәндерден төмен болмауы тиіс.

Бұйымдардың беріктігі бойынша маркасы мына мәннен төмен болмауы қажет: іші қуыс кірпіш пен тас (қалыңдатылған тастардан басқалары) – М100, қалыңдатылған тас – М35, күш түсетін қабырғалық толық денелі кірпіш – М125, өзін-өзі көтеретін қабырғалық – М100. Түтін құбырлық кірпіш маркасы М200 төмен болмауы керек.